Ο υπερτουρισμός στα νησιά της χώρας εξαφανίζει το νερό – Μπορεί να αλλάξει αυτό;

Στην ορολογιακή βόμβα της λειψυδρίας για πολλά νησιά έχουν οδηγήσει η μεγάλη ανισοκατανομή της ζήτησης του νερού, η υπεράντλησή του και η υπερδόμηση, που ταυτόχρονα αλλοιώνει την ταυτότητα τοπικών κοινωνιών.

Οι ανάγκες κάλυψης των αναγκών των κατοίκων για ύδρευση και άρδευση παραγκωνίζονται, αφού ο πληθυσμός πολλαπλασιάζεται και σε ορισμένες περιπτώσεις δεκαπλασιάζεται λόγω της τουριστικής βιομηχανίας, στους καλοκαιρινούς μήνες της ανομβρίας, όταν τα φυσικά συστήματα και οι δεξαμενές δεν τροφοδοτούνται επαρκώς.

Με μόνιμη επωδό τη δήθεν ανάπτυξη και με δικαιολογία την κλιματική κρίση, η κυβέρνηση επιμένει να αγνοεί τις «κραυγές» πολιτών και ειδικών για ανεπανόρθωτες ζημιές και για την επείγουσα ανάγκη αλλαγής πολιτικής με στόχο τη βιωσιμότητα των νησιωτικών περιοχών. «Δεν υπάρχει ζωή χωρίς νερό», είναι το συμπέρασμα των δηλώσεων κατοίκων που «χάνουν τη γωνιά τους στον παράδεισο», δεν έχουν «χώρο ούτε για ένα μπάνιο», νιώθουν σαν «στρατό κατοχής» τους τουρίστες και βλέπουν το τσιμέντο από τα πολυτελή συγκροτήματα να γκριζάρει το λαμπερό λευκό και την αρμονία της λαϊκής αρχιτεκτονικής.

Η έλλειψη των απαραίτητων υποδομών υποχρεώνει συνήθως τους ντόπιους να πληρώνουν για εμφιαλωμένο νερό 7, 10 και 15 ευρώ το κυβικό σε ιδιώτες. Η μεγαλύτερη όμως απειλή έρχεται από τη συνεχή κατασκευή πισίνων, ακόμα και σε περιοχές του κεντρικού Αιγαίου με ξηρές και ημίξηρες συνθήκες, με τα χαμηλότερα ύψη βροχής στη χώρα. Πισίνες σε τόπους όπου απαγορεύονται, όπως στη Σέριφο (Προεδρικό Διάταγμα 930 του 2002), με δεδομένη την απουσία ελεγκτικών μηχανισμών από το κράτος και από δήμους υποστελεχωμένους. Η πρωτοβουλία Save Paros δημοσίευσε μια πρώτη, προσωρινή, καταγραφή, χρησιμοποιώντας την αποτύπωση χαρτών της Google, με τις πισίνες στο νησί να ξεπερνούν τις 1.200.

Κι ενώ οι πολίτες ελπίζουν κυριολεκτικά στο μάννα εξ ουρανού για να αυξηθεί το νερό σε πηγάδια και γεωτρήσεις, ο υπουργός Θόδωρος Σκυλακάκης δήλωσε προχθές πως το υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας «αναζητά» θέσεις ανά νησί για έργα, που θα συνδυάζουν αντλησιοταμίευση, ΑΠΕ και αφαλάτωση και πως η προκήρυξη των έργων με χρηματοδότηση ύψους 200 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Απανθρακοποίησης αναμένεται το φθινόπωρο.

«Αυτό που αναδεικνύεται στα νησιά φέτος είναι η πολυαρχία, η ανυπαρξία σχεδιασμού και συντονισμού. Δεν φαίνεται η παραμικρή διάθεση να υπάρξει περιορισμός, μια εκλογίκευση των αναγκών, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του νερού κ.λπ. Η περίφημη τουριστική πολιτική, αν υπάρχει τέτοια, δεν θα έπρεπε να είναι ανεξάρτητη από τα χαρακτηριστικά ενός τόπου και από τη συνολική επιβάρυνση των περιοχών», τονίζει στην «Εφ.Συν.» o διευθυντής της Greenpeace στην Ελλάδα, Νίκος Χαραλαμπίδης.

