Πέθανε ο Ευάγγελος Μουστάκας, γλύπτης του εμβληματικού αγάλματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος γλύπτης Ευάγγελος Μουστάκας σε ηλικία 95 χρονών. Είχε γεννηθεί στον Πειραιά και από μικρή ηλικία έδειξε την καλλιτεχνική και δημιουργική φύση του.

Η πρώτη επαγγελματική του ενασχόληση ήταν στην εταιρία «Κεραμικός» δημιουργώντας πορσελάνες.

Ποιος ήταν ο Ευάγγελος Μουστάκας

Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Ελλάδας (1950-1953) γλυπτική, με καθηγητή τον Μιχάλη Τόμπρο και συνέχισε τις σπουδές του στην Accademia di Belle Arti στη Φλωρεντία (1960-1963) με υποτροφία. Συνέχισε με σπουδές στην χαρακτική και τη χαλκοχύτευση.

Τα γεγονότα της ζωής του που τον σημάδεψαν βρήκαν διέξοδο στο έργο του. Ο θάνατος του αδελφού του από την πτώση του μαχητικού αεροπλάνου, η φρίκη της Κατοχής (ο κρεμασμένος φίλος του με άλλους 9 σε μπαλκόνια στην Τρίπολη από τους Γερμανούς) και το επάγγελμα του πατέρα του (μηχανικός στον σιδηρόδρομο ΣΠΑΠ), θα αποδοθούν στα έργα του όπως ο «Ίκαρος», «το Βαγόνι Σαρκοφάγος» κ.α.

Εξέθεσε τα έργα του σε πολλές εκθέσεις (ομαδικές και ατομικές) όπως στην Biennale Alexandria 1968 όπου απέσπασε το χρυσό μετάλλιο, στη Μόσχα, στην Ιταλία, στην Γιουγκοσλαβία, στη Βραζιλία, στις ΗΠΑ, στο Λονδίνο, στο Παρίσι και βραβεύτηκε με το Α΄ βραβείο στο διαγωνισμό για το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο Μοσχάτο, Α΄ βραβείο για «Νέους Γλύπτες» από την Ελληνοαμερικανική Ένωση και πολλά άλλα.

Έργα του τοποθετημένα στον Ελλαδικό χώρο είναι χαρακτηριστικά δείγματα του μνημειακού και πολυτάλαντου δημιουργού όπως το γλυπτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης στην Παραλία της Θεσσαλονίκης, τα έργα του στο Καρπενήσι, στην Παλλήνη, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, στην Τρίπολη (Μνημείο των Κρεμασμένων), στην Τανάγρα (Μνημείο πεσόντων Αεροπόρων), στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Κεφαλλονιά. Έργα του βρίσκονται σε Μουσεία, σε ιδιωτικές και Δημόσιες συλλογές στην Αμερική, στην Κύπρο, στην Αφρική, στο Ισραήλ, στην Ιαπωνία, στην Ευρώπη.

Ασχολήθηκε και με την εικονογράφηση βιβλίων, τη δημιουργία μεταλλίων, εργάστηκε ως συντηρητής έργων και δίδαξε στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση για σύντομο χρονικό διάστημα. Έδωσε διαλέξεις σε Πανεπιστήμια της Αμερικής και ταξίδεψε σε πολλές χώρες για γλυπτικά συνέδρια και συμπόσια δημιουργώντας και αποκομίζοντας γνώσεις.

Ήταν μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας από το 1955 και μέλος σε πολλές επιτροπές κρίσης για διαγωνισμούς μνημείων.

Το Άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ήταν Ιούλιος του 1973, όταν οι Θεσσαλονικείς αντίκρισαν στην παραλία της πόλης, ένα τεράστιο άγαλμα του έφιππου Μέγα Αλέξανδρου.

Ο μεγάλος Μακεδόνας στρατηλάτης ανέκαθεν αποτελούσε το πρότυπο κάθε πολιτικού και στρατιωτικού ηγέτη, αλλά και κάθε ανθρώπου που έβαζε μεγαλόπνοους στόχους στην ζωή του και προσπαθούσε φυσικά να τους επιτύχει.

