Σκοταδισμός και λογοκρισία στην τέχνη: Τρεις σπουδαίοι καλλιτέχνες σχολιάζουν

Επιμέλεια κειμένου: Μυρτώ Τούλα, Χρυσάνθη Αρχοντίδου 

Ένα ανησυχητικό κύμα λογοκρισίας στην τέχνη εκτυλίσσεται τις τελευταίες εβδομάδες, με επεμβάσεις σε καλλιτεχνικά έργα που θεωρούνται «βλάσφημα» από ακροδεξιά κόμματα και ακυρώσεις θεατρικών παραστάσεων εξαιτίας αντιδράσεων εκκλησιαστικών κύκλων.

Και ενώ η προληπτική λογοκρισία καταργήθηκε στη χώρα εδώ και δεκαετίες από τη Μεταπολίτευση και δώθε και η ελευθερία της έκφρασης, του Τύπου και της τέχνης κατοχυρώθηκαν συνταγματικά , φαίνεται να γυρνάμε σε μεσαιωνικές εποχές, με τον σκοταδισμό στην τέχνη να εξαπλώνεται επικίνδυνα.

Πέρσι στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η αφίσα του Ντοκιμαντέρ “Αδέσποτα κορμιά” της Ελίνας Ψύκου, προκάλεσε σάλο αντιδράσεων τόσο από την Εκκλησία, όσο και από τους γνωστούς της κύκλους, αποτέλεσμα αυτού να διοργανωθούν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για να μην προβληθεί η “αμαρτωλή ταινία” έξω από τον ιστορικό κινηματογράφο Ολύμπιον.

Ας δούμε όμως τι συνέβη τις τελευταίες ημέρες.

Ο βανδαλισμός στην Εθνική Πινακοθήκη

Τη Δευτέρα 10 Μαρτίου, ο βουλευτής του κόμματος «Νίκη», Νίκος Παπαδόπουλος, βανδάλισε τέσσερα έργα της περιοδικής έκθεσης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, στην Εθνική Πινακοθήκη. Συγκεκριμένα, ο βουλευτής εισέβαλε στην Εθνική Πινακοθήκη και έσπασε προθήκες εκθεμάτων.

Ο βουλευτής της «Νίκης» αφού συνελήφθη και κρατήθηκε για μερικές ώρες σε χώρο της Εθνικής Πινακοθήκης αφέθηκε ελεύθερος καθώς η πράξη του ορίστηκε ως πλημμέλημα από τις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να αρθεί η βουλευτική του ασυλία πριν οδηγηθεί ενώπιον της Δικαιοσύνης.

Σημειώνεται ότι προ ημερών με γραπτή ερώτηση στη Βουλή ο βουλευτής είχε ζητήσει να σταματήσει η έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης με τίτλο «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», καθώς αποτελεί «βλασφημία για τη θρησκεία μας».

Τα τέσσερα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη που βανδαλίστηκαν αποτελούσαν οξυγραφίες στις οποίες απεικονίζονταν θρησκευτικά πρόσωπα αποτυπωμένα με παράδοξο τρόπο μιας και η θεματολογία της έκθεσης ήταν, όπως επισημαίνεται και στον τίτλο της, το «αλλόκοτο», το παράταιρο, το ξένο και το αποτρόπαιο. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της εικαστικής δημιουργίας του κορυφαίου Ισπανού ζωγράφου και χαράκτη Φρανθίσκο Γκόγια, από τα έργα του οποίου που εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη, είναι εμπνευσμένη και η παράλληλη, επίμαχη έκθεση στην οποία συμμετέχουν δέκα Έλληνες εικαστικοί. Μεταξύ αυτών οι Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Γαΐτης, Σίλεια Δασκοπούλου, Μαριάννα Ιγνατάκη, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Τάσος Μαντζαβίνος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φίλιππος Τσιτσόπουλος και μέχρι προσφάτως ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης.

Οι διαμαρτυρίες για την αφίσα της παράστασης του Χριστόφορου Ζαραλίκου 

Ούτε μία εβδομάδα αργότερα, την Κυριακή 16 Μαρτίου, στόχος έγιναν οι παραστάσεις του Χριστόφορου Ζαραλίκου, λόγω της αφίσας που παρουσιάζει τον κωμικό με ακάνθινο στεφάνι και κόκκινο χιτώνα, ενώ στα χέρια του είναι “καρφωμένα” χαρτονομίσματα των 20 ευρώ.

