Η παιδική εργασία πίσω από τη σοκολάτα και η παρουσία του αγαπημένου γλυκού σε ιστορικά γεγονότα

Η σοκολάτα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ποπ κουλτούρα. Είναι κοινό σημείο αναφοράς για μικρούς και μεγάλους. Σηματοδοτεί αισθήματα χαράς, αγάπης, έρωτα. Παρούσα κάθε 14 του Φλεβάρη, παρούσα στις παιδικές στιγμές. Στην εξεταστική, σε περιόδους στρες.

Μια τροφή, ένα σνακ, μια λιχουδιά με πολλούς συμβολισμούς. Έχει υπυσέλθει και στους κώδικες επικοινωνίας μας. Ένδειξη αγάπης, συγγνώμης, σκέψης, ενδιαφέροντος.

Η ιστορία της σοκολάτας όμως έχει πολλά παρακλάδια. Από την ανακάλυψή της, το “άκυρο” από τον Χριστόφορο Κολόμβο μέχρι τον Λουδοβίκο τον ΙΓ’, μέχρι Χίτλερ, τον Ττσώρτσιλ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο… Και μέχρι τον δημοσιογράφο που ανέδειξε την παιδική εργασία πίσω από την γλυκιά βιομηχανία της σοκολάτας, την εκμετάλλευση στα κακαόδεντρα κι ύστερα έφτιαξε την δική του, ηθική σοκολάτατα.

Ένα ντοκιμαντέρ που είναι διαθέσιμο στο ERTFLIX, “Η συναρπαστική ιστορία της σοκολάτας” (2023) σε σκηνοθεσία Στέφαν Μπεργκουνιού, συγκεντρώνει τα περισσότερα από αυτά και με προβληματίζει. Το ψάχνω λίγο παραπάνω και, τώρα είμαστε εδώ.

Αυτή, λοιπόν, είναι η ιστορία της σοκολάτας. Οι αστείες και οι σκοτεινές στιγμές της διαδρομής της.

Οι Μάγιας, οι Αζτέκοι και το “Χ” από τον Κολόμβο – Το κακάο σε ρόλο νομίσματος

Η σοκολάτα είναι λατινοαμερικάνα. Ναι, μπορεί η Αφρική να θεωρείται η “μητέρα” των καλλιεργειών κακάο και να παράγει πάνω από το 70% κακάο παγκοσμίως αλλά οι ρίζες είναι στην νότια Αμερική. Συγκεκριμένα, το κακαόδεντρο προέρχεται από τον Αμαζόνιο. Η καλλιέργεια του κακαόδενδρου είχε ξεκινήσει ήδη από το 1900 π.Χ. Οι Ολμέκοι και οι Μάγια έφτιαχναν τότε ρόφημα κακάο το οποίο δε μοιάζει καθόλου με τη σημερινή εκδοχή! Οι Μάγια, μάλιστα, επινόησαν την λέξη κακάο.

Το 1000 μ.Χ., στην περιοχή κυριαρχούν οι Αζτέκοι, που αναγνωρίζουν την αξία του κακάο. Οι κόκκοι του κακάο ήταν πολύτιμοι, άξιζαν όσο το χρυσάφι, και σε κάποιες εποχές, χρησιμοποιήθηκαν και σαν πραγματικό νόμισμα στις εμπορικές συναλλαγές, π.χ. με 10 σπόρους κακάο αγόραζες ένα κουνέλι, 8 σπόροι κακάο αγόραζαν τις υπηρεσίες μιας ιερόδουλης! Με 100 κόκκους, αγόραζες έναν σκλάβο…

Ο Χριστόφορος Κολόμβος βρίσκει το ρόφημα αλλά δεν ενθουσιάζεται με τη γεύση του. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1512, ο Ισπανός Φερδινάνδος Κορτέζ φτάνει στο Μεξικό. Κατακτά τους Αζτέκους, ενθουσιάζεται με το κακάο και το φέρνει στην Ευρώπη! Στα μέσα του 19ου αιώνα φτάνει στην Ελλάδα!

Όταν πήγε στην Ισπανία, υπήρξε και θρησκευτικό “ντιμπέιτ” αφού δεν ξέραν αν θα μπορούσαν να το εντάξουν σε ρόφημα ή τροφή, αν είναι αρτύσιμο ή νηστίσιμο κλπ.

