Οι ιστορίες πίσω από τα «Τραγούδια της αμαρτίας» και η Θεσσαλονίκη του Χατζιδάκι
Ο Ανδρέας Καρακότας μιλάει στην Parallaxi και θυμάται διαφωνίες, θυμούς και χαρές από τον τελευταίο δίσκο του μεγάλου συνθέτη, με ποιήματα κυρίως του Ντίνου Χριστιανόπουλου
Τα “Τραγούδια της αμαρτίας” κυκλοφόρησαν το 1996 από τον Σείριο, το μουσικό “καταφύγιο” του Μάνου Χατζιδάκι, με την ιδιαιτερότητα πως ηχογραφήθηκαν και παραδόθηκαν στο κοινό δύο χρόνια μετά τον θάνατο του, παρόλο που ο ίδιος μαζί με τον ερμηνευτή του, Ανδρέα Καρακότα, τα δούλευε για περίπου τέσσερα χρόνια!
Ο δίσκος, σε ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου και ένα του Γιώργου Χρονά, είναι το “κύκνειο άσμα” του Χατζιδάκι, με τραγούδια βαθύτερα ερωτικά, που μιλούν για τον ανθρώπινο πόνο και την ερωτική επιθυμία όπως αναφέρεται. Ο συνθέτης μάλιστα, όπως γράφεται στο ένθετο του δίσκου, τα αφιέρωσε σε όσους μπορούν ακόμη να διαβρωθούν από τη μουσική και το τραγούδι.
Με τον ενδεικτικό υπότιτλο «Η αμαρτία είναι βυζαντινή και ο έρωτας αρχαίος», ο δίσκος περιέχει δεκαπέντε τραγούδια του συνθέτη από τα οποία, άλλα ηχογράφησε δουλεύοντας με τον Ανδρέα Καρακότα στο σπίτι του και άλλα καταγράφηκαν σε παρτιτούρες. Δεν πρόλαβε να ενορχηστρώσει το έργο γι’ αυτό και εκδόθηκε στην αρχική του μορφή, για πιάνο και φωνή. Το τραγούδι «Τύψεις» με την φωνή του Μάνου Χατζιδάκι είναι από ιδιωτική ηχογράφηση. Η σειρά των τραγουδιών, όπως την προέβλεπε ο συνθέτης, τηρήθηκε σχεδόν αυτούσια αν εξαιρέσουμε το τραγούδι «Σαν τους αριστερούς», το οποίο είχε αρχικά παραληφθεί.
Στον πρόλογο του έργου ο Μάνος Χατζιδάκις γράφει για τη Θεσσαλονίκη και εξηγεί τους λόγους δημιουργίας αυτού του κύκλου τραγουδιών:
«Μπαίνοντας στη Θεσσαλονίκη το ’45, αργά το βράδυ της Μ. Πέμπτης είχε τελειώσει η λειτουργία και οι εκκλησίες άδειες, φωτισμένες ηχούσαν πένθιμα. Περπατούσα μόνος και θαμπωμένος – είπα από μέσα μου: «Θεέ μου, πόση αμαρτία πρέπει να περιέχει αυτή η πόλη για να ‘χει τόσες εκκλησίες». Ο προσφερόμενος νεανικός έρωτας μετεμφυλιακά υπήρξε συγκλονιστικός. Η επιθυμία δεν είχε προσχήματα. Μόνο η ερωτική τελετουργία διατηρούσε μερικούς γοητευτικούς μυστικούς κώδικες με τους οποίους ολοκλήρωνε φαντασιώσεις, οράματα και τολμηρές προθέσεις.
Η Θεσσαλονίκη είχε, τω καιρώ εκείνω, τρείς κοινωνικές τάξεις χωρίς μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Την αστική, την μικροαστική και τη λεγόμενη λαϊκή ή εργατική. Οι τάξεις αυτές είχαν μια ανομολόγητη έλξη ανάμεσα τους που εκδηλωνότανε με τον ομοφυλόφιλο ερωτισμό των παιδιών τους. Και οι διάφορες συνοικίες της Θεσσαλονίκης συνδέονταν η μια με την άλλη, με λεωφορεία και με νεανικές διαδρομές αναζητήσεων συντρόφων.
