Μία συζήτηση για την αύξηση τιμών και τις συνέπειες

Σε μία αγορά που, όσοι καταναλώνουν, έχουν αντιληφθεί την ανοδική τάση των τιμών σε βασικά αγαθά αλλά και σε μία ευρύτερη γκάμα προϊόντων, η έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής που θέλει τον πληθωρισμό να φτάνει στο 7,43% σε ένα ήπιο σενάριο, ενώ σε ένα πιο δυσμενές στο 11,01% οξύνει την ανησυχία που σε ανάλογες περιπτώσεις, ιστορικά, έχουν προκληθεί κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές.

Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός ανεβαίνει στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τις τιμές της ενέργειας και των πρώτων υλών να εκτινάσσονται, η πτώση της παραγωγής και της κατανάλωσης να φαίνεται δύσκολο να αποφευχθεί και ένας κίνδυνος στασιμότητας ή οικονομικής ανάπτυξης στο μηδέν να απειλεί όπως φαίνεται την ελληνική και όχι μόνο, οικονομία.

Ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, Κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ, εξηγεί τι σημαίνει μία αύξηση του πληθωρισμού αυτής της τάξεως πρακτικά για όλους, στο αμέσως επόμενο διάστημα

«Υπάρχει μία μείωση 11% από το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων, των λαϊκών νοικοκυριών, όλων αυτών δηλαδή που οι αμοιβές τους προσδιορίζονται όχι συναρτήσει των τιμών αλλά από πηγές όπως τους μισθούς, τα ενοίκια κλπ. Το ζήτημα στην περίπτωση του πληθωρισμού είναι αφενός ότι δημιουργεί αυτό το πρόβλημα σε αυτούς που έχουν σταθερές αμοιβές, ενώ από την άλλη συσσωρεύει κέρδη σε αυτούς των οποίων το εισόδημα προκύπτει από τον κύκλο εργασιών.

Η «μαυραγορίτικη» συμπεριφορά

Ένα άλλο θέμα που βάζει στη συζήτηση ο κ. Ζαρωτιάδης, είναι η «μαυραγορίτικη» συμπεριφορά των μεγάλων ολιγοπωλίων, αξιοποιώντας την ευκαιρία για μέγιστο κέρδος, σε βάρος όμως του αγοραστικού κοινού. «Προφανώς ο πληθωρισμός αυτός σε μεγάλο βαθμό οφείλεται σε πραγματικές αιτίες. Ο πόλεμος, οι αλυσίδες προμήθειας και οι αυξήσεις των ασφαλίστρων στις μεταφορές επηρεάζουν το κόστος παραγωγής, καθώς και το κόστος ενέργειας, με αποτέλεσμα όλα αυτά με τη σειρά τους να επηρεάζουν τα κόστη όλων των αγαθών και των υπηρεσιών. Όμως αυτές οι τελικές αυξήσεις στις τιμές, δηλαδή αυτό που βλέπουμε να καταγράφεται εν τέλει ως πληθωρισμός, είναι πολλαπλάσιες της αρχικής πίεσης. Διότι με αφορμή την πραγματική πίεση στα κόστη από τις πραγματικές επιδεινώσεις της κατάστασης, τα ολιγοπώλια κερδοσκοπούν ανεβάζοντας λίγο παραπάνω τις τιμές για να σταθούν καλύτερα στην αγορά. Με πολύ απλά λόγια είναι η συμπεριφορά που άλλες εποχές την ονομάζαμε ως μαυραγορίτικη και είναι απόλυτα φυσιολογική καθώς οι δρώντες στην «ελεύθερη» οικονομία αξιοποιούν κατά το μέγιστο δυνατό την ευκαιρία που τους δίνεται από τις πραγματικές αυξήσεις στο κόστος παραγωγής.

