Τέμπη: Τα ψυχολογικά αποτυπώματα που μπορεί να αφήσει μια τραγωδία

Μόλις δύο εβδομάδες από την τραγωδία στα Τέμπη, ο πόνος γίνεται οργή. Γονείς, συγγενείς και φίλοι θρηνούν τις χαμένες ψυχές, παιδιά καταρρέουν, η απόλυτη θλίψη το απόλυτο σοκ και ένας λαός που βγαίνει στον δρόμο για να τιμήσει τα θύματα και βρει την δικαιοσύνη.

Μία πραγματικά πολύ δύσκολη φάση ήρθε να μας σκεπάσει ψυχολογικά όλους, για αρκετό καιρό, η προσοχή μας όμως αυτή την στιγμή οφείλει να στρέφεται στους στενούς κύκλους των θυμάτων αλλά και στους ανθρώπους που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή.

Mία τέτοια τραγωδία, με την οποία ερχόμαστε όλοι σε άμεση επαφή, κυρίως δίοτι γνωρίζουμε ανθρώπους που έχασαν δικούς τους αλλά και γιατί μπαίνουμε στην διαδικασία της ταύτησης, ότι δηλαδή θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς μέσα στα βαγόνια αφήνει τα αποτυπώματα της στην ψυχολογία του κάθε ανθρώπου.

Το ΑΠΘ βιώνει την πιο θλιβερή στιγμή στην ιστορία του, καθώς στο μοιραίο τρένο χάθηκαν 9 φοιτητές του. Αμέσως κηνητοποιπήθηκαν ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης σχετικά με την σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη για την φοιτητική κοινότητα. Τα μαθήματα έχουν διακοπεί ενώ τα ονόματα των θυμάτων, λευκά τριαντάφυλλα, κεριά και πανό υπάρχουν σε όλο το campus.

H Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια -Τραυματοθεραπεύτρια  και υπεύθυνη το Κέντρου Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ.) του ΑΠΘ αναφέρει στην Parallaxi πως η συγκεκριμένη γενιά των φοιτητών είναι πολυτραυματισμένη: “Όλες οι υπηρεσίες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που σχετίζονται με την ψυχική υγεία αυτή την στιγμή έχουν κινητοποιηθεί. Εμείς απευθυνόμαστε στους φοιτητές και στις φοιτήτριες ως Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης, συνεργαζόμαστε με την EMDR Hellas (επιστημονική εταιρία τραυματοθεραπείας) αλλά και με ότι άλλο υπάρχει μέσα στο πανεπισήμιο το οποίο μεριμνά την τραγωδία των Τεμπών, δηλαδή, τις πανεπιστημιακές Ψυχιατρικές Κλινικές και το τμήμα Ψυχολογίας και Ψυχιατρικής. Συντονιζόμαστε όλοι, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτή η αρχική πρωτοβουλία από το ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ. ήταν σχεδόν αντανακλαστική. Όταν μας συμβαίνει κάτι τόσο ακραίο και τόσο τραυματικό που επηρεάζει την δική μας ακαδημαϊκή κοινότητα, είναι απαραίτητο και άμεσο να υπάρχει μία παροχή την οποία οι φοιτητές και οι φοιτήτριες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τώρα ή σε όποιο χρονικό διάστημα επιθυμούν, αλλά πρέπει να είναι ενήμεροι ότι υπάρχει αυτή η διαθεσιμότητα και η ικανότητα υποστήριξης. Πρέπει να ξέρουν δηλαδή τα παιδιά πως είμαστε εδώ και μπορούμε.”