Κι έτσι έγινα φανατικός λάτρης της πόλης και των αφανών κατοίκων της. Τα παλιά σπίτια, οι ατελείωτες συνοικίες, οι κεντρικοί μα και οι απόκεντροι δρόμοι της, λειτουργούσαν θρησκευτικά τον ερωτισμό των νεαρών κατοίκων της και την υπέροχη και τόσο προχωρημένη αταξική ερωτική συνείδηση τους.
Συγχρόνως μου έγινε αντιληπτό πως ο αρχαίος έρωτας δεν έχει τόση αξία στον καιρό μας, δίχως αυτό το ανομολόγητο αίσθημα αμαρτίας κι ενοχής που μας παρέχει η βυζαντινή θρησκευτική κληρονομιά μας.
Και όλ’ αυτά επιχειρώ να τα συνθέσω, σε μια πολύχρωμη τοιχογραφία που περιέχει ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου κι ένα του Γιώργου Χρονά, βυζαντινές υμνωδίες, λαϊκούς ρυθμούς και μια στρατιωτική μπάντα που να παίζει επίμονα το «Ειδύλλιο του Ζήγκφριντ» του Βάγκνερ. Το έργο αυτό το αφιερώνω σ’ όσους μπορούν ακόμη να διαβρωθούν από τη Μουσική και το Τραγούδι».
Μάνος Χατζιδάκις, 4 Ιανουαρίου 1993.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Τα 15 τραγούδια του δίσκου, ηχογραφήθηκαν τελικά με την Ντόρα Μπακοπούλου στο πιάνο, εφηβική φίλη και συνεργάτιδα του Χατζιδάκι.
Το άλμπουμ έχει στο εξώφυλλο ένα παλιό έργο του Γ.Σταθόπουλου, όπως και σε πολλά σημεία του ένθετου. Στο 24σελιδο βιβλιαράκι υπάρχουν ακόμη φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του ’50, συνδέοντας έτσι και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, αλλά και τον Ανδρέα Καρακότα που είναι από τη Θεσσαλονίκη. Τον δεύτερο, τον γνώρισε ο μεγάλος συνθέτης, όταν ήταν 19 χρονών και τραγουδούσε σε μία ταβέρνα στην Άνω Πόλη…
Σε μία συνέντευξή του στον Χρήστο Μαυρή (α’ δημοσίευση: Λογοτεχνικό Περιοδικό Ποιείν, εδώ) ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αναφέρεται στη συνεργασία του με τον Μάνο Χατζιδάκι με τον «δικό» του όπως πάντα τρόπο, λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Ο Χατζιδάκις ορκίστηκε να μυήσει την καλή κοινωνία στα λαϊκά θέματα. Επειδή όμως, ήταν ευρύτερη μουσική προσωπικότητα, δεν ήταν μόνο λαϊκά θέματα. Πήρε και από τη σοβαρή μουσική πολλά. Και περίπου έκανε ένα κουρκούτι ανάμεσα στο λαϊκό και στο σοβαρό. Και αυτό το κουρκούτι επέτυχε πάρα πολύ! Η μητέρα μου, λόγου χάρη, η οποία αποτροπιάζονταν ν’ ακούει ρεμπέτικα, άκουγε με πολύ ευχαρίστηση Χατζιδάκι. Και δεν ήταν τίποτε ιδιαίτερα μορφωμένη. Μια λαϊκή γυναίκα ήταν αλλά το αισθητήριο της την οδηγούσε προς τα εκεί. Ο Χατζιδάκις με ανακάλυψε πολύ αργά και έμεινε κατάπληκτος απ’ την ποιότητά μου. Και, μάλιστα, μου είχε πει-τώρα δεν ξέρω αν πρέπει να τα λέμε αυτά: «Δυστυχώς, σε ανακάλυψα πολύ αργά. Όλη μου τη ζωή την έφαγα με τον Γκάτσο». Και αυτό το είπε σαν μια απολογία. Να απολογηθεί που έχασε τη ζωή του με τον Γκάτσο! Ο Νίκος Γκάτσος πάλι, ύστερα από την “Αμοργό”, η οποία ήταν ένα εκπληκτικό πράγμα, έπεσε σε μια στιχουργία του γλυκού νερού, «σ’ αγαπώ, θα στο πω». Αλλά ο Χατζιδάκις μου το είπε μ’ ένα τρόπο απολογητικό: Τι κρίμα, δυστυχώς, γιατί να μην σε γνωρίσω νωρίτερα.»
