ΕΛΛΑΔΑ: Από τα πιο μεγάλα ποσοστά μοναξιάς στην Ευρώπη

ΟΟΣΑ: Πιο κακή η μοναξιά… και για την οικονομία – Πώς «σκοράρει» η Ελλάδα

Νέα έκθεση του ΟΟΣΑ χαρτογραφεί τις αρνητικές επιπτώσεις της μοναξιάς, στην υγεία, την εργασία, την οικονομική ευημερία. Παραδόξως, η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς στην Ευρώπη.

Νέα παγκόσμια έρευνα του ΟΟΣΑ μας δείχνει πώς η μοναξιά και η απομόνωση βλάπτουν όχι μόνο την προσωπική μας ζωή αλλά και την κατάσταση της οικονομίας μιας χώρας.

Η ποιότητα και η ποσότητα των κοινωνικών δεσμών έχουν σημασία για το γενικό επίπεδο της ευημερίας. Η μοναξιά και η έλλειψη σύνδεσης μεταξύ των ανθρώπων έχουν κοινωνικά και οικονομικά κόστη που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί συμπεραίνουν οι τεχνοκράτες του ΟΟΣΑ.

Οι κοινωνικές σχέσεις – ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν και σχετίζονται μεταξύ τους – έχουν βαθιές επιπτώσεις στην υγεία, την απασχόληση, την εκπαίδευση και τη συμμετοχή στα κοινά. Σύμφωνα με τα στοιχεία που επικαλείται ο ΟΟΣΑ, η έλλειψη κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και η μοναξιά συσχετίζονται (ως ανεξάρτητοι επιβαρυντικοί παράγοντες), με την πρόωρη θνησιμότητα, και «ενοχοποιούνται» για 871.000 θανάτους ετησίως. Συνδέονται επίσης με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης πολλών σωματικών και ψυχικών παθήσεων.

Η μοναξιά συνδέεται επίσης με χαμηλότερη απόδοση στην εργασία, μεγαλύτερη πιθανότητα ανεργίας ή πρόωρης εγκατάλειψης της εκπαίδευσης και μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων.

Αντίθετα, οι συχνές υποστηρικτικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις συνδέονται με καλύτερα αποτελέσματα για την υγεία. Οι θετικές σχέσεις με τους συναδέλφους σχετίζονται με μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εργασία και δημιουργικότητα, ενώ η υποστήριξη από γονείς, δασκάλους και συνομηλίκους συνδέεται με την ακαδημαϊκή απόδοση.

Υπουργεία μοναξιάς

Το πολιτικό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της μοναξιάς προϋπήρχε της πανδημίας του Covid-19. Όμως, όπως συνέβη και σε άλλους τομείς, η πανδημία λειτούργησε ως «παγκόσμιος επιταχυντής» και για τη μοναξιά. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιαπωνία θέσπισαν νέους υπουργούς για τη μοναξιά. Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ολλανδία, η Σουηδία και η Ισπανία εισήγαγαν εθνικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της μοναξιάς. Άλλες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, εφάρμοσαν τοπικές πρωτοβουλίες, με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Στην Ελλάδα έχουμε το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» από τους Δήμους, το οποίο όμως αντιμετωπίζει κατά καιρούς προβλήματα, και πρωτοβουλίες όπως το «Κανένας Μόνος» και το «Φίλοι σε Κάθε Ηλικία» από ιδιωτικούς φορείς

Τον Μάιο του 2025, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας ενέκρινε ψήφισμα που αναγνωρίζει τις κοινωνικές σχέσεις ως ουσιαστικό ζήτημα για την παγκόσμια ατζέντα υγείας. Σε διεθνές επίπεδο, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η Επιτροπή Κοινωνικών Σχέσεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναγνώρισαν την καταπολέμηση της κοινωνικής απομόνωσης και της μοναξιάς ως άμεση προτεραιότητα.

Επιδεινώθηκε η μοναξιά

Η έκθεση του ΟΟΣΑ συνδυάζει πρόσφατα επίσημα στοιχεία από μεγάλες έρευνες. Μία από αυτές είναι η μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Center) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τη μοναξιά στην ΕΕ («Loneliness in the EU»). Επίσης ο ΟΟΣΑ βασίζεται στη διεθνή έρευνα της Gallup σε συνεργασία με τη Μeta του Ζούκερμπεργκ για τη «Διεθνή Κατάσταση των Κοινωνικών Συνδέσεων» (Global State of Social Connections)

Τα ευρήματα αποκαλύπτουν ότι οι άνθρωποι συναντιούνται λιγότερο συχνά από ό,τι στο παρελθόν. Δύο ομάδες που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν «χαμηλού κινδύνου» για τη μοναξιά, οι άνδρες και οι νέοι, έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη επιδείνωση.

Η έλλειψη κοινωνικών δεσμών πολλές φορές συνυπάρχει με κοινωνικοοικονομικά μειονεκτήματα και είναι πιο συχνή στο μονομελή νοικοκυριά και σε ανθρώπους προχωρημένης ηλικίας.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ η Ελλάδα έχει θετικές επιδόσεις σε πολλούς τομείς που συνδέονται με τις κοινωνικές σχέσεις, ιδίως σε επίπεδο οικογένειας. Για παράδειγμα το 86% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι έχουν τουλάχιστον καθημερινές αλληλεπιδράσεις με συγγενείς ή φίλους που μένουν κοντά τους, έναντι 67% στον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ.

Ένα 30% αναφέρει ότι βρίσκεται καθημερινά από κοντά με τους φίλους του, έναντι 23% στον μέσο όρο του ΟΟΣΑ και της ΕΕ.