«Μόνο βίλες με πισίνες» στη Σίφνο, πρωτοφανής έλλειψη στη Σέριφο

Χωρίς νερό έμειναν για πολλές μέρες του Ιουνίου οικισμοί της Σίφνου, ένα νησί με διαχρονική έλλειψη, που φέτος τέθηκε σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Μιλώντας στην «Εφ.Συν.», καταγγέλλουν την ανεξέλεγκτη κατασκευή βιλών με πισίνες και μεγάλους κήπους με υδροβόρα φυτά. «Δεν χτίζεται κάτι άλλο αυτή τη στιγμή, ενώ το νησί έχει εξαντλήσει τα αποθέματά του. Ο,τι υπάρχει στα πηγάδια είναι υφάλμυρο και άρα προβληματικό για τις καλλιέργειες. Δεν αρκούν οι μονάδες αφαλάτωσης, ακόμα και εάν λειτουργούσαν άψογα», εξηγεί κάτοικος της Απολλωνίας. «Πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Στο παρελθόν, από τις στέρνες μαγείρευαν, έπλεναν ή έπιναν με φίλτρα. Οι στάθμες έπεσαν. Τώρα φέρνουν υδροφόρες», μας λέει επισκέπτρια που χρόνο με τον χρόνο βλέπει την εκμετάλλευση να μεγεθύνεται.

Η «Εφ.Συν.» δεν κατέστη δυνατό να επικοινωνήσει με τη δήμαρχο του νησιού, Μαρία Ναδάλη. Σε δηλώσεις της η δήμαρχος υποστήριξε ότι υπέστη βλάβη μία μονάδα αφαλάτωσης υφάλμυρου νερού στον Πλατύ Γιαλό και ότι στόχος είναι η προμήθεια νέας μονάδας του χρόνου. Απηύθυνε έκκληση σε ντόπιους και τουρίστες να σταματήσει η σπατάλη του νερού, ώστε να αποδώσει η προσπάθεια των Αρχών για αύξηση της παραγωγής και για βελτίωση των υποδομών, ισχυριζόμενη ότι ο δήμος επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να αντικαταστήσει σωλήνες των δικτύων σε έκταση 20 χιλιομέτρων.

Διαφορετικά ήταν μέχρι πρότινος τα πράγματα στη Σέριφο. Σχεδόν όλο το νησί διέθετε πόσιμο νερό από πηγές και πηγάδια. Φέτος όμως, όπως μας λέει ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Ρεβίνθης, στη μείωση των βροχοπτώσεων προστέθηκε η καταστροφή μεγάλου μέρους του δικτύου από την καταστροφική πυρκαγιά του Ιουνίου. Το δίκτυο ένωνε δύο δεξαμενές οι οποίες πια τροφοδοτούνται με μία δημοτική υδροφόρα και με άλλες ιδιωτικές. «Για πρώτη φορά πήρα μπουκάλι. Αλλάζει η σύσταση του νερού όσο τραβάς πιο χαμηλά από τις γεωτρήσεις», μας λέει κάτοικος. Για πρώτη φορά το νησί στρέφεται στην αφαλάτωση, ώστε να αξιοποιηθεί όσο νερό έχει μείνει στο φράγμα του. Μέχρι πέρυσι αυτό γινόταν με φυσική διήθηση. «Ανοίγαμε βάνα και εμπλουτίζαμε τον υδροφόρο ορίζοντα χάνοντας μεγάλη ποσότητα. Φέτος εγκαταστήσαμε διυλιστήριο. Μέχρι πρότινος τα αποτελέσματα για κατανάλωση ήταν αποδεκτά. Πλέον τελειώνει το νερό και αυτό που έχει μείνει πιο κάτω είναι χειρότερης ποιότητας από εκείνο πιο ψηλά», μας λέει ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Ρεβίνθης, που ζήτησε παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Προσθέτει ότι με διαδικασία κατεπείγοντος ολοκληρώνεται ο διαγωνισμός για τη μονάδα αφαλάτωσης και για προμήθειες δικτύων, αρδευτικών συστημάτων και ηλεκτρολογικών πινάκων, προκειμένου να υπάρξει προσωρινή λύση.

«Χαράτσι» στους Ναξιώτες και SOS από αγροτοκτηνοτρόφους

Και η Νάξος αδειάζει από νερό, αλλά ο δήμος αποφάσισε να πληρώσουν το μάρμαρο οι ντόπιοι επιβάλλοντας υπέρογκα τέλη στους λογαριασμούς. Οι κάτοικοι συσπειρώθηκαν δημιουργώντας την κίνηση «Save Naxos Water». Σε ανακοίνωσή της, η κίνηση υπογραμμίζει πως με «λίγη παραπάνω πρόληψη και σωστό σχεδιασμό» το νερό του νησιού επαρκεί για τους ντόπιους, τα ζώα και τα φυτά του, ακόμα και σε συνθήκες ανομβρίας, όπως αυτές των τελευταίων χρόνων· δεν επαρκεί όμως για τον μαζικό τουρισμό.