O Ανδρέας Καρακότας μιλάει στην Parallaxi για τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο
Για την περίοδο της δημιουργίας των τραγουδιών αυτών, του τελευταίου δίσκου που ετοίμασε ο Μάνος Χατζιδάκις πριν τον θάνατο του, μιλάει σήμερα ο Ανδρέας Καρακότας, ερμηνευτής των “Τραγουδιών της αμαρτίας” αποκαλύπτοντας άγνωστες ιστορίες για εκείνη την εποχή, για τη σχέση του με τον Χατζιδάκι και τον Χριστιανόπουλο, την παρεξήγηση με τον Δημήτρη Παπαιωάννου, την ενόχληση του Χριστιανόπουλου και άλλα πολλά…
Για 4 χρόνια ετοιμάζατε τα «Τραγούδια της αμαρτίας»;
Ανδρέας Καρακότας: Θα σου πω μία μικρή ιστορία. Όταν εγώ γνώρισα τον Χατζιδάκι, κατευθείαν με πήρε στον Σείριο και αμέσως μετά ήθελε να με ενσωματώσει στις εργασίες που έκανε. Η αφορμή ήταν ένας δίσκος που ήταν να γίνει με τον Γιώργο Ανδρέου που είχε μαζέψει κάποια τραγούδια και ήθελε να τα κάνουμε μαζί. Εγώ τα πήγα τότε στον Χατζιδάκι επειδή ήταν ο μέντορας μου αλλά δεν του άρεσαν τόσο πολύ τα τραγούδια.
Τότε ζήτησε κάποια τραγούδια από αυτά του Γιώργου, ο Ανδρέου ήθελε να γίνει ολόκληρος δίσκος, αλλά επειδή τα τραγούδια είχαν τραγουδηθεί και ηχογραφηθεί σε μορφή πιάνο και φωνή, του άρεσε πολύ ο τρόπος που έλεγα τα τραγούδια του Γιώργου και επειδή πείσμωσε και λίγο με την απάντηση του Ανδρέου να μη δώσει κάποια από τα τραγούδια, μου είπε τότε θα σου βρω εγώ υλικό αντάξιο της φωνής σου. Πίστευε πολύ σε εμένα ο Χατζιδάκις. Μπροστά μου τηλεφώνησε στον Μίκη Θεοδωράκη, στον Διονύση Σαββόπουλο, στον Νίκο Ξυδάκη και στον Νίκο Κυπουργό και τους ζήτησε να μου κάνουν από δύο τραγούδια. Όλοι δεχτήκανε και μου λέει μετά, θα σου γράψω κι εγώ δύο να συμπληρώσουμε αυτόν τον δίσκο. Εκείνη τη στιγμή κάτσαμε μαζί στο πιάνο και έγραψε δύο από τα «τραγούδια της αμαρτίας».