Το 1674 έχουμε την πρώτη επίσημη σοκολάτα, στη στερεά μορφή που ξέρουμε, στον  “Μύλο του Καφέ” του Λονδίνου!

Ενδιαφέροντα facts για την σοκολάτα σε ιστορικές στιγμές

1. Το 1664 η Μαρία Θηρεσία, γυναίκα του Λουδοβίκου του ΙΔ’, η οποία λάτρευε τα ροφήματα σοκολάτας- πίνοντας κρυφά έως και 10 φλυτζάνια την ημέρα!- γεννά ένα μωρό. Ο εφημέριος και όσοι βρίσκονταν εκεί σοκαρίστηκαν, όταν είδαν ότι το παιδί ήταν σκουρόχρωμο! Όπως φαίνεται και οι όπως μαρτυρούν οι ψίθυροι της εποχής, η Μαρία Θηρεσία είχε στενή σχέση με υπηρέτη του παλατιού ο οποίος ήταν μαύρος. Για να καλύψουν το σκάνδαλο, από το παλάτι είπαν πως λόγω του ότι η βασίλισσα έπινε πολλά ροφήματα σοκολάτας, αυτό επηρέασε το χρώμα του μωρού!
2. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η σοκολάτα μετατράπηκε σε σύμβολο ελπίδας! Η μάρκα Hershey- και σε περίοδο έλλειψης λόγω πολέμου- παρήγαγε 500.000 σοκολάτες τη μέρα εφοδιάζοντας τους Αμερικανούς στρατιώτες! Οι σοκολάτες αυτές ήταν εμπλουτισμένες με βιταμίνες ενώ λένε ότι δεν ήταν εξαιρετική σε γεύση. Παρ’ όλα αυτά, ήταν σοκολάτα και μάλιστα αποτέλεσε εφόδιο για τον στρατό.
3. Οι Ναζί του Χίτλερ λάτρευαν τη σοκολάτα! Η σοκολάτα που έτρωγαν φέρεται να είχε μέσα κάποια ναρκωτική ουσία, την περβιτίνη, που κατανάλωναν σε μεγάλες δόσεις. Το 1936, η Hildebrand διέθεσε στην αγορά την Scho-ka-kola με έξτρα καφεΐνη, η οποία πωλείται μέχρι και σήμερα, αλλά σε πιο ήπια έκδοση!
4. Η σοκολάτα αποτέλεσε και όπλο κατά την διάρκεια του πολέμου! Οι Ναζί προχώρησαν στη σύλληψη ενός αρκετά τρελού και παράτολμου σχεδίου: έστειλαν μια σοκολάτα στον Ουίνστον Τσώρτσιλ. Μόνο που, η σοκολάτα ήταν σαμποταρισμένη! Όπως είχε αποκαλύψει η εφημερίδα «The Telegraph», οι Χιτλερικοί σχεδίαζαν σε συνεργασία με τους πράκτορες τους που δρούσαν στη Μεγάλη Βρετανία, να φτάσουν στο γραφείο του Άγγλου πολιτικού πλάκες σοκολάτας επικαλυμμένες με μαύρο και χρυσό περιτύλιγμα το οποίο θα ανέγραφε «Peters Chocolate». Το πακέτο θα έφτανε με άλλα είδη πολυτελείας για να μην προκαλέσει τις υποψίες.
5. Μετά την απελευθέρωση, οι Σύμμαχοι μοίρασαν… σοκολάτα. Το σύμβολο ελπίδας μετατράπηκε πια σε σύμβολο ελευθερίας.
6. Κατά τον σοβιετικό αποκλεισμό του Δυτικού Βερολίνου το 1948, το αμερικανικό βομβαρδιστικό “Ιπτάμενη Σοκολάτα” έριξε γλυκά για να περιπαίξει το κομμουνιστικό μπλοκ!
7. Το 1961, ο πρώτος, σοβιετικός κοσμοναύτης, Γιούρι Γκαγκάριν, πήρε μαρξιστικές-λενινιστικές σοκολάτες στο διάστημα, αποδεικνύοντας πως οι προπαγανδιστικές πρακτικές της εποχής δεν περιορίζονταν μόνο… επί γης!
8. Κάποια στιγμή, η σοκολάτα ενώθηκε με το φουντούκι. Ένας καύσωνας έλιωσε αυτήν την ιδέα κι έτσι, η οικογένεια Ferrero αποφάσισε να πουλήσει τη σοκολάτα σε μορφή κρέμας αφού η παρτίδα είχε λιώσει. Κάπως έτσι τρως σήμερα στο πρωινό σου Nutella!