Περίπου 250 άτομα διαμαρτυρήθηκαν προ ημερών στο δημαρχείο για την κακοδιαχείριση των υδάτινων πόρων ζητώντας κατάργηση του «χαρατσιού», εξεύρεση βιώσιμων λύσεων και διαφάνεια στις αποφάσεις του δήμου. Αστυνομικές δυνάμεις τους απαγόρευσαν την είσοδο, αλλά κατάφεραν να θέσουν τα αιτήματά τους στο δημοτικό συμβούλιο. Ωστόσο, κατήγγειλαν για αδιαφορία τη δημοτική αρχή.

Στο μεταξύ οι παραγωγοί έχουν οδηγηθεί σε απόγνωση, καθώς στη λειψυδρία προστίθεται η αύξηση της τιμής των λιπασμάτων και της ενέργειεας. «Η κτηνοτροφία και η αγροτιά εκπέμπουν SOS. Θα φύγουν όλοι», λέει στην «Εφ.Συν.» ο πρόεδρος της Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών του νησιού, Δημήτρης Καπούνης, και φέρνει ως παράδειγμα τη μείωση παραγωγής της περίφημης πατάτας Νάξου. «Η Ενωση πριν από δύο χρόνια παρήγαγε 6.000 τόνους, πέρυσι περίπου 3.000 και φέτος 1.160 τόνους, που ήταν μισοκαρπία» σημειώνει. Εκτιμά πως δεν πρόκειται να φυτέψει κανείς πατάτες στην περίοδο καλλιέργειας από τα μέσα Αυγούστου μέχρι τα μέσα Σεπτέμβρη εξαιτίας της λειψυδρίας.

Συμπληρώνει πως η υψηλή αγωγιμότητα του νερού προκαλεί διάρροιες στα ζώα και οι αγρότες τα ταΐζουν καρπό, δαπανώντας μεγαλύτερο κόστος, καθώς αδυνατούν να καλλιεργήσουν χονδροειδείς ζωοτροφές (καλαμπόκι, τριφύλλι, κριθάρι). Ο Κ. Καπούνης υποστηρίζει πως θα είχε λυθεί το πρόβλημα εάν είχε υλοποιηθεί το φράγμα στο Τσικαλαριό με 3 εκατ. κυβικά τετραγωνικά μέτρα νερού. Το έργο έχει εγκαινιαστεί τέσσερις φορές από το 2009 οπότε δημοπρατήθηκε, ενώ η κυβέρνηση υποσχόταν προεκλογικά ότι θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2023.

Λύσεις και «αγκάθια» για το Αιγαίο

«Το βασικό ζήτημα είναι το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο: αν ευσταθούν τα σενάρια για τον υπερτουρισμό, είναι αδύνατον να βρεθούν τα επίπεδα ύδρευσης για τόσο μεγάλους πληθυσμούς», εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο αναπλ. καθηγητής στο ΕΜΠ, Ανδρέας Καλλιώρας.

Ο κ. Καλλιώρας αναφέρει τρεις άξονες-κλειδιά, ώστε να μετριαστεί το πρόβλημα στα Κυκλαδονήσια:

● Η παραγωγή πράσινης ενέργειας από φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες για τη λειτουργία μικρών μονάδων αφαλάτωσης (π.χ. παραγωγής 200 κυβικών ημερησίως καλύπτουν την ύδρευση σε μικρούς οικισμούς και κοστίζουν από 60.000 ώς 90.000 ευρώ), θα υποστηρίξει το μεγάλο κενό μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, χωρίς να λύνει οριστικά το πρόβλημα. Σημειώνει ότι το ενεργειακό ζήτημα αποτελεί αγκάθι για το σύστημα της αφαλάτωσης, καθώς οι ανανεώσιμες πηγές απαιτούν επενδυτικό κόστος και συνδέονται με την ήδη προβληματική κατάσταση του καρτέλ ενέργειας.

● Η επαναχρησιμοποίηση των αστικών λυμάτων. Η δημιουργία υποδομών για την αξιοποίηση της εκροής από βιολογικούς σταθμούς και την υπόγεια αποθήκευσή της –στη μεσογειακή λεκάνη αποτελεί μία από τις πλέον βασικές στρατηγικές για χώρες με αντίστοιχα επίπεδα λειψυδρίας– για την κάλυψη μεγάλου μέρους της άρδευσης.

● Ο εκσυγχρονισμός των πεπαλαιωμένων συνήθως δικτύων ύδρευσης ώστε να μηδενιστούν οι μεγάλες διαρροές, που ανέρχονται σε ποσοστό 30% και 40%.