Του άρεσε πολύ ο τρόπος που ταίριαξα στα τραγούδια, που τις επόμενες μέρες τελικά αποφάσισε να μην κάνουμε τον πολυσυλλεκτικό δίσκο αλλά να κάνουμε τα τραγούδια της αμαρτίας. Επειδή λοιπόν εγώ έμενα στη Θεσσαλονίκη και ήμουν φοιτητής, τα τραγούδια τα δουλεύαμε κάθε λίγο που είχε χρόνο ο Χατζιδάκις και με καλούσε στην Αθήνα για να δουλέψουμε τα τραγούδια. Εγώ κατέβαινα λοιπόν και είχα την τύχη να γράψει ο Χατζιδάκις δέκα από αυτά τα τραγούδια παρουσία μου. Με είχε δηλαδή δίπλα στο πιάνο και τα έγραφε μπροστά μου και έτσι τέσσερα χρόνια τα δουλεύαμε.
Μέχρι λίγο πριν τον θάνατο του. Είχε πει όμως στον Θεοφανόπουλο, τον γιο του, πως τα τραγούδια είναι κληρονομιά μου επειδή τα δούλευα τόσο καρό και μάλιστα είχε αφήσει οδηγία να ηχογραφηθούν όπως ήθελε αυτός. Κάποιες ιδέες που είχε ο Χατζιδάκις για την ενορχήστρωση του δίσκου, προσπάθησε να τις κάνει πράξη ο Νίκος Κυπουργός αλλά δεν τα κατάφερε και αποφασίστηκε να γίνουν τα «Τραγούδια της αμαρτίας» με φωνή και πιάνο με την Ντόρα Μπακοπούλου που ήταν σαν να παίζει ο Χατζιδάκις στο πιάνο λόγω του δεσίματος που είχαν μεταξύ τους από μικροί. Έτσι και έγινε με τη μορφή που το ξέρουμε το άλμπουμ.
Πώς προέκυψαν τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου;
A.K.: Ο Χατζιδάκις τον ήξερε τον Χριστιανόπουλο και τον ενδιέφερε πολύ η ποίηση του, ακόμα από τα πρώτα ποιήματα που είχε γράψει και είχαν προκαλέσει και κάποιες αντιδράσεις τότε. Ο Χριστιανόπουλος μιλούσε ανοιχτά για αυτό που ήταν ο ίδιος και έγραφε και ανάλογα και γι’ αυτό ο Χατζιδάκις συχνά διάβαζε τα ποιήματα του. Κάποια στιγμή, στην ωριμότερη περίοδο του όπως είχε πει ο ίδιος, ο Χατζιδάκις αποφάσισε να μελοποιήσει Χριστιανόπουλο.
Ποιήματα που τον αφορούσαν πάρα πολύ τον Χατζιδάκι. Ήθελε να μιλήσει για τον εαυτό του και μέσα από τα ποιήματα του Χριστιανόπουλου βρήκε τον τρόπο να το κάνει. Χρησιμοποίησε εμένα που με ήξερε και ήμουν και Θεσσαλονικιός και έκανε ουσιαστικά ένα έργο για την ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης εκείνης της εποχής. Βέβαια χρησιμοποίησε ποιήματα του Χριστιανόπουλου χωρίς την άδεια του.
Θυμάστε την πρώτη σας συνάντηση με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο;
A.K.: Με πήγε ο Σταύρος Κουγιουμτζής να τον δω. Με προετοίμασε κάπως λέγοντας μου πως είναι λίγο επιθετικός και εριστικός. Αλλά μου είπε να μη δώσω ιδιαίτερη σημασία γιατί κατά βάθος δεν είναι τέτοιος άνθρωπος. Και όντως, όταν πήγαμε στην Διαγώνιο στην Τσιμισκή, μου λέει «μου τηλεφώνησε ο Χατζιδάκις και μου είπε ότι θα μελοποιήσει έναν Θεσσαλονικιό ποιητή και θα τραγουδήσει ένας νεαρός τραγουδιστής πολύ ωραίος» και μου λέει μετά «αλλά δε μου είπε ποιου τα ποιήματα θα μελοποιήσει και εσείς δεν είστε καθόλου όμορφος».