Από την πλευρά της, η κ. Ντίνα Τσελεπή ψυχολόγος, συστημική θεραπεύτρια και διευθύντρια του Συμβουλευτικού Κέντρου Στήριξης στο Πένθος στη Θεσσαλονίκη, “Μέριμνα” – Στήριξη για τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών που αντιμετωπίζουν σοβαρή ασθένεια και θάνατο αναφέρει πως έχουν επηρεαστεί αρκετοί άνθρωποι από την τραγωδία των Τεμπών: “Oι επιζήσαντες από το δυστύχημα και οι οικογένειες τους, οι οικογένειες και οι οικείοι των ανθρώπων που σκοτώθηκαν, οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής αλλά και όλοι εμείς που παρακολουθούμε τις εξελίξεις, μέσα στην τελευταία μεγάλη ομάδα υπάρχουν διαφοροποιήσεις, ένας ολόκληρος λαός που θρηνεί, θλίβεται και οργίζεται με όλο αυτό που έχει συμβεί. Η κάθε ομάδα δέχεται διαφορετική μεταχείρηση. Μέσα από την τραυματοθεραπεία υπάρχουν τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν έναν άνθρωπο ή μία ομάδα που έχει βιώσει ένα συμβάν τραυματικό. Το πιο πιθανό είναι πως όλοι οι άνθρωποι που ήταν μέσα στο τρένο και είναι επιζήσαντες θα βιώσουν ένα μετατραυματικό στρες και ενδεχομένως να χρειαστούν επαγγελματική βοήθεια. Οι άνθρωποι που έχουν χάσει τα παιδιά τους βιώνουν θρήνο κι αυτοί ενδεχομένως κάποια στιγμή να αναζητήσουν βοήθεια, τόσο για τους γονεία όσο και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Βοήθεια όμως δικαιούται και μπορεί να ζητήσει ο στενός κύκλος των ανθρώπων που έχουν σκοτωθεί. Το πότε επιλέξει ο καθένας να μιλήσει κρίνεται στην ανάγκη του, πόσο νοιώθω δηλαδή στο εδώ και τώρα ότι κατακλείζεται από έντονα flashbacks τα οποία μπορεί να είναι φυσιολογικά αλλά κάποιον να τον παραλύουν, να αισθάνεται πως τρελαίνεται, να μην μπορεί να κοιμηθεί, να έχει εφιάλτες. Το πότε συνδέεται με το πως βιώνει ο καθένας την τραυματική εμπειρία και φυσικά αν το περιβάλλον του είναι υποστηρικτικό. Από την εμπειρία μου θα σας πω πως μέσα σε ένα πλαίσιο 6 μηνών αυτές όλες οι αντιδράσεις της μετατραυματικής διαταραχής και του στρες, είναι απόλυτα φυσιολογικές.”

Οι υπηρεσίες του ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ. απευθύνονται στους φοιτητές και τις φοιτήτριες οι οποίοι ήταν επιβαίνοντες στο τρένο αλλά και σε αυτούς οι οποίοι έχουν φίλους, συγγενείς, συμφοιτητές που τραυματίστηκαν ή χαθήκαν από αυτή την εγκληματική σύγκρουση. Η κ. Πανέρα τονίζει πως δεν αγνοείται το γεγονός του ό,τι η τραγωδία μπορεί να έχει επηρεάσει φοιτητές οι οποίοι δεν έχουν άμεση σχέση με το τραγικό δυστύχημα: “Μπορεί να υπάρχουν φοιτητές που τους έχει τραυματήσει η σκέψη και μόνο ότι θα μπορούσαν να ήταν μέσα στα βαγόνια, η ιδέα δηλαδή του ότι η τραγωδία ήταν και είναι πολύ κοντά μας. Άλλες υπηρεσίες παρέχουν στήριξη στους εργαζόμενους του πανεπιστήμιου αλλά και στους συγγενείς των τραυματιών και των θυμάτων. Κάποιοι θελήσαν άμεσα να μιλήσουν για το τραγικό συμβάν νοιώθωντας δυσκολία με την διαχείρηση των συναισθημάτων τους. Η δική μου αίσθηση είναι πως τα αποτυπώματα της τραγωδίας θα επιστρέφουν σε βάθος χρόνου, ο καθένας ζητά βοήθεια όποτε θέλει. Σε αυτή την φάση που τα γεγονότα είναι τόσο πρόσφατα δεν συζητάμε τι συνέβη, αλλά κοιτούμε την σταθεροποίηση του ατόμου. Συζητάμε δηλαδή πως κάποιος ο οποίος έχει τραυματιστεί, θα νοιώσει σταδιακά πως φροντίζεται και ανακτεί τον έλεγχο του εαυτού του, των συναισθημάτων του και της συμπεριφοράς του. Το αν θα συζητήσουμε ή όχι το τι ακριβώς συνέβη για τον καθένα είναι σε δεύτερο χρόνο, αφότου σταθεροποιηθεί και αν το επιλέξει ο ίδιος.”

