Σχολικός εκφοβισμός και μπούλινγκ: Υπάρχουν λόγοι αισιοδοξίας για μείωση του φαινομένου;

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το Υπουργείο Παιδείας ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού.

Οι όροι «εκφοβισμός» και «βία στο σχολείο» (school bullying) δημιουργήθηκε για να περιγράψει την κατάσταση κατά την οποία υφίσταται συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα σε ημερίδα ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, ένα στα τρία παιδιά στην Ελλάδα πέφτει θύμα σχολικού εκφοβισμού, ενώ μόλις τέσσερα στα δέκα ζητούν βοήθεια από ειδικούς για να λύσουν το πρόβλημά τους.

Το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, τα οποία παρουσίασε στην συγκεκριμένη ημερίδα ο πρωτόδικης Ιωάννης Γραμματικός, 10.776 ανήλικοι προχώρησαν σε παράνομες πράξεις σε όλη τη χώρα. Από αυτούς οι 1100 είναι μέχρι 11 ετών και οι 1400 από 12 μέχρι 14 ετών. Επίσης, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι στο πρώτο οκτάμηνο του 2023 οι υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων που έχει διαχειριστεί η ΕΛ.ΑΣ. ξεπερνούν αυτές που είχαν καταγραφεί συνολικά σε ολόκληρο το 2022. Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά τα στατιστικά στοιχεία αποτυπώνουν αύξηση σε όλους τους δείκτες ανήλικης εγκληματικότητας.

Στην προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου το ίδιο χρονικό διάστημα κατά το προηγούμενο έτος, η κυβέρνηση ψήφισε στη Βουλή ένα νέο νομοσχέδιο. Το νομοσχέδιο μεταξύ άλλων πρόβλεπε το πρόγραμμα «Ζούμε Αρμονικά ΜΑΖΙ, Σπάμε τη Σιωπή!», που εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο προσπαθειών του υπουργείου Παιδείας.

Μεταξύ των μέτρων που περιλαμβάνει είναι ο διπλασιασμός ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, η ενίσχυση των υποστηρικτικών φορέων όπως τα ΚΕΔΑΣΥ, οι επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, η εισαγωγή σχετικών θεματικών στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων (σεξουαλική αγωγή, σεβασμός στη διαφορετικότητα κτλ) και ο εμπλουτισμός των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών κ.ά. πρόγραμμα.

Στο νομοσχέδιο εντάσσονται μεταξύ άλλων:

• Νέες δομές για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας, σε κεντρικό επίπεδο, σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και σχολικής μονάδας.
• Συστηματικές επιμορφώσεις εκπαιδευτικών.
• Πλατφόρμα για αναφορές περιστατικών ενδοσχολικής βίας, ακόμη και ανώνυμες εκ μέρους των μαθητών.

Ένα χρόνο αργότερα είχαν κάποια αντίκρισμα αυτά μέτρα; Η κ. Έλλη Χατζηπαζαρλή – Καρπουχτσή, συμβουλευτική ψυχολόγος και ειδικός σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής κακοποίησης μιλά για αυτά στην parallaxi:

«Η αλήθεια είναι πως αρχίζει να υλοποιείται. Έχουν τοποθετηθεί συνάδελφοι στα σχολεία και σε δομές. Δεν έχουν γίνει ακόμα σε όλα, αλλά άρχισε επιτέλους να αυξάνεται σημαντικά το νούμερο των ψυχολόγων σε σχολεία. Προσωπικά διαπιστώνω ήδη αλλαγές στα σχολεία. Στο συγκεκριμένο το οποίο με καλούν τα τελευταία 2 χρόνια ήδη έχουν ξεκινήσει μαθήματα περί σεξουαλικής αγωγής αλλά και σεβασμού στη διαφορετικότητα. Αυτά δεν υπήρχαν επ’ ουδενί τα προηγούμενα χρόνια στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Μπορώ να πως πλέον βαίνουμε σε μια θετική κατεύθυνση, αρχίζουν να γίνονται κινήσεις που θα αποφέρουν καρπούς και οι άνθρωποι στα σχολεία εκτελούν πιο γρήγορα πλέον τις νέες κατευθυντήριες γραμμές. Σίγουρα όμως ακόμα δεν το έχουν αποδεχτεί όλοι οι εκπαιδευτικοί.”

Τι συμβαίνει με τους πιο “δύσπιστους” εκπαιδευτικούς; Προσπαθούν και αυτοί προς αυτή την κατεύθυνση; “Υπάρχουν μερικοί δάσκαλοι μεγαλύτερης ηλικίας που δεν αποδέχονται ακόμα μαθήματα ,όπως αυτό της σεξουαλικής αγωγής. Βέβαια, είναι κάτι λογικό στο κάτω-κάτω. Αρκετοί άνθρωποι από αυτούς έζησαν σε άλλες εποχές και με τελείως διαφορετικά δεδομένα από αυτά που βιώνουμε σαν νέοι εμείς σήμερα. Δεν είχαν επίσης τη δυνατότητα να λάβουν τις πληροφορίες που λαμβάνουμε σήμερα εμείς. Προφανώς, υπάρχει αιτιολόγηση δηλαδή σε όλο αυτό, είναι άνθρωποι με διαφορετικά βιώματα.