Αυτή ήταν η πρώτη μας συνάντηση. Σοκαριστική για μένα αλλά επειδή συνέχισα να τον συναντώ και ήθελα πολύ να κάνουμε παρέα, τον κάλεσα στην «Αίγλη» όταν με την άδεια του Χατζιδάκι έπαιξα πέντε από τα «τραγούδια της αμαρτίας», ενορχηστρωμένα από τον Ηρακλή Καζάκη, για να τα ακούσει. «Δεν μου άρεσαν» μου είπε εκείνο το βράδυ, «κι εσύ να πας να κάνεις μαθήματα, δεν είσαι καλός τραγουδιστής και ο Χατζιδάκις δεν τα μελοποίησε καλά τα ποιήματα μου» αλλά μετά από λίγο καιρό μου τηλεφώνησε και μου λέει «ξέρεις βρε Αντρέα, ήμουν λίγο αυστηρός μαζί σου.
Δεν είμαι πολύ καλός στα μουσικά, θα ήθελα να μου τα στείλεις να τα ξανακούσω». Του τα έστειλα και λίγες μέρες μετά, μου είπε «Όχι, είναι ωραία τελικά, Μου άρεσε ο τρόπος που τα έκανε ο Χατζιδάκις». Αλλά το πρόβλημα του Χριστιανόπουλου δεν ήταν ότι ο Χατζιδάκις μελοποίησε ποιήματα το, το πρόβλημα του ήταν ότι δε συνεργάστηκε μαζί του στη δημιουργία του δίσκου.
Γιατί ουσιαστικά ο Χατζιδάκης έκανε ένα δικό του έργο, αν σκεφτεί κάποιος πως τα ποιήματα είναι από διάφορους κύκλους ποιημάτων όπου έπαιρνε ένα δίστιχο από το ένα, ένα δίστιχο από άλλο και έφτιαχνε τα τραγούδια. Υπάρχει βέβαια ένα τραγούδι, ο «Απόκοσμος» νομίζω, που έχει το μεγαλύτερο «ράψιμο». Αυτό λοιπόν ενόχλησε τον Χριστιανόπουλο τότε, αλλά του άρεσε η μελοποίηση του Χατζιδάκι, μάλιστα το θεωρούσε τιμή του να μελοποιηθεί από αυτόν τον συνθέτη.
Ο Χατζιδάκις έλεγε πως πρόκειται για τραγούδια με ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο;
A.K.: Κοίταξε, και ο Χριστιανόπουλος και ο Χατζιδάκης έγραφαν για τον εαυτό τους. Εγώ όμως δεν ήμουν ομοφυλόφιλος, οπότε τα είδα σαν λαϊκά τραγούδια, δεν τα αντιμετώπισα σαν ομοφυλοφιλικά. Στο παρελθόν υπάρχουν πολλοί τραγουδιστές, όπως ο Ρούκουνας, που τραγουδούσε γυναικεία τραγούδια. Αυτό συνέβαινε με τους τραγουδιστές. Δεν τα είδα λοιπόν σαν ομοφυλοφιλικά τραγούδια και για την ακρίβεια μόλις δύο από αυτά είναι πιο ξεκάθαρο πως αφορούν έναν ομοφυλοφιλικό έρωτα.
Θα μπορούσε κάποιος όλα τα άλλα να τα θεωρήσει ερωτικά τραγούδια. Η πρόθεση του Χατζιδάκι κάνοντας αυτόν τον δίσκο, ήταν να υμνήσει τον έρωτα. Και ήταν η στιγμή να υμνήσει τον έρωτα έτσι όπως τον έβλεπε αυτός. Το ίδιο έκανε και ο Χριστιανόπουλος νομίζω. Τα τραγούδια ήταν ερωτικά. Και το χορόδραμα του Παπαιωάννου ήταν με άλλη διάθεση. Το σίγουρο είναι πως ο Χατζιδάκις δεν ήθελε να κάνει τραγούδια για ομοφυλόφιλους.