Η κ. Τσελεπή λέει πως οι επιζήσαντες κινδυνεύουν από το να υποτιμήσουν πόσο έχουν επηρεαστεί και να μην τους επιτραπεί ο δικός τους θρήνος ακριβώς επειδή είναι οι επιζήσαντες και είναι οι τυχεροί. Τονίζει δε πως η κατάσταση αυτή θέλει προσοχή από το πως στέκεται το περιβάλλον γύρω τους: “Στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Κοινωνικής Δικτύωσης αποκαλούν κάποια από αυτά τα παιδιά ήρωες, ιδίαιτερα αυτούς που φαίνεται πως πρωτοστάτησαν και βοήθησαν ανθρώπους για να βγουν από το τρένο. Εδώ υπάρχει μία παγίδα, πίσω από αυτή την ταμπέλα μπορεί να μην δοθεί χώρος για τον δικό τους θρήνο και για την δική τους αγωνία, γι αυτό που πέρασαν, γι αυτό που αντίκρησαν και γι αυτούς που χάθηκαν. Θέλει προσοχή. Έχει μεγάλη σημασία κάποιος να σκεφτεί αυτό που βίωσαν οι επιζήσαντες αλλά και οι οικογένειες που χάσαν τους δικούς τους ανθρώπους. Αξίζει να θυμόμαστε πως αυτό το συμβάν ήρθε σε μία στιγμή προσωπικής ή οικογενειακής ιστορίας που δεν ξέρουμε τι άλλο συμβαίνει στις ζωές τους, δεν ξέρουμε τι αντιμετωπίζει ταυτόχρονα με αυτό ο κάθε άνθρωπος. Όλα αυτά παίζουν σημαντικό ρόλο κι εμείς οι ειδικοί τα λαμβάνουμε πάντα υπόψην μας στην προσπάθεια που κάνουν οι άνθρωποι να διαχειριστούν ένα τέτοιο συμβάν. Όλοι εμείς που δεν ήμασταν εκεί, που δεν χάσαμε άμεσα έναν δικό μας άνθρωπο βιώνουμε θρήνο αν κάποιοι βιώσουν κάτι τραυματικό θα είναι οι επιβαίνοντες επιζήσαντες, οι οικογένειες των ανθρώπων που χάσαν τους δικούς τους σε αυτό το τραγικό δυστύχημα ή οι άνθρωποι που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Δεν είμαστε τραυματισμένοι όλοι, επηρεασμένοι αφόρητα ναι, με απίστευτη οδύνη, οργή και θυμό, με μια προσπάθεια και μια απαίτηση για δικαιοσύνη αλλά δεν είμαστε τραυματισμένοι.”

Όπως λέει η κ. Πανέρα, μία τέτοια τραυματική εμπειρία ακολουθεί κάποια στάδια τα οποία θεωρούνται φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός: “Mπορεί να υπάρχει μία αποστασιοποίηση από το γεγονός, ένα μουδιασμα σαν να μην συνέβη κάτι, μπορεί να υπάρχει μία ευερεθιστότητα, μία αίσθηση του ότι το άτομο δεν μπορεί να συνενοηθεί με κανέναν ότι και να του πούν θα το νοιώθει λάθος. , μπορεί να υπάρχει μία υπερδιέγερση, ο άνθρωπος δηλαδή να νοιώθει πως δεν μπορεί να κάτσει ήσυχος, ότι πρέπει διαρκώς να απασχολεί το μυαλό του με κάτι, το οποίο επιφέρει την αϋπνία και την κούραση. Αυτά είναι πράγματα τα οποία στην αρχική φάση είναι αναμενόμενα, οπότε για να πούμε ότι έχει εγκατασταθεί ένα μετατραυματικό στρες πρέπει αυτά τα στοιχεία να εγκαθιδρύονται. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο όποιος έχει βιώσει ένα τέτοιο γεγονός να αναπτύξει μετατραυματικό στρες. Το τραυματικό γεγονός δεν ισούται μετατραυματικό στρες πάντα. Εμείς σε αυτή την φάση προσπαθούμε να αποφύγουμε την παγείωση δυσφορικών και μακροχρόνιων αντιδράσεων. Μαλακά πρέπει να χειριζόμαστε ο ένας τον άλλον. Εμείς ως ακαδημαϊκή κοινότητα πενθούμε, πρέπει να έχουμε χώρο και χρόνο για να επικοινωνήσει και να μοιραστεί ο καθένας πως βιώνει και φιλοξενεί μέσα του όλο αυτό το οποίο συνέβη.”