Επίσης μόνο ένα 9% είναι δυσαρεστημένο με την ποιότητα των προσωπικών του σχέσεων, έναντι 25% στον μέσο όρο του ΟΟΣΑ.

Από την άλλη, σύμφωνα με την αντίστοιχη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα έχει σημαντικά υψηλότερους δείκτες μοναξιάς από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Στην ΕΕ το 13% απάντησε ότι ένιωθε πάντα ή τις περισσότερες φορές μοναξιά στον περασμένο μήνα. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μεταξύ 16%-17%.

Σύμφωνα με την έρευνα της Κομισιόν, η μοναξιά είναι πιο έντονη στην Ιρλανδία, με δύο στους δέκα να νιώθουν συχνά ή πάντα μοναξιά. Ακολουθούν το Λουξεμβούργο, η Βουλγαρία και στην τέταρτη θέση η Ελλάδα.

Πολιτικές παρεμβάσεις κατά της μοναξιάς Η δέσμευση των κυβερνήσεων στο θέμα της καταπολέμησης της μοναξιάς, αντανακλά την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι, αν και οι παράγοντες που επηρεάζουν τις κοινωνικές σχέσεις είναι πολύπλοκοι, διαμορφώνονται επίσης από διαρθρωτικές συνθήκες και πολιτικές επιλογές.

Πρόκειται ωστόσο για έναν τομέα που είναι ακόμα «στα σπάργανα», όπως λέει ο ΟΟΣΑ.

Μέχρι τώρα οι περισσότερες παρεμβάσεις στοχεύουν σε άτομα που είναι απομονωμένα ή μοναχικά. Όμως νέες προσεγγίσεις που εστιάζουν σε λύσεις σε επίπεδο κοινότητας φαίνονται πολλά υποσχόμενες.

Αυτές περιλαμβάνουν τη βελτίωση της πρόσβασης σε κοινωνικές υποδομές υψηλής ποιότητας: φυσικούς χώρους που καλλιεργούν τις κοινωνικές σχέσεις, όπως βιβλιοθήκες, πάρκα, λέσχες γειτονιάς ή εμπορικά καταστήματα που ενθαρρύνουν την κοινωνικοποίηση. Άλλες στρατηγικές δίνουν προτεραιότητα στη δημιουργία ασφαλών και εμπλουτισμένων διαδικτυακών χώρων για την οικοδόμηση κοινότητας, ιδίως για τους νέους.

Η παγκόσμια κατάσταση της μοναξιάς Οι κοινωνικές σχέσεις είναι γενικά ισχυρές σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ: πάνω από τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων αλληλοεπίδρασαν με φίλους ή συγγενείς τουλάχιστον μία φορά την ημέρα την τελευταία εβδομάδα και το 90% έχει κάποιον στον οποίο μπορεί να βασιστεί σε περίπτωση ανάγκης.

Ωστόσο, το 10% των ανθρώπων αισθάνεται ότι δεν έχει την υποστήριξη των άλλων. Το 8% των ερωτηθέντων σε 22 ευρωπαϊκές χώρες του ΟΟΣΑ δηλώνει ότι δεν έχει στενούς φίλους και το 6% των ερωτηθέντων σε 23 χώρες του ΟΟΣΑ αισθάνθηκε μοναξιά τις περισσότερες ή όλες τις ώρες κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων εβδομάδων (στην Ελλάδα το ποσοστό είναι 16%)

Τα λέμε… αλλά όχι από κοντά Σε 21 ευρωπαϊκές χώρες του ΟΟΣΑ, οι καθημερινές προσωπικές συναναστροφές με φίλους και συγγενείς μειώθηκαν σταθερά μεταξύ 2006, 2015 και 2022, ενώ οι απομακρυσμένες επαφές (μέσω κινητού, social media κ.λπ.) αυξήθηκαν.

Αντίθετα, το διάστημα μεταξύ 2018 και 2022, εξαιτίας και της πανδημίας, οι άνθρωποι άρχισαν να αισθάνονται λιγότερο ικανοποιημένοι από τις σχέσεις τους. Επίσης μειώθηκαν οι άνθρωποι που δηλώνουν ότι «δεν νιώθουν ποτέ μοναξιά».

μοναξιά Νέοι μόνοι ψάχνουν φίλους… online Παρά το γεγονός ότι οι νεότεροι άνθρωποι γενικά έχουν καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τις κοινωνικές σχέσεις σε σύγκριση με τις παλαιότερες γενιές, οι ηλικίες 16 έως 24 ετών παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση στην αίσθηση μοναξιάς, με την πανδημία να επιδεινώνει πιθανώς μια μακροπρόθεσμη τάση.

Οι νέοι ανέφεραν επίσης αυξανόμενη δυσαρέσκεια στις σχέσεις και επιδείνωση της κοινωνικής υποστήριξης, ενώ συναντούσαν τους φίλους τους λιγότερο συχνά.

Η φτώχεια διώχνει τους φίλους

Σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, τα άνεργα άτομα και εκείνα που ανήκουν στο χαμηλότερο εισοδηματικό κλιμάκιο είναι περίπου δύο φορές πιο πιθανό να αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά. Τα άτομα που ζουν μόνα έχουν 1,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι δυσαρεστημένα με τις προσωπικές τους σχέσεις, ενώ οι ηλικιωμένοι διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης: το 11 % δηλώνει ότι δεν συναντά ποτέ φίλους από κοντά σε ένα τυπικό έτος, ποσοστό που είναι υπερδιπλάσιο του ποσοστού του γενικού πληθυσμού.