Πώς θυμάστε τον Χατζιδάκι από εκείνη την εποχή που τον γνωρίσατε;
A.K.: Οκτώ χρόνια ήμουν κοντά στον Χατζιδάκι. Ήμουν από τους λίγους ανθρώπους που έμπαινα στο σπίτι του. Ήμασταν μετρημένοι άνθρωποι, κυρίως νέοι άνθρωποι. Ο Χατζιδάκις αγαπούσε πολύ τα νέα παιδιά, ήθελε να έχει γύρω του νέους ανθρώπους συνεχώς. Εμένα με άκουσε και του άρεσα πολύ ως τραγουδιστής. Όταν με συνάντησε το 1986, είδε κάτι σε εμένα.
Εγώ πιστεύω πως είδε σε εμένα ότι μπορώ να εκμαιεύσω τη διδασκαλία του. Εγώ από μικρός είχα μία αντίληψη, προέρχομαι άλλωστε από μουσική οικογένεια. Μιλούσε για μένα, έψαχνε υλικό να βρει για να τραγουδήσω, μου πρότεινε στην αρχή τον Απόστολο Καλδάρα που έγινε ένας καταπληκτικός δίσκος, οι «Μπαλάντες του περιθωρίου», ο τελευταίος του συνθέτη. Είχε γοητευτεί ο Χατζιδάκις από αυτόν τον δίσκο και εκείνος με πρότεινε για τραγουδιστή του. Μετά βέβαια, μου έκανε τη μεγάλη τιμή να μου δώσει τα «Τραγούδια της αμαρτίας».
Τι χαρακτήρας ήταν ο Χατζιδάκις;
A.K.:Αυτό που έχουμε όλοι στο μυαλό μας για τον Χατζιδάκι, είναι πραγματικότητα. Ήταν ξεχωριστός! Πολύ σπουδαίος σαν μουσικός, ευφυής, πολύ μορφωμένος, μπορούσε να συζητήσει με οποιονδήποτε άνθρωπο της τέχνης, ήταν τόσο εργατικός που είχε δημιουργήσει μία αύρα που με συνέπαιρνε.
Όταν πέθανε και σας είπαν πως θα βγει ο δίσκος, υποθέτω ήταν μία ανακούφιση για εσάς
A.K.: Ναι, γιατί όταν πέθανε ο Χατζιδάκις, ένιωσα να ανοίγει η γη να με καταπιεί. Δούλευα αυτό το έργο τέσσερα χρόνια, είχα αφήσει πίσω όλα τα άλλα, το έζησα από την αρχή του και δεν ήξερα τι θα συμβεί μετά τον θάνατο του. Όμως ο Θεοφανόπουλος μου το είπε αμέσως πως αυτό το έργο είναι δικό μου και θα γίνει όπως το ήθελε ο Μάνος. Μετά από δύο χρόνια, όταν ήμουν φαντάρος, το ηχογραφήσαμε με την Ντόρα Μπακοπούλου ακριβώς όπως το είχα ζήσει εγώ με τον Χατζιδάκι στο σπίτι του. Όλοι ήταν περίεργοι θυμάμαι τότε να ακούσουν τι έργο ήταν αυτό. Βοήθησαν πολλοί τότε ώστε τα τραγούδια να γίνουν όπως ακριβώς τα ήθελε εκείνος. Και νομίζω πως αν τα άκουγε ο Μάνος, θα του άρεσαν τελικά έτσι.
Στην παράσταση του Παπαϊωάννου, δεν τραγουδήσατε όλες τις μέρες εσείς. Τι συνέβη εκεί;
A.K.: Αυτό είχαμε ξεκινήσει να το δουλεύουμε πριν πεθάνει ο Χατζιδάκις. Τότε ο Παπαϊωάννου ήταν ένας νέος άνθρωπος με τρομακτικό ταλέντο, μαθητής του Τσαρούχη. Οι άνθρωποι τον ακολουθούσαν τότε γιατί ήταν πράγματι καταπληκτικός. Εγώ δούλεψα μαζί του και ήταν το κάτι άλλο η συνεργασία. Βρεθήκαμε λοιπόν στο σπίτι του Χατζιδάκι, ο Παπαιωάννου είχε φέρει κάτι μακέτες θυμάμαι με το πώς ήθελε να γίνει το έργο.
