Το φαινόμενο Μιλέι και η καθολική άνοδος της ακροδεξιάς στον κόσμο

O Χαβιέρ Μιλέι είναι από το βράδυ της Κυριακής ο νέος πρόεδρος της Αργεντινής, ο οποίος κατάφερε να οδηγήσει τη χώρα προς την ακροδεξιά “στροφή” μετά από μία πολύ ιδιαίτερη εκστρατεία κατά του πολιτικού κατεστημένου, όπως το ονομάζει ο ίδιος, που εμφανίζει πολλά κοινά με εκείνη του Ντόναλντ Τραμπ. Το πολιτικό σκηνικό της Αργεντινής, η οποία ως τώρα διαθέτει έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς πληθωρισμού στον κόσμο.

Ο Μιλέι, μπήκε στην κούρσα της πολιτικής ως αουτσάιντερ και με την υπόσχεσή του να «σπάσει το status quo» της χώρας, τα κατάφερε. Χθες επίσης η ακροδεξιά σάρωσε και στην Ολλανδία ενισχύοντας το μαύρο χάρτη της Ευρώπης.

Για να διαπιστώσουμε καλύτερα τη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος της Αργεντινής μιλήσαμε με μερικούς ειδικούς για την βέλτιστη κατανόηση του θέματος που ανακύπτει μετά την επικράτηση Μιλέι. “Το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχει ντόμινο τέτοιων κινημάτων αλλά ότι υφίσταται μια παγκόσμια τάση, επικράτηση αυταρχικών αντιδραστικών πολιτικών ηγεσιών και κινητοποιήσεων σε αυτήν την κατεύθυνση” αναφέρει αρχικά ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Στο υπό ποιες συνθήκες επικράτησε ένα πρόσωπο σαν τον Μιλέι, “Υπάρχει μια παγκόσμια φτωχοποίηση. Δεν έχει μειωθεί ξαφνικά ο πλούτος απλά είναι κατανεμημένος με τελείως άνισο τρόπο τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες σε σχέση με τις συνθήκες που υπήρχαν στις αρχές του 20ου, όπου τότε υπήρχε κινητοποίηση για άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων. Δεν υπάρχει κάποιος απόλυτος λόγος που οδηγεί τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα στην “αγκαλιά” της ακροδεξιάς, διότι οι alt-right επιλογές όπως Μιλέι, Μπολσονάρο και Τραμπ δεν έχουν ισχυρή οικονομική ατζέντα υπέρ της οικονομικής ισότητας και αναδιανομής του πλούτου. Κάποια ψυχούλα μπορεί να υπόσχονται όπως εθνικό προστατευτισμό. Δεν υπόσχονται όμως κοινωνική δικαιοσύνη για αναδιανομή του πλούτου. Δεν είναι μόνο η οικονομική ένδεια το θέμα. Κατά τη γνώμη μου αυτό που συμβαίνει παγκόσμια, (βασικά δεν είναι μόνο δικιά μου γνώμη αλλά και πολλών ανθρώπων στον χώρο, ενώ το έχει καταγράψει και ο Colin Crouch στο βιβλίο η “Μεταδημοκρατία”) έχουμε μια αναδιάταξη 2 βασικών τομών που ορίζουν τις αντιπαραθέσεις.

Αυτές είναι οι τομές ανάμεσα στην παραδοσιοκρατία δηλαδή την προσήλωση στις συντηρητικές αξίες (θρησκεία, εθνική κουλτούρα, ταυτότητα και τις παραδοσιακές σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων) αλλά και τις δυνάμεις ορθολογισμού, του εκσυγχρονισμού ή της κοινωνικής χειραφέτησης που αντιστέκονται στις παραδοσιακές αξίες. Αυτό που συνέβη με την παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού και την πτώση στης σοσιαλδημοκρατίας σε χώρες και την αύξηση των ανισοτήτων μερίδα ανθρώπων που βρίσκεται στη συντηρητική πλευρά αρχίζουν να κινητοποιούνται περισσότερο. Ταυτόχρονα ο νέος αυταρχισμός δεν εκφράζεται μόνο μέσω πριονιών που έκανε ο Μιλέι προεκλογικά αλλά και οι πράξεις βίας κατά π.χ. γυναικών, ΛΟΑΤΚΙ άτομα, μεταναστών ακόμα και πολιτικούς αντιπάλους. Τρανό παράδειγμα οι επερχόμενες εκλογές στην Ολλανδία, όπου το αντιμεταναστευτικό είναι στην κορυφή της ατζέντας“.