Η τότε κυβέρνηση της χούντας είχε αποφασίσει την ανέγερσή του, ως σύμβολο της δικής της εξουσίας. Πρόεδρος της Δημοκρατίας (???) της στρατιωτικής κυβέρνησης ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, Πρωθυπουργός ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης και Υπουργός Βορείου Ελλάδος ο Νικόλαος Γκαντώνας. Τα χρήματα για την ανέγερσή του συγκεντρώθηκαν μετά από εράνους που πραγματοποίησαν επιτροπές της πόλης.

Τα εγκαίνια είχαν προγραμματιστεί για τον Ιούλιο του 1974, αλλά αναβλήθηκαν λόγω της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο. Ένα μήνα μετά, στις 30 Αυγούστου, ημέρα του Αγίου Αλεξάνδρου, έγιναν τα επίσημα εγκαίνια.

Το άγαλμα του Μεγαλου Αλεξανδρου έφιππου επί του Βουκεφάλα αποπνέει την αίσθηση της κίνησης και κοιτάει προς την Ανατολή. Το ύψος του ανέρχεται στα 6 μέτρα. Μαζί με το βάθρο του αγάλματος, που είναι επενδυμένο από μάρμαρο Μελισσοχωρίου, η σύνθεση φθάνει τα 11 μέτρα. Το βάρος του αγάλματος εγγίζει τους 4 τόνους.

Στη δυτική πλευρά του μνημειακού συγκροτήματος, υπάρχει τοιχίο με μπρούντζινη ανάγλυφη αναπαράσταση της «Μάχης της Ισσού», κατά την οποία ο Μέγας Αλέξανδρος έτρεψε σε φυγή από το πεδίο της μάχης τον Δαρείο τον Γ’, Βασιλέα των Περσών. Το έργο συμπληρώνουν δύο συστοιχίες από ασπίδες και σάρισες. Η συστοιχία στα δυτικά αποτελείται από 5 ασπίδες και σάρισες ενώ αυτή που βρίσκεται στα βόρεια από 3 ασπίδες και σάρισες. Οι ασπίδες και οι σάρισες συμβολίζουν τους απλούς Μακεδόνες στρατιώτες που πήραν μέρος στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι συνολικές διαστάσεις τους είναι 23 x 30 μέτρα

Το έργο φιλοτεχνήθηκε στο εργαστήριο του γλύπτη Ευαγγέλου Μουστάκα στην Παλλήνη της Αττικής και χυτεύτηκε στα εργαστήρια της οικοτεχνίας Renzo Michelucci, στην Πιστόια της Ιταλίας.

Ο Ευάγγελος Μουστάκας και ένα από τα προπλάσματα του έφιππου στρατηλάτη

Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, το υπουργικό συμβούλιο (βλ. στρατιωτικό συμβούλιο), είχε αποφασίσει τη δημιουργία ενός γλυπτού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για την πόλη της Θεσσαλονίκης, ουσιαστικά όχι για να τιμήσουν την μεγάλη αυτή μορφή του απανταχού ελληνισμού, αλλά ως σύμβολο της δικής τους κυριαρχίας και άμετρης αλαζονείας….

Προκηρύχτηκαν δυο απανωτοί διαγωνισμοί, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Στον τρίτο διαγωνισμό, το 1971, έλαβαν μέρος 25 Έλληνες γλύπτες, ανάμεσά τους και ο νικητής, Ευάγγελος Μουστάκας. Βασικό μέλος της επιτροπής ήταν ο αρχαιολόγος-καθηγητής Μανώλης Ανδρόνικος.

Για να λάβει την τελική του μορφή, ο γλύπτης Μουστάκας δοκίμασε 9 διαφορετικές εκδοχές της κεφαλής του μεγάλου ηγέτη των Ελλήνων και 7 έφιππων προπλασμάτων επί του Βουκεφάλα, όπως αναφέρει η Εφημερίδα «Μακεδονία» της 16ης Φεβρουαρίου 1974.

Γράφει ο ίδιος: «Από μικρό παιδί φανταζόμουν το Μέγα Αλέξανδρο έφιππο και ορμητικό – ένας μυθικός ήρωας! Το θέμα με απασχολούσε από το 1960-61…».