Τελικά δεν προλάβαμε να το ολοκληρώσουμε γιατί αρρώστησε ο Χατζιδάκις και η παράσταση έγινε τελικά μετά τον θάνατο του στο παλιό μηχανοστάσιο της ΔΕΗ στο Μοσχάτο. Τότε εγώ ήμουν φαντάρος. Μου είπαν τότε λοιπόν πως θα μεσολαβήσει ο Μικρούτσικος που τότε ήταν Υπουργός Πολιτισμού για να πάω Αθήνα μετάθεση ώστε να δουλέψουμε την παράσταση. Περίμενα λοιπόν πώς και πως εκείνο το χαρτί, το οποίο όμως δεν ήρθε ποτέ.
Μου ανακοινώνει ο Παπαϊωάννου τότε σε ένα τηλεφώνημα πως ξεκινάει τα τραγούδια της αμαρτίας με άλλον τραγουδιστή, εφόσον εγώ δε μπορούσα να είμαι εκεί. Τότε εγώ πήρα αναβολή και πήγα στις πρόβες, ενώ δε με περίμενε κανείς. Είχε αρχίσει ήδη να δουλεύει με τον Δώρο Δημοσθένους που τότε είχε έρθει στην Αθήνα. Τότε είπα του Δώρου πως γνωρίζω πόσο σημαντική είναι μία τέτοια συμμετοχή αλλά εγώ δουλεύω αυτά τα τραγούδια πολλά χρόνια και τον παρακάλεσα να αποχωρήσει αλλά να του δώσω όλα τα χρήματα από τις παραστάσεις. Εγώ δεν ήθελα χρήματα, ήθελα όμως να πω τα τραγούδια εγώ.
Φοβόμουν πια πάρα πολύ τότε πως δεν θα δισκογραφούσα τελικά. Ο Δώρος όμως αρνήθηκε, ήθελε να το κάνει αυτός. Κάπου εκεί μάλωσα πολύ και με τον Παπαιωάννου, αλλά κι αυτός είχε ένα δίκιο τότε. Οπότε δική του πρόταση ήταν να κάνει ο Δώρος τις πρώτες πέντε παραστάσεις και τις υπόλοιπες δέκα εγώ ως μέλος της Ομάδας Εδάφους όμως.
Κι έγινε έτσι. Εκείνη η άρνηση του Δώρου όμως τότε, μου κακοφάνηκε πάρα πολύ και ακόμα μαλωμένος είμαι μαζί του. Δε γίνεται να αρνηθείς σε έναν άνθρωπο που έχει επιλέξει ο Χατζιδάκις για αυτά τα τραγούδια και τα έγραψε μπροστά του. Ήταν άσχημο…
Ενός Λεπτού σιγή, η παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου
Η παράσταση “Ενός Λεπτού σιγή” διάρκειας 90 λεπτών αποτελούσε το ένατο εγχείρημα της «Ομάδας Εδάφους». Η παράσταση δόθηκε στις 19/10/1995 στο Παλιό Εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο, ακριβώς δίπλα στο ποτάμι, και με συνεχόμενες παρατάσεις για ένα μήνα με πάντα γεμάτη την αμφιθεατρική εξέδρα των 450 θέσεων. Η χορογραφία, η σκηνοθεσία, και τα βίντεο της παράστασης ήταν του Δημήτρη Παπαϊωάννου, τα σκηνικά και τα κοστούμια υπέγραφε η Λίλη Πεζανού. Στον ρόλο της γριάς μητέρας ήταν η Ζουζού Νικολούδη.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η χορογραφική παρουσίαση του κύκλου των Τραγουδιών της αμαρτίας ανατέθηκε από το Μάνο Χατζιδάκι στον Παπαϊωάννου, και μαζί δούλεψαν περίπου δυο μήνες, αλλά το ξαφνικό τέλος του Χατζιδάκι άφησε ανολοκλήρωτη τη συνεργασία που τελικά χάρη στην επιμονή του Δημήτρης Παπαϊωάννου το εγχείρημα ολοκληρώθηκε.