Chainsaw Man Javier Milei is Argentina’s new president. pic.twitter.com/dxzLutatzt

— Ian Miles Cheong (@stillgray) November 19, 2023

Έπειτα ο κ. Κιουπκιολής αναφέρεται στην μεταφορά αυτού του ρεύματος στην Ευρώπη αλλά και γιατί γίνεται αυτό. “Επίσης, δεν φαίνεται πως θα ξεφύγει από αυτό το ρεύμα η Σκανδιναβία και η Γερμανία. Αυτό μας δείχνει ότι τα αίτια δεν είναι μόνο οικονομικά. Οι ίδιες οικονομικές συνθήκες που υπάρχουν σε Βραζιλία και Αργεντινή δεν υφίστανται σε Δανία και Σουηδία μπορούμε να πούμε. Αυτό οφείλεται στο ότι ζούμε σε μια παγκόσμια συνθήκη αβεβαιότητας. Είναι συνθήκη αυξημένων μεταναστευτικών ροών, οι οικολογικές καταστροφές αλλά και η μη προσδοκία ότι θα βελτιωθούν οι οικονομικές συνθήκες ακόμα και στα μεσαία στρώματα. Οι άνθρωποι κλείνονται όλο και περισσότερο υπό την αίσθηση της απειλής την οποία νιώθουν αρκετοί. Συσσωρεύεται αρνητικότητα. Νιώθουν ότι χάνονται και συσπειρώνονται γύρω από το έθνος-κράτος.”

Μπορεί να υπάρξει αλλαγή της τάσης; Ο κ. Κιουπκιολής απαντά: “Προφανώς, μπορούν να υπάρξουν πολιτικές εναλλακτικές και προοδευτικές με διαφορετικό τρόπο-χειρισμό και στη διανομή του πλούτου αλλά και των προσφυγικών ροών, ώστε η Ευρώπη να μη γίνει φρούριο και ξενοφοβική. Αυτές οι εναλλακτικές ακόμα δεν έχουν σχηματιστεί σε κυρίαρχο βαθμό, χρειάζεται δουλειά. Στην Ισπανία υπάρχει ένα παράδειγμα αυτό που αναφέρω, όπου η άνοδος της ακροδεξιάς του VOX σταμάτησε, αφού επικράτησε μια προοδευτική κυβέρνηση. Η συνεργασία του Σάντσεθ με τους αυτονομιστές της Καταλονίας καταδεικνύει ακριβώς αυτήν την προοδευτικότητα. Είναι μια μη εθνικιστική πολιτική κατεύθυνση.”

Spain’s acting Prime Minister Pedro Sánchez on Wednesday defended his controversial amnesty deal for Catalonia’s separatists in parliament a day before the Socialist leader seeks the endorsement of the chamber to form a new government. https://t.co/6BB6qLy4U9 pic.twitter.com/Lf0HUGcOGu

— euronews (@euronews) November 15, 2023

“Υπάρχει μια γενική πολιτική τάση στη Λατινική Αμερική αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Έχουμε σε διαφορά κράτη με δημοκρατικές διαδικασίες, να εκλέγονται κόμματα με ιδεολογίες της άκρας δεξιάς. Το “ρεύμα” τους κυριαρχεί και το βλέπουμε και στην Ευρώπη“, λέει αρχικά ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ.

Απαντώντας στο ερώτημα πως γίνεται να κέρδισε ένας ακραίος λαικιστής τις εκλογές στην Αργεντινή τονίζει,  “Η νίκη του Μιλέι οφείλεται στην αποτυχία των προηγούμενων κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια, τον πληθωρισμό, πολύ βασικά ζητήματα που ταλαιπωρούν την Αργεντινή, η οποία προπολεμικά (πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο) ήταν από τις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη. Τώρα έχει φτάσει σε τρομερά χαμηλό επίπεδο. Έχει πουληθεί μεγάλο μέρος της γης της. Τεράστιες εκτάσεις παραγωγής σιτηρών έχουν εξαγοραστεί από καναδικής και αμερικανικές εταιρείες. Ο πληθωρισμός είναι σταθερά πάνω από το 100%, με αποτέλεσμα να καταστρέφει κάθε παραγωγική δύναμη. Δεν είναι έκπληξη που ο λαός θέλησε να τιμωρήσει τους Περονιστές, για τη φτώχεια στην οποία βρίσκονται.