Η σκοτεινή πλευρά της σοκολάτα – Ο ερευνητής δημοσιογράφος που έγινε… παραγωγός!

Το 2003, ο δημοσιογράφος Τέουν Βαν ντε Κέουκεν κάλεσε την αστυνομία και ζήτησε να παραδοθεί διότι χρηματοδοτούσε την παιδική εργασία. Όταν ρωτήθηκε με ποιο τρόπο κάνει κάτι τέτοιο, ο ίδιος απάντησε: “τρώω πολλές σοκολάτες”.

Η ακτιβιστική του αυτή πράξη δεν έπιασε τόπο. Έτσι, αποφάσισε να προβεί σε άλλου είδους μέτρα. Αποφάσισε να δημιουργήσει ο ίδιος μια σοκολάτα, που θα αποδεικνύει ότι το αγαπημένο γλύκισμα θα μπορούσε να γίνει χωρίς καμία εκμετάλλευση παιδιών.

Το πλάνο ήταν το εξής: η εταιρεία σοκολάτας του θα πλήρωνε στους παραγωγούς κακάο της Δυτικής Αφρικής ένα σταθερό εισόδημα διαβίωσης. Σκοπός ήταν να βοηθήσει στην καταπολέμηση της μάστιγας της παιδικής εργασίας.

Ακόμη,  οι κόκκοι του κακάο θα προμηθεύονταν από γη που δεν είχε αποψιλωθεί θα ήταν δηλαδή «deforestation-free» σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Έτσι γεννήθηκε η Tony’s Chocolonely. Η επιχείρηση γνώρισε μεγάλη αποδοχή στην Ολλανδία ενώ και άλλες εταιρείες προσπάθησαν να υιοθετήσουν κανόνες διεθνούς και δίκαιου εμπορίου!

Πιο ειδικά, αναφορικά με την εκμετάλλευση στη βιομηχανία της σοκολάτας, διαβάζουμε στο foodispower.org:

Από τη δεκαετία του 2000 γίνονται προσπάθειες για να ξεσκεπαστεί η κατάσταση της παιδικής εργασίας στην Αφρική. Οργανώσεις και δημοσιογράφοι έχουν αποκαλύψει την εκτεταμένη χρήση παιδικής εργασίας, και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και δουλείας, στις φυτείες κακάο στη δυτική Αφρική. Έκτοτε, η βιομηχανία γίνεται ολοένα και πιο μυστικοπαθής. Το 2004, οι συνοδοί της Πρώτης Κυρίας της Ακτής Ελεφαντοστού, φέρονται να απήγαγαν και σκότωσαν έναν δημοσιογράφο που έκανε ρεπορτάζ για την διαφθορά της κυβέρνησης όσον αφορά την επικερδή βιομηχανία του κακάο.

Το 2010 οι κυβερνητικές αρχές της Ακτής Ελεφαντοστού απομάκρυναν τρεις δημοσιογράφους, εκπροσώπους εφημερίδας, ύστερα από τη δημοσίευση ενός άρθρου που εξέθετε την κυβερνητική διαφθορά όσον αφορά τον τομέα της καλλιέργειας κακάο.

Στη δυτική Αφρική, το κακάο καλλιεργείται κυρίως με σκοπό την εξαγωγή. Το 60% των εσόδων από τα προϊόντα εξαγωγής της Ακτής Ελεφαντοστού προέρχεται από το κακάο της. Καθώς η βιομηχανία σοκολάτας έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί αντιστοίχως και η ζήτηση για φθηνό κακάο. Κατά μέσο όρο, οι καλλιεργητές κακάο κερδίζουν λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Ως αποτέλεσμα αυτού, συχνά καταλήγουν στη χρήση παιδικής εργασίας για να κρατήσουν τις τιμές τους ανταγωνιστικές.