Κοινωνικές αναταραχές

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα κοινωνικών αναταραχών λόγω αύξησης τιμών, ήταν στις αρχές του περασμένου Ιανουαρίου, όταν διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους του Καζακστάν για να δείξουν την αντίδραση τους στην δραματική αύξηση των τιμών του υγροποιημένου πετρελαϊκού αερίου (LPG), όπου η τιμή του διπλασιάστηκε μέσα σε λίγες μέρες. Οι διαδηλώσεις μέσα σε δύο ημέρες εξαπλώθηκαν σε πολλές πόλεις και άρχισαν να παίρνουν βίαιη τροπή (με 95 τραυματίες από την πλευρά της αστυνομίας και 200 συλλήψεις), ενώ τα συνθήματα των διαδηλωτών σύντομα στράφηκαν εναντίον της κυβέρνησης, που την «ανάγκασε» να παραιτηθεί, λίγο πριν επιβάλει πλαφόν στην τιμή του καυσίμου στα 50 τένγκε ανά λίτρο (περίπου 0,11 δολάρια) για εκείνη την περίοδο.

«Όλα αυτά έχουν ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις. Όταν δεν μπορείς να επιβιώσεις, γιατί περί αυτού πρόκειται, αισθάνεσαι ότι σε πνιγούν οι υποχρεώσεις, κάποια στιγμή θα αντιδράσει. Το ζήτημα βέβαια είναι αυτές οι αντιδράσεις να μην μένουν μόνο μόνο ως τέτοιες καταβαραθρώνοντας ακόμα περισσότερο την οικονομική δραστηριότητα, αλλά να οδηγούν και σε πολιτικές λύσεις και διεξόδους. Δυστυχώς στη χώρα μας αλλά και γενικότερα διεθνώς, είμαστε πιο πολύ στη φάση της αντίδρασης και λιγότερο σε αυτή της ανάδειξης εναλλακτικών προτάσεων.» αναφέρει ο Κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Ο πληθωρισμός, ιστορικά, ταυτιζόταν πάντα με πολέμους και εμφύλιες συγκρούσεις. Η γαλλική επανάσταση αλλά ο αμερικανικός εμφύλιος ήταν περίοδοι υπερπληθωρισμού, όπου οι κοινωνικές αναταράξεις είχαν ως αποτέλεσμα ασταθείς κυβερνήσεις. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Αυστρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρωσία και Γερμανία έζησαν υπερπληθωρισμό, που πρόσθεσε βάρη σε εκείνα των απωλειών του πολέμου.

Υπάρχει τρόπος όμως, για να αποφύγουμε μία τέτοια άνοδο του πληθωρισμού με όλα εκείνα τα δεινά που θα μπορούσε να προκαλέσει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα;

«Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν» λέει ο κ. Ζαρωτιάδης, «Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι με ένα μαγικό ραβδί κάποιος θα μπορούσε να καταργήσει τις διεθνείς πιέσεις στο κόστος αλλά σαφώς μπορεί κάτι να γίνει με ελέγχους τιμών, με άμεση παρέμβαση στο πώς τιμολογείται η ενέργεια, με μία προσπάθεια συνεννόησης με τα ολιγοπώλια ή τέλος πάντων με μία προσπάθεια επιβολής ελέγχου των τιμών που αν και είναι ενάντια στη λογική της ελεύθερης λειτουργίας της οικονομίας, στην παρούσα φάση είναι εξόχως απαραίτητη. Επίσης θα μπορούσε να επιδιώξει σοβαρές αυξήσεις των μισθών. Σίγουρα όμως δεν αρκεί η επιδοματική πολιτική της κυβέρνησης που απλά δίνει «ασπιρίνες» στην κερδοσκοπία των μεγάλων ολιγοπωλιακών συγκροτημάτων. Όταν δηλαδή προσπαθεί η κυβέρνηση να διευκολύνει τα νοικοκυριά δίνοντας τους μερικά παραπάνω ευρώ, εν τέλει αυτά καταλήγουν στην τσέπη όσων έχουν τιμολογήσει υπερβολικά την υπηρεσία ή το προϊόν το οποίο παρέχουν. Έτσι λοιπόν, δεν λύνεις το πρόβλημα, απλά προσπαθείς να διευκολύνεις αυτή τη στιγμή την επιβίωση των νοικοκυριών ευελπιστώντας ότι όταν παρέλθει αυτή η κατάσταση θα επανέλθουν και οι τιμές σε μία φυσιολογική εξέλιξη. Δεν είναι όμως έτσι. Εύκολα ανεβαίνουν οι τιμές δύσκολα κατεβαίνουν. Δηλαδή την ίδια στιγμή που βλέπουμε ανατιμήσεις 11% δεν θα δούμε μετά υποτιμήσεις 11%. Θα δούμε μία σταθεροποίηση των τιμών, αλλά η ζημιά έχει ήδη γίνει.»