Η εν λόγω απεικόνιση του Χριστόφορου Ζαραλίκου, που παραπέμπει στον Ιησού Χριστού, προκάλεσε αντιδράσεις σε εκκλησιαστικούς κύκλους, αλλά και σε κόμματα όπως η ΝΙΚΗ.

Μάλιστα, πριν από περίπου ένα μήνα, κόσμος συγκεντρώθηκε για να διαμαρτυρηθεί έξω από το Κινηματοθέατρο «Σταρ» στη Βέροια, κρατώντας ελληνικές σημαίες και ψάλλοντας χριστιανικούς ύμνους, ζητώντας να μην ανέβει η παράσταση.

Στην Καβάλα, διαμαρτυρόμενοι ήθελαν να εισβάλουν μέσα και να διακόψουν την παράσταση, αλλά τους απέτρεψε η αστυνομία που κάλεσε ο ιδιοκτήτης του θεάτρου. Σημειώνεται πως έχουν σημειωθεί δύο ακυρώσεις σε δημοτικούς χώρους, ύστερα από καταγγελίες και πιέσεις των τοπικών μητροπολιτών. Πρόκειται για τις παραστάσεις στο Αγρίνιο και στα Τρίκαλα. Μετά από συνεχείς πιέσεις από πολύ κόσμο, όπως λέει ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Τρικκαίων Μιχάλης Λάππας, αποφασίστηκε να μη δοθεί άδεια για την παράσταση του Χριστόφορου Ζαραλίκου στα Τρίκαλα. H άδεια για την παράσταση είχε εκδοθεί αρχικά, αλλά εν τέλει ακυρώθηκε, ενώ είχε βγει και η αφίσα.

Στις 17 Μαρτίου, διαμαρτυρία πραγματοποιήθηκε έξω από το Θέατρο Αριστοτέλειον στη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν την παράσταση του κ. Ζαραλίκου. Περίπου 30 άτομα είχαν συγκεντρωθεί απέναντι από το θέατρο, κρατώντας σταυρούς και εικόνες, ενώ φωνάζαν συνθήματα κατά της παράστασης. Στην περιοχή υπήρχε έντονη αστυνομική παρουσία για την αποφυγή επεισοδίων, ενώ προκλήθηκε ένταση όταν μερίδα των διαδηλωτών κινήθηκε προς το θέατρο και απωθήθηκε από αστυνομικούς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέατρο είχε ήδη αφαιρέσει τις αφίσες της παράστασης, η οποία ήταν προγραμματισμένη να ξεκινήσει στις 21:00.

Ο βουλευτής της ΝΙΚΗΣ, Νίκος Παπαδόπουλος, πρωταγωνίστησε για ακόμα μία φορά, αφού νωρίτερα είχε καλέσει σε ειρηνική διαμαρτυρία, λίγες ημέρες μετά τον βανδαλισμό έργων στην Εθνική Πινακοθήκη, τα οποία χαρακτήρισε «βλάσφημα».

Συγκεντρώσεις πραγματοποιήθηκαν και στη Λάρισα, με τη διαμαρτυρία να διαρκεί τουλάχιστον 2 ώρες πριν την προγραμματισμένη παράσταση. Μάλιστα, σημειώθηκε ένταση μεταξύ αστυνομικών και συγκεντρωμένων, με τους πρώτους να κάνουν χρήση χημικών και να χρησιμοποιούν χειροβομβίδες κρότου – λάμψης για να διαλύσουν το πλήθος, ενώ κάποιοι διαδηλωτές απάντησαν επιτιθέμενοι με ξύλα και άλλα αντικείμενα που κρατούσαν. Μεταξύ των προσαχθέντων ήταν και ο γνωστός ρασοφόρος Χερουβίμ.

Η τέχνη που προκαλεί, είναι η ελεύθερη τέχνη που ποθούμε να μας τραβήξει από τα σκοτάδια των εποχών που έρχονται και σκεπάζουν με μαύρο πέπλο τα ανθρώπινα δικαιώματα που έχουμε κατακτήσει τα τελευταία χρόνια. Κι αν κάποιους τους ενοχλεί εκείνη θα υπηρετείται από ανθρώπους που είναι γεμάτοι φως. 