Η ψυχολόγος κ. Ελένη Περράκη περιγράφει τα συναισθήματα και τις καταστάσεις που κυριάρχησαν αυτές τις ημέρες: “Αϋπνία, αγωνία, ανησυχία, παγωμάρα… Αυτά ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα στα σπίτια των ανθρώπων που συνάντησα την προηγούμενη εβδομάδα στο γραφείο… μια αδιανόητη δυσκολία να χωνευτεί αυτό που έγινε στα Τέμπη, ένας απύθμενος θυμός, μια αγανάκτηση και μια απελπισία… μια διάθεση για φυγή ή μάλλον απόδραση από αυτό το ανύπαρκτο σύστημα δικαιοσύνης κι αυτή τη χώρα, που τους γεμίζει πίκρα… Το πιο έντονο αίσθημα ήταν αυτό της ανασφάλειας, που μοιάζει πλέον καθολικό και φαίνεται να έχει κλονίσει ριζικά τη σχέση με τον τόπο τους…”

Η κ. Τσελεπή αναφέρει πως όλοι όσοι βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή, είναι απόλυτα φυσιολογικό να έχουν επηρεαστεί και να παρουσιάζουν συμπτωματολογία μετατραυματικού στρες: “Μπορεί να παρατηρηθούν εφιάλτες, flashbacks οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας ενώ το άτομο κάνει κάτι άλλο, μπορεί να έρχεται η μυρωδιά του καμμένου στην μύτη, στον ήχο μιας σειρήνας να ταράζονται, να κοιμούνται με ανοιχτό φως, αυτά όλα είναι πολύ δύσκολα αλλά είναι φυσιολογικά. Ο καθένας δικαιούται να αναζητήσει όποια βοήθεια χρειάζεται.”

Ως κοινωνία οφείλουμε να φερόμαστε σε όλους με έναν μαλακό τρόπο. Η κ. Πανέρα διευκρινίζει πως δεν βοηθούν οι πολλές ερωτήσεις: “Δεν βοηθά να ρωτάμε τους επιζώντες, “τι κάνεις”, “πως νοιώθεις”, “τι έγινε” ούτε και τους οικείους τους. Υπάρχει διαφορά του συμπωνώ και του λυπάμαι, οφείλουμε να συμπωνούμε ο ένας τον άλλον. Επίσης, δεν βοηθά η προσπάθεια ανακούφισης που γίνεται με κάποιες στερεοτυπικές εκφράσεις, δηλαδή έχω ακούσει από άτομα που ήταν στο τρένο να λένε “εσύ τι κλαις τώρα αφού εσύ επιβίωσες” το οποίο κάπως στερεί στον άνθρωπο το βίωμα του, του στερεί την έκφραση και το ενοχοποιεί κιόλας. Το πως επηρεάζεται ο καθένας και το πως μεταβολίζει αυτό που του συμβαίνει δεν δέχεται αξιολόγηση κανενός. Καταλαβαίνω πως αυτές οι δηλώσεις είναι η προσπάθεια όλων να μετακινήσουμε τα πράγματα ένα βήμα παραπέρα, όμως δεν είναι βοηθητικές στο άτομο που νοιώθει ενοχές μετά την τραγωδία, καθώς έχει την δυσκολία του, τον φόβο του και έχει και κάποιον που του λέει πως δεν θα έπρεπε να νοιώθει έτσι.  Δηλώσεις του στιλ “είμαι εδώ αν χρειάζεσαι κάτι”, “σ’ έχω στο νού μου”, είναι αρκετές. Είναι πιο βοηθητικό, απλά να είμαστε παρέα, χωρίς να λέμε πολλά. Πρέπει όλοι να ξέρουν πως μπορούμε να είμαστε διαθέσιμοι και όχι κατευθυντικοί.  Στην σκέψη την δική μου αυτό το οποίο διαφοροποιεί τα πράγματα είναι ότι η τραγωδία στα Τέμπη δεν είναι κάτι το οποίο μπορούμε να ταυτίσουμε με άλλα τραυματικά γεγονότα δεν είναι κάτι το οποίο συνέβη χωρίς να υπάρχει μία εγκληματική αιτιολόγηση, αυτό περιπλέκει πάραπολυ το πως το βιώνουμε και το πως το επεξεργαζόμαστε. Δεν διαφοροποιούνται οι τραγωδίες μεταξύ τους, ναι μεν είναι όλες τραυματικές και υπήρξε παντού η απίστευτη οδύνη και η απώλεια ζωής συνανθρώπων μας αλλά την ίδια στιγμή  την τραγωδία στα Τέμπη την έβλεπες να έρχεται σε βάθος δεκαετιών και ότι κάποιος κέρδιζε από αυτή την κατάσταση γεννά απίστευτη οργή και αυτό είναι σημαντικό να το αναγνωρίζουμε. Υπάρχει μία αίσθηση πέρα των ατομικών συναισθημάτων, συλλογικής οργής και απογοήτευσης. Αυτή η γενιά φοιτητών τα τελευταία τρία χρόνια έχει ζήσει, πανδημία, εγκλεισμούς, αστυνομική βία, την Τραγωδία στα Τέμπη, όλα αυτά αν τα βάλουμε σε μία σειρά μιλάμε για φοιτητές και φοιτήτριες οι οποίοι έχουν τραυματιστεί επανηλλειμένα και έχουν χάσει την αίσθηση του ομαλού , την συνέχεια της καθημερινότητας, την αίσθηση της ασφάλειας, είτε αυτή είναι σωματική είτε ασφάλεια στο περιβάλλον. Είναι ένα συσσωρευτικό τραύμα, το οποίο με την τραγωδία στα Τέμπη ανακινούνται και όλα τα προηγούμενα. Είμαστε εδώ για όλους.”

