Φταίει πράγματι το ηφαίστειο της Σαντορίνης για το τέλος του μινωικού πολιτισμού;
Ποια η σχέση των δύο ιστορικών γεγονότων, πότε και πού βρέθηκε ο πρώτος νεκρός που πέθανε εξαιτίας του ηφαιστείου
Όλοι έχουμε διδαχθεί στο σχολείο την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού εξαιτίας της έκρηξης στο ηφαίστειο της Σαντορίνης, το 16ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες φαίνεται να αμφισβητεί την άμεση σύνδεση της έκρηξης με την εξαφάνισης του λαμπρού πολιτισμού στο νησί της Κρήτης.
Την πρώτη θεωρία για τη σύνδεση των δύο γεγονότων την έκανε ο αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μαρινάτος, περίπου στα 1940. Ο κ. Μαρινάτος αφοσιώθηκε στην εξερεύνηση του αρχαίου οικισμού στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, και σε επιστημονικό του άρθρο υποστήριξε πως το ηφαίστειο ήταν η αιτία που αφανίστηκαν οι Μινωίτες. Τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι συνάδελφοί του προσπαθούσαν για χρόνια να επιβεβαιώσουν τη θεωρία τους, όμως νεότερες έρευνες μάλλον την καταρρίτπυον.
Σύμφωνα με το αγγλικό επιστημονικό περιοδικό Nature, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της έκρηξης στη Σαντορίνη και της πτώσης του Μινωικού Πολιτισμού. Η στάχτη που έφτασε στην Κρήτη προκάλεσε ζημιές σε ένα μέρος του νησιού, επηρέασε τις θαλάσσιες εμπορικές διαδρομές των Μινωιτών και πιθανώς οδήγησε σε ανθρώπινες απώλειες. Ωστόσο, ο Μινωικός Πολιτισμός συνέχισε να υπάρχει και μετά την έκρηξη.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει το Nature (Τεύχος 287, 30 Οκτωβρίου 1980):
«Χάρη σε πρόσφατες έρευνες στην περιοχή του Αιγαίου, τόσο στην ξηρά όσο και στο βάθος της θάλασσας, έχει δημιουργηθεί ένας χάρτης κατανομής της μινωικής ηφαιστειακής τέφρας, ο οποίος φανερώνει τη διασπορά της ανατολικά, μακριά από το ηφαίστειο, προς τη Δυτική Ανατολία. Σημαντική εναπόθεση τέφρας πρέπει να υπήρξε στο Ανατολικό Αιγαίο και τη Δυτική Ανατολία (για παράδειγμα, έχουν βρεθεί 30 cm τέφρας στο νησί της Κω), αλλά εικάζεται ότι η Κρήτη δέχθηκε μόνο λίγα εκατοστά τέφρας, πολύ λεπτή για να εξηγήσει την εγκατάλειψη των [μινωικών] οικισμών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Τα ευρήματα στη Σαντορίνη υποδεικνύουν επίσης ότι η ηφαιστειακή καταστροφή της πόλης του Ακρωτηρίου συνέβη ένα στάδιο νωρίτερα σε σχέση με την καταστροφή των μινωικών πόλεων και ανακτόρων στην Κρήτη, σύμφωνα με τα στοιχεία χρονολόγησης που μας δίνουν τα κεραμικά ευρήματα».
Σε πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε στο ΣΚΑΪ, ο διδάκτωρ αρχαιολογίας Θεόδωρος Παπακώστας, γνωστός για τα βιβλία και τα πετυχημένα posts εκλαϊκευμένης αρχαιολογίας που ανεβάζει στα social media, δήλωσε:
«Ο μύθος ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης κατέστρεψε το μινωικό πολιτισμό δεν ισχύει, αλλά υπάρχει στο μυαλό του κόσμου ακόμα και αναγράφεται και στα σχολικά βιβλία, παρότι η επιστμηονική κοινότητα έχει αποδείξει ότι δεν έχει καμία σύνδεση η πτώση του μινωικού πολιτισμού με το ηφαίστειο.
» Σίγουρα ταλαιπώρησε, σίγουρα σόκαρε, δυσκόλεψε, αλλά οι πολιτισμοί δεν καταστρέφονται έτσι απλά».
Για το Ακρωτήρι, το οποίο καταστράφηκε από την έκρηξη και στο οποίο αφιερώθηκε ο κ. Μαρινάτος:
«Φαίνεται πως η πάμπλουτη πόλη του Ακρωτηρίου, μια εντυπωσιακή πολιτεία με διώροφα κτίρια, με αποχέτευση στα σπίτια, οι κάτοικοι ειδοποιημένοι από το ηφαίστειο με κάποιους σεισμούς, με κάποιους καπνούς, πρόλαβαν και υποχώρησαν και φαίνεται πως πήραν και τα κινητά τους υπάρχοντα. Οι κάτοικοι πρόλαβαν να φύγουν και να σωθούνε, γιατί δεν βρέθηκε ούτε ένας νεκρός στο ακρωτήρι, σε αυτήν την πάμπλουτη πολιτεία της μινωικής εποχής στη Σαντορίνη».
Ο πρώτος νεκρός που ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι, χιλιάδες χρόνια μετά
Επίσης, ο κ. Παπακώστας αναφέρθηκε στον πρώτο, μέχρι στιγμής, νεκρό του ηφαιστείου που ήρθε στο φως από την αρχαιολογική έρευνα. Πρόκειται για έναν νεαρό, τα κόκαλα του οποίου εντοπίστηκαν χιλιάδες χρόνια μετά στο Τσεσμέ, στα παράλια της Τουρκίας, το 2022:
«Ο πρώτος νεκρός τεκμηριωμένα του ηφαιστείου βρέθηκε στον Τσεσμέ, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ήταν ένας νεαρός που στεκόταν στο ακρογιάλι, προφανώς σε ένα ψαροχώρι. Ήρθε το τσουνάμι, κατέστρεψε το ψαροχώρι. Έχουμε ανασκαφικά τεκμήρια ότι οι επιζώντες έσκαβαν στα χαλάσματα, να βγάλουν τους τραυματίες ή τους νεκρούς τους από την καταστροφή. Αυτόν τον πιτσιρικά, με το σκυλάκι του δίπλα, δεν τον είχε βρει κανείς. Τόσο βαθιά ήταν θαμμένος. Βρέθηκε από τους αρχαιολόγους πριν από ελάχιστα χρόνια μόνο, το 2022».