Επομένως, έχουμε μια πολιτική στροφή στον “Τραμπισμό” θα έλεγα, ο οποίος είναι πρώτος στις δημοσκοπήσεις για τις επερχόμενες εκλογές των ΗΠΑ. Ο κόσμος στρέφεται σε τέτοια πρόσωπα διότι νιώθει πως τα παραδοσιακά πρόσωπα δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται και αυτό θα το δούμε και στο ζήτημα που προκύπτει από τον πόλεμο στη Γάζα. Είναι οικουμενικό – πλανητικό το πρόβλημα.”

Πως όμως με τέτοια ακραία ρητορική που εκφράζει μίσος σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, μπορεί να κερδίσει κάποιος μια εκλογική αναμέτρηση; Η απόκριση του κ. Τσιτσελίκης είναι άμεση: “Έτσι είναι το “παιχνίδι της πολιτικής”, προτίμησαν να δοκιμάσουν το πρόγραμμα του Μιλέι και είναι πολύ ενδιαφέρον τι θα προκύψει μέσα από αυτό. Προφανώς, τώρα θα υποφέρουν διάφορες κοινωνικές ομάδες από την κυβέρνηση της Αργεντινής, αν θυμηθούμε τι έλεγαν για αυτούς προεκλογικά, ίσως γίνει κάτι αντίστοιχο με τα γεγονότα της Βραζιλίας και τον Μπολσονάρο. Φαντάζομαι για μερικά χρόνια η λατινοαμερικάνικη χώρα θα υποστεί “Τραμπισμό” και θα ξαναεπαναφερθεί σε μεγαλύτερη ομαλότητα αρκεί να βρεθεί αξιόπιστη πολιτική πρόταση, η οποία μάλλον δεν υπάρχει τώρα και λείπει πολύ.”

Για τη μεταφορά αυτής της ρητορικής στην Ευρώπη: “Υπάρχουν παρόμοια μοτίβα όπως η ξενοφοβία, που υφίστανται τόσο στις Η.Π.Α όσο και σε ευρωπαϊκές χώρες, το θέμα των προσφυγικών ροών, η απόλυτη φτώχεια, των θέμα των αμβλώσεων, διαφορά ηθικοπολιτικά ζητήματα τα οποία δημιουργούνται πάλι, ενώ υποτίθεται είχαν λυθεί πριν 50 χρόνια. Είναι αμφίδρομα όλα αυτά μεταξύ τους και συσχετίζονται, συγκοινωνούντα δοχεία θα έλεγα.

Ταυτόχρονα ανακύπτει και το ζήτημα Ευρωεκλογές. Το θέμα ασφάλεια επικρατεί σχεδόν σε όλες τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών χωρών τα τελευταία 10-15 χρόνια, από τον εμφύλιο της Συρίας και μετά. Φαντάζομαι αυτό επειδή πέτυχε σαν μότο θα συνεχιστεί και η δεξιά αλλά και η ακροδεξιά θα συνεχίζει να το χρησιμοποιεί όσο εξαπλώνεται ο φόβος. Δεν πιστεύω ότι θα σταματήσει η χρησιμοποίηση του. Μάλιστα για μένα τέτοιου είδους ρητορική έχει περάσει και στη σοσιαλδημοκρατία. Όλα τα σοσιαλδημοκρατικά ευρωπαϊκά κόμματα την έχουν ενσωματώσει. Στη Γαλλία για παράδειγμα ο Μακρόν το έχει κάνει ώστε να απορροφήσει ψηφοφόρους από τη Λεπέν. Σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη η τάση πάει μόνο ακροδεξιά. Η κεντροαριστερά έχει αποτύχει να δράσει αποτελεσματικά όλα αυτά τα χρόνια“, καταλήγει ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ και τονίζει την ανάγκη της αναδιοργάνωσης και ανασυγκρότησης των αριστερών κινημάτων, αν θέλουν να έχουν καλές πιθανότητες για τις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

President-elect Javier Milei of Argentina shares a fanart with him alongside Donald Trump and Jair Bolsonaro, respectively former President of US and former President of Brazil. pic.twitter.com/IMkMf00z7v