Παρόλα αυτά το πρόβλημα που διαπιστώνω δεν εντοπίζεται για μένα στους δασκάλους αλλά στους γονείς. Πρώτον γιατί ακόμα και οι δάσκαλοι οι οποίοι είναι πιο δύσπιστοι στα νέα δεδομένα, βλέπω πως προσπαθούν να προσαρμοστούν και καταβάλουν προσπάθειες. Το μεγαλύτερο μας πρόβλημα είναι οι γονείς, οι οποίοι συχνά δε μας ακούν και για παράδειγμα στο θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης τη βαρύνουσα σημασία την καταλαμβάνουν οι γονείς και όχι οι εκπαιδευτικοί“.

Αν θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε τη σχολική βία και τον εκφοβισμό που υφίστανται στο μαθησιακό τους περιβάλλον σε αγόρια και κορίτσια, τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια; Η κ. Έλλη Χατζηπαζαρλή – Καρπουχτσή απαντά: “Τα τελευταία χρόνια τα νεαρά κορίτσια εκτός από ψυχολογικό εκφοβισμό καταφεύγουν συχνά και σε σωματική βία ενώ τα κρούσματα τέτοιων συμπεριφορών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Τα αγόρια πιο συχνά διαπράττουν λεκτικό εκφοβισμό και έπειτα μετατρέπεται σε σωματική βία».

Σχολικός εκφοβισμός

Ο σχολικός εκφοβισμός στερεί από εκατομμύρια παιδιά και το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση. Πρόσφατη έκθεση της Unesco αποκάλυψε ότι πάνω από το 30% των μαθητών παγκοσμίως έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού, με καταστροφικές συνέπειες για τις ακαδημαϊκές επιδόσεις, τη σχολική εγκατάλειψη και τη σωματική και ψυχική τους υγεία.

Με βάση τις υπάρχουσες διεθνείς έρευνες που συλλέγουν στοιχεία για τη βία στα σχολεία, η UNESCO αναγνωρίζει τις ακόλουθες μορφές:

• Σωματική βία
• Ψυχολογική βία
• Σεξουαλική βία

Οι διάφορες μορφές βίας εκδηλώνονται μέσω του εκφοβισμού, ο οποίος και εκείνος έχει πολλά παρακλάδια:

Σωματικός εκφοβισμός (χτυπήματα ή και καταστροφή περιουσίας), ψυχολογικό εκφοβισμό, προσβολές και απειλές ή και πειράγματα, σεξουαλικός εκφοβισμός, όπως η κοροϊδία του θύματος με σεξουαλικά αστεία, σχόλια ή χειρονομίες, που μπορεί να οριστεί ως και σεξουαλική παρενόχληση σε ορισμένες περιπτώσεις. Ταυτόχρονα υφίσταται και ο ρατσιστικός αλλά και ο οπτικός εκφοβισμός, μια έμμεση μορφή με απειλητικά μηνύματα για παράδειγμα με στόχο την επιβολή συγκεκριμένης συμπεριφοράς σε υποψήφια θύματα. Όμως ο πιο γνωστός ίσως τη σημερινή εποχή είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός.

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying) είναι μια μορφή ψυχολογικού ή σεξουαλικού εκφοβισμού που λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο. Παραδείγματα διαδικτυακού εκφοβισμού περιλαμβάνουν τη δημοσίευση ή την αποστολή μηνυμάτων, εικόνων ή βίντεο, με στόχο την παρενόχληση, την απειλή ή τη στοχοποίηση ενός άλλου ατόμου μέσω διαφόρων μέσων και πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί επίσης να περιλαμβάνει τη διάδοση φημών, τη δημοσίευση ψευδών πληροφοριών, μηνυμάτων, ενοχλητικών σχολίων ή φωτογραφιών ή τον αποκλεισμό κάποιου ατόμου από δίκτυα.

Η σχολική βία βασίζεται και στο φύλο;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που οδηγούν στη σχολική βία. Το φύλο είναι ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που οδηγούν στη βία, αλλά δεν βασίζεται όλη η σχολική βία στο φύλο. Επιπλέον, οι διεθνείς έρευνες δεν συλλέγουν συστηματικά στοιχεία για την έμφυλη φύση της σχολικής βίας, ούτε για τη βία που βασίζεται στον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα ή έκφραση φύλου.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών όσον αφορά τους τύπους εκφοβισμού που βιώνουν.

Τα αγόρια είναι πολύ περισσότερο εκτεθειμένα στον σωματικό εκφοβισμό και στη σωματική βία εν γένει από ό,τι τα κορίτσια, διότι θέλουν να επιβάλλονται δια της σωματικής τους διάπλασης και δύναμης.

Τα κορίτσια χρησιμοποιούν περισσότερο τον ψυχολογικό εκφοβισμό, ιδίως μέσω του διαδικτυακού εκφοβισμού σήμερα.