Δημόσιο χρέος

Το πιο πιθανό σενάριο με τον πληθωρισμό, είναι να προσεγγίσει μία χώρα ξανά το μηδέν μετά τις μεγάλες αυξήσεις, που αυτό σημαίνει πως σε μία τέτοια κατάσταση σταματούν να ανεβαίνουν οι τιμές των προϊόντων ή των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά η ζημιά στο ενδιάμεσο που έχει προκληθεί στο εισόδημα, αν δεν αυξηθούν οι μισθοί, παραμένει.

Σχετικά με την αύξηση του δημοσίου χρέος της χώρας και τις ανησυχίες που εκφράζονται τις τελευταίες μέρες, ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης βάζει τα πράγματα στις σωστές διαστάσεις, σύμφωνα με τις δικές του εκτιμήσεις

«Ο πληθωρισμός στο δημόσιο χρέος δεν επηρεάζει άμεσα αρνητικά. Μάλιστα υπό μία έννοια μπορεί να αποτελέσει και μία ελάφρυνση του πραγματικού βάρους του δημοσίου χρέους προς το εσωτερικό, δηλαδή αυτό που χρωστάει το κράτος στους πολίτες του ή στις εταιρείες. Σε αυτή την περίπτωση ο πληθωρισμός είναι το ανάποδο, βελτιώνει δηλαδή το άγος του χρέους διότι η πραγματική αξία του μειώνεται.

Εκείνο που μπορεί να προκύψει όμως ως πρόβλημα είναι προς το διεθνώς οφειλόμενο ή το εξωτερικό αλλιώς χρέος. Διότι οι πληθωριστικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν την υποτίμηση του νομίσματος μας και άρα την επιδείνωση της εξυπηρέτησης του χρέους μας όταν αυτό είναι εκφρασμένο σε άλλα νομίσματα. Εδώ όμως ο κίνδυνος αυτός μάλλον δεν υπάρχει αφενός διότι το πληθωριστικό φαινόμενο αυτή τη στιγμή είναι διεθνές, αφετέρου διότι το Ευρώ ως νόμισμα είναι αλήθεια πως έχει ισχυρές αντιστάσεις.

Τα επιδόματα αυξάνουν τα κρατικά έξοδα

Μία άλλη παράμετρο, βάζει στη συζήτηση ο κ. Ζαρωτιάδης, που έχει να κάνει με τα επιδόματα της κυβέρνησης σε μία περίοδο αύξησης του πληθωρισμού, όπως αυτή που περνάμε σήμερα

«Από την άλλη, το κράτος μπορεί να αναγκαστεί να αυξήσει το χρέος του, διότι όταν υπάρχουν τέτοιες πληθωριστικές πιέσεις και επιδείνωση του πραγματικού εισοδήματος των νοικοκυριών, συνήθως το κράτος αυξάνει τα επιδόματα του και την υποστήριξη του όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Άρα αυξάνει τα έξοδα του και αυτό δημιουργεί πιέσεις για να δημιουργηθούν νέα χρέη»

Η πρόβλεψη του καθηγητή για το μέλλον, είναι πως έχουμε μπροστά μας κοινωνικές αναταράξεις και δυσκολίες που θα προκληθούν από την αύξηση του πληθωρισμού, ενώ κλείνει τη συζήτηση μας, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «Δεν μας τρομάζουν οι κοινωνικές αναταράξεις αλλά δεν βλέπω να μετουσιώνονται σε κοινωνική πρόταση».