Η κ. Τσελεπή λέει πως μετά από ένα τέτοιο καταστροφικό γεγονός παρατηρούνται κινήσεις πολιτών όπου με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προσπαθούν να εκφράσουν την συμπαράσταση και την αλληλεγγύη τους: “Είδαμε πως λειτούργησαν οι αιμοδοσίες, βλέπουμε όλα τα συνθήματα όπως το “θα γίνουμε η φωνή των νεκρών”, όλες τις συλλογικές διαμαρτυρίες και τις τελετές μνήμης, όλα αυτά συμβαίνουν μαζικά, αυθόρμητα, με νοιάξιμο και αγάπη. Δυστυχώς ζούμε σε εποχές όπου ο ρυθμός σχεδόν επιβάλλεται να είναι γρήγορος, σχεδόν επιβάλλεται οι άνθρωποι να μην επιτρέπουν στον εαυτό τους να είναι ευάλωτοι και σχεδόν επιβάλλεται να μην υπάρχει χώρος για θλίψη άρα λοιπόν, δυστυχώς ο περίγυρος των οικογενειών που έχει χάσει τα παιδιά του, τους οικείος του, τους αγαπημένους του αλλά και ο περίγυρος των οικογενειών των επιζήσαντων μπορεί και βιαστικά και χωρίς κακή πρόθεση να προτρέπει τους ανθρώπους και τις οικογένειες τους να γίνουν καλά γρήγορα σαν να μην επιτρέπεται κάποιος να εκδηλώνει τον θρήνο του για όσο εκείνος το χρειάζεται. Είναι ένα σιδηροδρομικό δυστύχημα, σε άλλου τύπου καταστροφές όπως ένας σεισμός ή μία πλημμύρα πολλές φορές οι άνθρωποι μέσα από συλλογικότητες κάνουν δράσεις αποκατάστασης, γίνονται εκδηλώσεις αλληλεγγύης, εδώ δεν μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Δυστυχώς οι οικογένειες παραλάβανε σφραγισμένα φέρετρα αυτό σημαίνει πως έιναι ένας από τους παράγοντες που δυσκολεύει και επηρεάζει την συνειδητοποίηση του τι συνέβη αλλά και στον τρόπο που θα θέλανε οι άνθρωποι να αποχαιρετήσουν τους δικούς τους ανθρώπους.”