— Crazy Ass Moments in LatAm Politics (@AssLatam) November 20, 2023

“Σίγουρα η κατάσταση στην Αργεντινή είναι εξαιρετικά δύσκολη, με τον πληθωρισμό να εξαθλιώνει τον κόσμο. Προφανώς, πρόκειται για μια ψήφο διαμαρτυρίας ενάντια στους Περονιστές, καθώς ζουν σε ένα εξαιρετικά χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Ο Μιλέι επιπροσθέτως είδα πως κατάφερε να κερδίσει πολύ κόσμο μέσω των Social Media και ιδιαίτερα από το TikTok απέκτησε ισχυρό έρεισμα. Στα πρώτα στατιστικά που εξήχθησαν από τις εκλογές, η νεολαία ψήφισε κατά πλειοψηφία τον Μιλέι ο εξαιρετικά λαϊκιστικός του λόγος μπήκε στην καρδιά πολλών ανθρώπων. Για παράδειγμα, ανέφερε πως θα φέρει το δολάριο ως κύριο νόμισμα, την περίφημη δολαριοποίηση της οικονομίας. Αυτά τα οποία λέει ενώ οικονομολόγος του δίνει περαιτέρω κύρος στα λαϊκά στρώματα. Αυτοπροσδιορίζεται ως αναρχοκαπιταλιστής.” τοποθετείται η κ. Μαρία Καβάλα, καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, κάνοντας μια πρώτη σκιαγράφηση του προφίλ του θριαμβευτή των αργεντίνικων εκλογών.

“Η δράση του είναι απόλυτα λαϊκιστική σε ό,τι και αν έχει πει, διότι θέλει πάντα να μεταφέρει τις προτάσεις του με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να ηχούν ωραία στα αυτιά των αργεντινών πολιτών. Τι εννοώ με αυτό; Πριν τις πρώτες εκλογές του Αυγούστου υποστήριζε πως θα καταργήσει τον δημόσιο τομέα εξ ολοκλήρου. Τώρα τις τελευταίες εβδομάδες πριν τις καθοριστικές εκλογές του Νοεμβρίου, πήρε πίσω κάποια πράγματα, όπως ότι δε θα γίνει ιδιωτικοποίηση της υγείας ή της παιδείας, κατηγορώντας μάλιστα τους Περονιστές ότι διασπείρουν ψέματα.”

Συγκρίνοντας τις 2 μεριές του Ατλαντικού η κ. Καβάλα αναδεικνύει τις διαφορές τους. “Αν το θέσουμε πάντως σε ένα ευρύτερο πλαίσιο για την Λατινική Αμερική, θα έλεγα πως έχει γεμίσει λαϊκισμό με υβρίδια ολιγαρχικού φιλελευθερισμού. Στην Ευρώπη ενώ υπάρχει φιλελεύθερη δημοκρατία, ενώ η Ε.Ε. έχει πετύχει πολλά σαν οργανισμός οι οικονομικές κρίσεις άφησαν αποτυπώματα, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό νότο κατά την προηγούμενη δεκαετία“.

Πως όμως τα νέα δεδομένα επηρεάζουν την “Γηραιά Ήπειρο”;  “Τώρα, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει χτυπήσει και τις οικονομίες όπως της Γαλλίας και της Γερμανίας. Μέσα από τις κρίσεις που σχηματίζονται και στην Ευρώπη, πολλοί πολίτες αναζητούν ανθρώπους που θα τους λένε εύκολες εύηχες απαντήσεις στα αυτιά τους ακόμη και αν είναι ουτοπικές. Το ζήτημα της ασφάλειας και της περιφρούρησης των συνόρων τίθεται σε πρώτο πλάνο σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Η μέχρι τώρα τάση δείχνει συντηριτικοποίηση των ψηφοφόρων και απομάκρυνση πχ από τον σοσιαλισμό. Όμως από την άλλη πλευρά αυτό δίνει τη δυνατότητα στα πιο “αριστερά” κινήματα να αναδιαμορφωθούν και να αναδυθούν νέα πρόσωπα με διαφορετικές ιδέες και αυτοκριτική. Π.χ. η αριστερά που φαίνεται πως ενδιαφέρεται λίγο περισσότερο για το περιβάλλον όπως η ίδια λέει, θα πρέπει να είναι αποτελεσματική με την κλιματική κρίση, η οποία θα επιφέρει κλιματικούς πρόσφυγες“.