Καλλιτέχνες σχολιάζουν στην Parallaxi την λογοκρισία στην τέχνη

Σταμάτης Κραουνάκης: «Το Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια, είναι για να φεύγουμε από το θέμα των Τεμπών»

“Η λογοκρισία στη ζωή είναι το απελπιστικό. Αυτό που ξοδεύεται άπλετο χρήμα για να μπαζώνεται. Η ζωή, η αλήθεια, το μέλλον των νέων. Και μένει μια κρεμάμενη μπόχα μια αποχέτευση χαλασμένη, που ονομάζεται κρατικός μηχανισμός. Όλα τα υπόλοιπα είναι παρελκόμενα. Το θέμα είναι οι νεκροί των Τεμπων. Η κυρία Έλλη που ήρθε με τη φωτογραφία του παιδιού της και με βρήκε στο Μέγαρο. Η Μάνα της Μάρθης. Όλα τα υπόλοιπα με την τέχνη και την βία στην Εθνική πινακοθήκη Και το πώς εξαγοράζεται το δημόσιο αίσθημα για να ενισχυθεί από το Κυβερνόν και τα τσιράκια του, Το Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια, είναι για να φεύγουμε από το Θέμα. Να με συμπαθάτε. Ότι μας μετατοπίζει από το στόχο, για μένα είναι εκ του πονηρού”.

*Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι συνθέτης, στιχουργός και τραγουδιστής

Αργύρης Ξάφης: “Προσβάλλεται η πίστη μου” λένε κάποιοι. Και; Δεν υπάρχει λόγος αγάπης να αντιπαρατεθεί σε αυτό που τους προσβάλλει;

“Πάμε πάλι πίσω. Πάμε πάλι πίσω στις εποχές που έπρεπε να αποδείξεις αυτό που θεωρείται αυτονόητο πια. Για κάθε ελεύθερο, νοήμονα και πνευματικό άνθρωπο. Χρειάζεται τόση λίγη ενέργεια για να πεις μια βλακεία, μια “κοτσάνα” που λέγαμε παλιά, να καταστρέψεις κάτι και τόσες φορές πολλαπλάσια ενέργεια για να να αντικρούσεις με επιχειρήματα αυτή τη βλακεία, να κάνεις δημιουργικό και όχι καταστροφικό διάλογο, να φτιάξεις κάτι.

Είναι απαραίτητο φαίνεται μιας και η κουλτούρα -προσοχή δεν εννοώ την καλλιτεχνική και μόνο αλλά και την κοινωνική- βρίσκεται σε “χαμηλό δεκαετίας” που θα έλεγε και ένας τεχνοκράτης φίλος. Δεν βλέπουμε πια μόνο γραφικούς ρασοφόρους που παίζουν και καράτε να ορμάνε με βία προσπαθώντας να εξαφανίσουν κάτι στο οποίο διαφωνούν αλλά και μορφωμένους -θεωρητικά- ανθρώπους να ακολουθούν τον ίδιο δρόμο της μη ανοχής, της βίας και της καταστροφής. Και στο όνομα της αγάπης δε. “Προσβάλλεται η πίστη μου” λένε κάποιοι. Και; Δεν υπάρχει λόγος αγάπης να αντιπαρατεθεί σε αυτό που τους προσβάλλει; Δεν υπάρχει σοφός πειστικός λόγος; Δεν έχουν αρκετά επιχειρήματα από την ίδια την πίστη που θα ακυρώσει οποιονδήποτε “απιστο” προσπαθήσει να την διαβάλλει; Ή έχει κάποια ανασφάλεια ο ίδιος ο Θεός και χρειάζεται την αρωγή τους για να επιβληθεί; Δεν νομίζω.

“Ας τολμήσει να τα κάνει αυτά στο Ισλάμ!” ωρύονται κάποιοι άλλοι. Λες και μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια το μόνο που καταφέραμε είναι να εξισωνόμαστε με το χαμηλότερο.

Ποιος να το φανταζόταν 20 χρόνια πριν όταν θα έπρεπε να γράψει κανείς άρθρα για αυτά τα πράγματα. Γιατί το να σωπάσεις, να το υποτιμήσεις το θέμα αυτή την στιγμή δεν κάνει κάτι. Απλά επιβάλλει μια κουλτούρα μη ανοχής του άλλου. Που επιτρέπει μάλιστα την έκφραση αυτής της μη ανοχής με βία.

Και αυτό το ξεκινάει η ίδια η κυβέρνηση αυτή τη στιγμή που δεν επεμβαίνει γενναία σε αυτές τις ακραίες φωνές και επιτρέπει την άσκηση βίας, επιτρέπει την λογοκρισία παραστάσεων και αποπομπή καλλιτεχνικών φωνών. Εμείς, οι άνθρωποι που ζούμε και δουλεύουμε μέσα στην τέχνη δεν το επιτρέπουμε. Και θα βρούμε τρόπο να γίνει καθαρό πως αυτή η νέα ιδιότυπη εποχή Εικονομαχιών πρέπει να τοποθετηθεί στο χρονοντούλαπο μαζί με όλες τις μαύρες εποχές της Τέχνης αλλά και του Χριστιανισμού. Με αγάπη.”