Το πρώτο μέρος της παράστασης περιλάμβανε το Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα σε μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη με σοπράνο τη Τζένη Δριβάλα ουσιαστικά πρόκριτε για ένα μνυμόσιμο φόρος τιμής στα νεαρά αγόρια, θύματα του AIDS. Το δεύτερο μέρος Τα τραγούδια της αμαρτίας / Η αμαρτία είναι βυζαντινή του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους του Ντίνου Χριστιανόπουλου και του Γιώργου Χρονά, στη μορφή που παρουσιάστηκαν και στο δίσκο. Δηλαδή για πιάνο και φωνή.
Στο πιάνο ήταν ο Κωστής Παπαδάκης.
Σε εκείνη τη συνέντευξή του στον Χρήστο Μαυρή (α’ δημοσίευση: Λογοτεχνικό Περιοδικό Ποιείν, εδώ) ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αναφέρεται και στον Παπαιωάννου, λέγοντας:
«Μου είπε ότι ετοίμαζε (σ.σ. ο Χατζιδάκις) ένα νέο δίσκο, “Τα τραγούδια της αμαρτίας”. Δεν ήξερε τι τίτλο να βρει. Βρήκε ένα τίτλο που μου άρεσε πάρα πολύ αλλά τελικά τον ακύρωσε: “Η αμαρτία είναι βυζαντινή και ο έρωτας είναι αρχαίος”. Αυτός θα ήταν ο τίτλος. Αλλά αυτό ήταν ένα απόφθεγμα, το οποίο είναι ωραίο ως απόφθεγμα αλλά για τίτλος τραγουδιών δεν πάει.
Και γι’ αυτό προτίμησε “Τα τραγούδια της αμαρτίας”, ο οποίος δεν μου αρέσει καθόλου εμένα. Διότι εγώ πουθενά δεν έχω τη λέξη αμαρτία. Άλλο το τι θέλω και σκέφτομαι και άλλο το τι λέω. Γιατί δεν την έχω πει ποτέ; Δεν μπορούσα; Γιατί ας πούμε τη λέξη “καύλα” την έχω 100 φορές στα ποιήματά μου και τη λέξη «αμαρτία» καμιά; Και, μάλιστα, όταν έγιναν χορόδραμα από την “Ομάδα εδάφους”, του Παπαϊωάννου, ο Παπαϊωάννου ήλθε και μου είπε: «Θέλω να κάνω αυτό το χορόδραμα αλλά δεν μου αρέσει ο τίτλος “Τα τραγούδια της αμαρτίας”, έχετε μήπως καμιά καλύτερη ιδέα εσείς;». Εγώ πάλι, μισό κουτοπόνηρα, λέω: «Όχι, δεν έχω». «Έχω όμως εγώ», μου απάντησε. Του λέω: «Τι έχετε;». Έχω τον τίτλο ενός ποιήματός σας που ονομάζεται “Ενός λεπτού σιγή” . «Μπράβο», του λέω, «πολύ ευχαρίστως!». Και έτσι αυτό κυκλοφόρησε με τον τίτλο “Ενός λεπτού σιγή”, για ένα μήνα στο Γκάζι.»
*Ο Ανδρέας Καρακότας κάθε Σάββατο βράδυ μας υποδέχεται στη Μικρή Σκηνή (Επταλόφου 14, Κάτω Τούμπα) στη Θεσσαλονίκη με τη μουσική παρέα τεσσάρων καλλιτεχνών και μας υπόσχονται αξέχαστες μουσικές εμπειρίες.