Το νεοσύστατο Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες στην ιδρυτική του διακήρυξη τονίζει την αδήριτη ανάγκη για προστασία των υδάτινων αποθεμάτων και για διαφύλαξη της χρήσης και διανομής του νερού σύμφωνα με τις ανάγκες της βιωσιμότητας, υπό τον έλεγχο και προς το συμφέρον των τοπικών κοινωνιών. Πριν από λίγες μέρες το Δίκτυο εξέδωσε ψήφισμα ζητώντας, μεταξύ άλλων, να παραμείνει η δυνατότητα κατασκευής αποκλειστικά μονόροφων κατοικιών εκτός οικισμού (από 80 τ.μ. έως και 150 τ.μ. ανάλογα με τη νησιωτική περιοχή), που θα είναι ενεργειακά και υδατικά αυτόνομες, με ανακύκλωση του χρησιμοποιημένου νερού, στα πρότυπα που θα προτείνουν ειδικοί επιστήμονες με βάση και τη διεθνή εμπειρία.

Εκ μέρους του συντονιστικού του Δικτύου, ο Γιάννης Σπιλάνης, καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, προσθέτει πως το «νέο ειδικό χωροταξικό για τον τουρισμό», που τέθηκε σε διαβούλευση από το υπουργείο Τουρισμού σε μορφή πλαισίου, για να μην ελεγχθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν βάζει πλαφόν στη δόμηση –ούτε καν στις περιοχές με μεγάλη τουριστική ανάπτυξη στις οποίες συγκαταλέγει τη Σαντορίνη, τη Μύκονο και δημοτικές ενότητες της Ρόδου, της Κω, της Σύρου–, προσβλέποντας απλώς σε πεντάστερες και τετράστερες μονάδες. «Σε αυτές τις περιοχές πρέπει να υπάρχει πλήρης απαγόρευση νέων κλινών. Το “σχέδιο τουριστικής μεγέθυνσης” συνεχίζεται χωρίς κανέναν σταματημό. Αυτό δείχνουν και οι πρώτες προτάσεις των τοπικών πολεοδομικών που παρουσιάστηκαν σε Ρόδο και Πάρο», σημείωσε στην «Εφ.Συν.».

Βιώσιμες προτάσεις για το Ιόνιο

Ο κ. Σπιλάνης μαζί με τη Σοφία Καράμπελα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου εκπόνησαν σχέδιο για την περιφερειακή στρατηγική τουρισμού στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Το σχέδιο διαπιστώνει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τον τουρισμό στη διαθεσιμότητα του νερού σε Ζάκυνθο, Λευκάδα, Κέρκυρα, Κεφαλονιά και Ιθάκη. Για τη διατήρηση του νερού καταγράφονται οι εξής προτάσεις:

● Περιορισμός των υδροβόρων εγκαταστάσεων, αξιοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων (δημόσιων και ιδιωτικών εγκαταστάσεων), αναβάθμιση των συστημάτων ελέγχου ποιότητας πόσιμου νερού.

● Εργα για αύξηση της διαθεσιμότητας, όπως π.χ. αφαλάτωσης, ορεινής υδρονομίας για τη συγκράτηση ομβρίων.

● Ανάπτυξη δημόσιων βρυσών και συστήματος αυτόματων πωλητών νερού. Διαμόρφωση τιμολογιακής πολιτικής ή οικονομικών άλλων κινήτρων με σκοπό την εξοικονόμηση νερού από τους πολίτες.

Εκτακτη ανάγκη και στη Σάμη Κεφαλονιάς

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιδείνωσης του φαινομένου στο Ιόνιο αποτελεί η κήρυξη έκτακτης ανάγκης μέχρι τις 5 Αυγούστου στον μεγάλο Δήμο Σάμης στην Κεφαλονιά· έναν δήμο που πολλά χωριά του δεν διαθέτουν δίκτυο ύδρευσης… Ο δήμαρχος Παναγής Δρακουλόγκωνας υποστηρίζει στην «Εφ.Συν.» πως το πρόβλημα μεγιστοποιήθηκε λόγω βλάβης σε γεώτρηση, που τροφοδοτεί τον δήμο, με αποτέλεσμα να μείνει χωρίς νερό για πέντε μέρες. Προσθέτει πως η νέα μονάδα αφαλάτωσης δεν μπορεί προς το παρόν να συνδεθεί με τις δύο μικρότερες μονάδες στο Φισκάρδο, οι οποίες δεν είχαν τις απαραίτητες αδειοδοτήσεις, εκτιμώντας πως η άδεια θα δοθεί το επόμενο διάστημα, αν και ο ίδιος σε προηγούμενες δηλώσεις του υποσχόταν πως το ζήτημα θα είχε λυθεί το καλοκαίρι.

«Τι έκαναν όλο τον χειμώνα; Η αφαλάτωση που υπάρχει δεν μπορεί να καλύψει όλη την περιοχή. Η κατάσταση είναι πολύ άσχημη», λέει αγανακτισμένη κάτοικος στο Φισκάρδο, η οποία αναγκάζεται να πληρώνει 120 ευρώ για να γεμίσει 17 κυβικά δεξαμενής με βυτίο.

Πηγη – efsyn / Λένα Κυριακίδη