Σχέδιο- μελέτη για τον Μέγα Αλέξανδρο

«Ήθελα ένα άλογο έξω από το πραγματικό, ένα άλογο ‘θηρίο’. Έναν Αλέξανδρο να στηρίζεται άνετα στο ανορθωμένο άλογο, να κάθεται σαν στο θρόνο του κι αυτό επεδίωξα στην τελική μελέτη μου. Τον ήθελα μεγαλόπρεπο κι επιβλητικό, ορμητικό και σε ανάταση οραματισμού και αυτά ήταν χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

Μέγας Αλέξανδρος έφιππος προπλάσματα

«Το έφιππο εγγράφεται σε κύκλο που εδράζεται στο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο της μαρμάρινης βάσης. Είναι ένα θέμα τολμηρό, πολύ δύσκολο… χρειάστηκαν πολλές μελέτες. Οι τεχνικές δυσκολίες της στήριξης, τεράστιες. Έπρεπε να βρεθεί το κέντρο βάρους. Όλες οι λεπτομέρειες μ΄ ενδιαφέρουν.

Η ουρά του αλόγου, ποια φορά θα έχει, τα υφάσματα καθώς βγαίνουν από τη μασχάλη, η μπέρτα, ένα στοιχείο πανέμορφο που με απασχολεί ιδιαίτερα και μελέτησα εκτενέστερα το κέντρο βάρους, με αποτέλεσμα να έχει σωστή ισορροπία, να ζυγίζει τέλεια στο κέντρο, το έφιππο,5 τόνους βάρος και σχεδόν να αιωρείται! Η στατική μελέτη ήταν ακριβής, κάθε τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας, αντέχει 36 τόνους πίεση ανέμου, ας μην ξεχνάμε το Βαρδάρη όπως και τους σεισμούς που ήδη δοκίμασε η πόλη».

Σχέδια-μελέτες με θέμα το – Μνημείο Μεγαλου Αλεξανδρου

«Με απασχολεί, με ενδιαφέρει, όχι μόνο το έφιππο, αλλά και ότι πλαισιώνει το κυρίως στοιχείο: σάρισες, ασπίδες και οι σκιές τους. Θέλω να δουλεύουν σαν οπτασίες. Μου αρέσουν αυτά τα στρογγυλά των ασπίδων, σε σχέση με τα τετραγωνισμένα σχήματα, όπως η βάση και οι πεσσοί στο υπόβαθρο. Ήθελα, καθώς ο επισκέπτης, θα περνάει ανάμεσα από το έργο, να τον αγγίζουν οι σκιές τους, να δουλεύουν κατακόρυφες και κινούμενες από τη φορά του ήλιου, να κάνουν την ακινησία κίνηση. Οι σάρισες, μαζί με τους κύκλους-ασπίδες, σε παράταξη 5 και 3 έχουν πάνω τους χαραγμένα, και έκτυπα, τα σύμβολα: μέδουσα, φίδι, αετός, γεράκι, ταύρος. Ενδεικτικά σχήματα, των στρατιωτικών σωμάτων του Αλέξανδρου».

«Για να φτάσω στην τελική λύση με απασχολούν 9 έφιππα. Το τελευταίο που πραγματοποιήθηκε έχει 6 μέτρα ύψος και 7 μήκος, το προηγούμενο 4 μέτρα, το πιο πριν 2.50 μέτρα και το πρώτο 1.25 ήταν η μακέτα του διαγωνισμού…και μόνο για να γίνει κατανοητό το πραγματικό μέγεθος θα αναφέρω ότι η κεφαλή του Βουκεφάλα είναι 2 μέτρα.

Για το τελικό έφιππο, έστησα μεγάλους όγκους διογκωμένης πολυστερίνης και δούλεψα την αφαιρετική γλυπτική».

Στα εργαστήρια της οικοτεχνίας Renzo Michelucci, στην Πιστόια της Ιταλίας

Οι πέντε από τις οκτώ σάρισες και ασπίδες – στη μία πλευρά του Μνημείου, με χαραγμένα και έκτυπα τα σύμβολα των στρατιωτικών σωμάτων του Στρατηλάτη Αλέξανδρου.

H «Εν Ισσώ Μάχη», ανάγλυφη σύνθεση, σε ανάπτυξη 45 μορφών. Χαλκός, 15,20μ.

Πηγή: Αγαλμα Μεγαλου Αλεξανδρου Θεσσαλονικη – σχέδιο, μελέτη και δημιουργία cityportal.gr / Παναγιώτης Καμπάνης

Πηγές: cityculture.gr, cityportal.gr / Παναγιώτης Καμπάνης