Τα παιδιά της δυτικής Αφρικής ζουν σε περιβάλλοντα υψηλού επιπέδου φτώχειας και τα περισσότερα ξεκινούν να δουλεύουν σε μικρή ηλικία για να στηρίξουν τις οικογένειές τους. Κάποια παιδιά καταλήγουν στις φυτείες κακάο επειδή χρειάζονται δουλειά και οι διακινητές τους λένε ότι η πληρωμή είναι καλή. Άλλα παιδιά «πωλούνται» στους διακινητές ή στους ιδιοκτήτες των καλλιεργειών από τους ίδιους τους συγγενείς τους, που δεν είναι ενήμεροι για την επικινδυνότητα του περιβάλλοντος εργασίας και την έλλειψη οποιασδήποτε δυνατότητας για εκπαίδευση. Συχνά, οι διακινητές καταφεύγουν στην απαγωγή μικρών παιδιών από χωριά γειτονικών αφρικανικών χωρών, όπως η Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, δύο εκ των φτωχότερων χωρών παγκοσμίως. Μετά τη μεταφορά τους στις φυτείες κακάο, τα παιδιά μπορεί να μη δουν τις οικογένειές τους για χρόνια, ή ίσως και ποτέ.

Τα περισσότερα παιδιά που εργάζονται σε φυτείες κακάο είναι μεταξύ 12 και 16 ετών, αλλά οι δημοσιογράφοι έχουν βρει παιδιά ακόμη και 5 ετών. Επιπλέον, το 40% αυτών των παιδιών είναι κορίτσια, και μερικά από αυτά παραμένουν εκεί για λίγους μήνες, ενώ άλλα καταλήγουν να εργάζονται εκεί ως την ενηλικίωση.

Οι συνθήκες είναι πολύ επικίνδυνες τόσο από τα εργαλεία όσο και από αυτά που εισπνέουν τα παιδιά. Ο Aly Diabate, πρώην σκλάβος του κακάο, είπε: «Κάποια από τα σακιά ήταν ψηλότερα από μένα. Χρειάζονταν δύο άνθρωποι για να τοποθετήσουν το σακί στο κεφάλι μου. Κι αν δε βιαζόσουν, σε χτυπούσαν.»

Ως σήμερα έχει γίνει σχετικά μικρή πρόοδος όσον αφορά τη μείωση ή την εξάλειψη της παιδικής εργασίας και της δουλείας στη βιομηχανία κακάο της δυτικής Αφρικής. Τουλάχιστον, η βιομηχανία έχει συμφωνήσει να προσπαθήσει να εξαλείψει αυτό που το ILO αποκαλεί «χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας», οι οποίες καθορίζονται ως πρακτικές που «πιθανόν να βλάπτουν την υγεία, την ασφάλεια ή την ηθική των παιδιών» και περιλαμβάνουν τη χρήση «επικίνδυνων εργαλείων» και οποιασδήποτε εργασίας «παρεμποδίζει τη σχολική εκπαίδευση». Περίπου 1.8 εκατομμύρια παιδιά στην Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα μπορεί να εκτίθενται στις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας σε φυτείες κακάο.

Ερευνητές έχουν ανακαλύψει παιδιά που είχαν διακινηθεί στις φυτείες κακάο της δυτικής Αφρικής και είχαν αναγκαστεί να εργαστούν χωρίς πληρωμή. Η Abby Mills, διευθύντρια της καμπάνιας των Διεθνών Δικαιωμάτων Εργασίας, προσθέτει: «Κάθε έρευνα που έχει διενεργηθεί [στη δυτική Αφρική] δείχνει πως υφίσταται ανθρώπινη διακίνηση, ιδιαίτερα στην Ακτή Ελεφαντοστού». Αν και ο όρος «δουλεία» διακρίνεται από ποικίλα ιστορικά πλαίσια, η δουλεία στη βιομηχανία του κακάο περιλαμβάνει τις ίδιες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τα άλλα είδη δουλείας στον κόσμο.

Περισσότερα για αυτό μπορείτε να διαβάσετε εδώ