*Ο Αργύρης Ξάφης είναι ηθοποιός και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Θησείον

Μαργαρίτα Συγγενιώτου:  Η Τέχνη δεν προχωράει με αυτολογοκρισία, ούτε με υποταγή στις συντηρητικές ιδέες, κάτω από τον φόβο συντεταγμένων τραμπουκισμών

“Όταν το 2017 ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής Στάθης Λιβαθινός αποφάσισε να κατεβάσει την παράσταση «Η ισορροπία του Νας» με την δικαιολογία ότι ενεργοποιήθηκαν αντιδράσεις «ακραίων κύκλων» με απειλές κατά «της σωματικής ακεραιότητας του κοινού, των καλλιτεχνών και των εργαζομένων του Εθνικού Θεάτρου», οι καλλιτέχνες βγήκαμε στο δρόμο. Καταφέραμε με πολύ αγώνα να παιχτεί έστω η τελευταία παράσταση. Είχαμε σημειώσει μία νίκη ενάντια στη λογοκρισία.

Λόγους ασφαλείας και συγκεκριμένα «την ασφάλεια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, των έργων τέχνης, των εργαζομένων και των επισκεπτών, καθώς και την αποκατάσταση της εύρυθμης θεσμικής λειτουργίας» επικαλέστηκε και η διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης για να αποσύρει τα έργα του εικαστικού Χριστόφορου Κατσαδιωτη, μετά τον βανδαλισμό τους από βουλευτή ακροδεξιού κόμματος. Όλοι γνωρίζουμε, πια, ότι η κατάλυση θεμελιωδών ελευθεριών των δημοκρατικών κοινωνιών, περνούν μέσα από την επίκληση της ασφάλειας. Όμως γνωρίζουμε και κάτι ακόμα: τίποτα δεν μας χαρίζεται και η υπεράσπιση του δικαιώματος έκφρασης απαιτεί καθημερινό αγώνα, που όταν δίνεται, αποδίδει καρπούς.

Το νέο πολιτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται διεθνώς, δεν μας αφήνει πλέον περιθώριο να τηρούμε ίσες αποστάσεις. Μπροστά στα μάτια μας αναδύεται μία πολύ επικίνδυνη ρητορική: ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να προκαλεί τις πεποιθήσεις των φανατικών, αλλιώς μπορεί να βρεθεί στη δύσκολη θέση να δει τα έργα του σπασμένα στο δάπεδο. Μπορούμε, φυσικά, να φανταστούμε τι θα σήμαινε αυτός ο εκβιασμός για τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό των πολιτιστικών φορέων (δημόσιων ή ιδιωτικών), αλλά και την ίδια την ελευθερία που πρέπει να αισθάνεται ένας καλλιτέχνης την ώρα που δημιουργεί. Η Τέχνη δεν προχωράει με αυτολογοκρισία, ούτε με υποταγή στις συντηρητικές ιδέες, κάτω από τον φόβο συντεταγμένων τραμπουκισμών.

Ας μην κρυβόμαστε, αυτή είναι μία πολιτική μάχη, όσοι υποκινούν ακροδεξιούς ακτιβισμούς προσδοκούν πολιτικά οφέλη. Και όπως όλες οι πολιτικές μάχες, είναι βαθιά ιδεολογική και δεν εξαντλείται στην λογοκρισία έργων τέχνης. Αν επιτρέψουμε στην ακροδεξιά να εγγράψει σημαντικές νίκες στο πεδίο της Τέχνης, αν δώσουμε χώρο στη μισαλλοδοξία, η συντηριτικοποίηση θα επεκταθεί σε όλο το φάσμα της κοινωνικής μας ζωής. Τι θα φορέσουμε, τι θα αγαπήσουμε, πώς θα διαθέσουμε το σώμα μας, με ποιες ιδέες θα μπορούμε να έρθουμε σε επαφή. Ακόμα και οι μετριοπαθείς ιδέες, θα κινδυνέψουν από τις απαιτήσεις των φανατικών.

Συχνά λέμε ότι αυτή η μάχη μας αφορά όλους, όμως αυτή τη φορά το εννοούμε.”

*Η Μαργαρίτα Συγγενιώτου, είναι λυρική τραγουδίστρια και γραμματέας επικοινωνίας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος Ακροάματος