Έχει μέλλον ένας νέος δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη;

Η αγορά εργασίας αλλάζει και γίνεται όλο και πιο εντατική, πιο απαιτητική, πιο δύσκολη. Σε όλα τα επαγγέλματα οι ρυθμοί δουλειάς είναι φρενήρεις, τα ωράρια κουραστικά και η ζωή που μένει λίγη. Πολύ μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πλέον πολλοί νέοι άνθρωποι δεν κάνουν τη δουλειά όχι απλά των ονείρων τους, ούτε καν των σπουδών τους, αλλά κι όσοι την κάνουν έρχονται αντιμέτωποι με καθημερινότητα, καταστάσεις, συνθήκες ικανές να του κόψουν τα φτερά. 

Προφανώς καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή, αλλά έχετε αναρωτηθεί σε κάθε πόστο, σε κάθε γκισέ, σε κάθε καφέ που πηγαίνετε, τι σπούδασε ο άνθρωπος που σας εξυπηρετεί, τι υπάρχει πίσω από τη δουλειά που τον βλέπετε να κάνει και γιατί κάνει αυτή κι όχι κάποια άλλη.

Υπάρχουν κι άλλοι νέοι και νέες, φίλοι και φίλες μας, πρώην συμφοιτητές που δεν άφησαν τις σπουδές τους τις συνέχισαν και βγήκαν στην αγορά εργασίας με βάρκα αυτές. Αλλά τα πράγματα και σε αυτό το σενάριο δεν είναι ιδανικά. Το δικηγορικό επάγγελμα έχει αλλάξει άρδην. Νομικές εταιρείες, συνεργάτες γραφείων, εξειδίκευση. Πάνε τα παλιά προσεγμένα γραφεία με τις ξύλινες θεόρατες και μεγαλόπρεπες βιβλιοθήκες, οι σκληρόδετοι τόμοι ως φόντο πίσω από το γραφείο. Η εποχή που ένα γραφείο αντιστοιχούσε σε ένα δικηγόρο πέρασε.

Η πόλη της Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο του ΑΠΘ έχει το προνόμιο να φιλοξενεί μια εκ των τριών Νομικών Σχολών της χώρας και μάλιστα με σπουδαίο έργο, ιστορία και ακαδημαϊκούς. Πολλά παιδιά έρχονται στη Θεσσαλονίκη από την Αλεξανδρούπολη μέχρι και την Κρήτη για να σπουδάσουν και αρκετά από αυτά παίρνουν την απόφαση να παραμείνουν στην πόλη για να δοκιμάσουν το μέλλον τους στη δικηγορία εδώ. Αλλά οι περισσότεροι δεν είναι και τόσο ευχαριστημένοι και δικαιολογημένα. Δεν είμαστε μια κακομαθημένη γενιά, αλλά μια γενιά που βιώνει δυο κρίσεις, οικονομική και υγειονομική και μάλιστα από τις γενιές που κυνηγάνε και κατακτούν όλο και περισσότερο τη γνώση.

Ένας από αυτούς τους ασκούμενους-νέους δικηγόρους της πόλης είναι ο Παύλος Σαλονικίδης και μας μιλά για τις συνθήκες που βιώνουν όσες και όσοι μπαίνουν στον κλάδο της δικηγορίας με τους όρους τόσο της πόλης, όσο και της χώρας, ως ένας εκ των νεότερων, αν όχι ο νεότερος υποψήφιος σύμβουλος για το Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης.

Όταν ένας απόφοιτος της Νομικής βγαίνει από τη σχολή αντικρύζει στην άσκηση ένα πεδίο στο οποίο αυτά που έμαθε στη σχολή δεν έχουν συνήθως κανένα πρακτικό αντίκρυσμα. Εδώ υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Πολλά μέλη της καθηγητικής κοινότητας δεν ήταν ποτέ δικηγόροι. Δεν το κρίνω, αλλά το σημειώνω ως γεγονός. Οπότε δεν γνωρίζουν ποια είναι τα βασικά που θα συναντήσει ένας φοιτητής, όταν θα γίνει δικηγόρος. Εδώ πρέπει να πούμε και κάτι άλλο. Είναι άλλο η νομική, άλλο η δικηγορία. Οι σπουδές σου δίνουν ένα καλό θεωρητικό υπόβαθρο, ώστε να μπορείς να γράψεις. Τα πρακτικά μπορείς να τα δεις είτε στην πράξη, είτε από κάποιες πρωτοβουλίες ομάδων και φοιτητικών οργανώσεων που δρουν στο πανεπιστήμιο και συμπληρώνουν αυτό το κενό.

Στην άσκηση τα περισσότερα παιδιά στη Θεσσαλονίκη υπολογίζω ότι παίρνουν μέσο όρο 200 με 250 ευρώ το μήνα. Και λέω υπολογίζω γιατί όλα είναι στην ευχέρεια του δικηγόρου, όλα είναι μαύρα. Αυτό γίνεται γιατί δεν υπάρχει ένας κατώτατος μισθός ορισμένος για την άσκηση. Επικρατεί η πεποίθηση ότι οι ασκούμενοι είναι περισσότερο μαθητές παρά εργαζόμενοι, ότι δεν προσφέρουν μάλλον τόσες υπηρεσίες, αλλά στην πραγματικότητα βγάζουν δουλειά κανονική. Δεν υπάρχει καμιά σύμβαση μεταξύ δικηγόρου και ασκουμένου κι αυτό συμβαίνει για τους 18 μήνες που διαρκεί η υποχρεωτική άσκηση και συνήθως και παραπάνω μέχρι να δώσεις τις δικηγορικές εξετάσεις, να πετύχεις, να ορκιστείς δικηγόρου, οπότε πρακτικά μιλάμε για 24 μήνες.

Επειδή είναι πολλοί που κάνουν κι ένα μεταπτυχιακό, βολεύονται σε αυτό το καθεστώς, γιατί μπορεί κάποια γραφεία να τους αφήνουν να φεύγουν νωρίτερα από τη δουλειά, αλλά με το που τελειώσει αυτό το απόλυτα προστατευμένο πεδίο ταυτόχρονης άσκησης και μεταπτυχιακού, δεν ξέρουν τι να κάνουν. Γιατί τους λένε στα γραφεία τους να ξεκινήσουν να δουλεύουν ως συνεργάτες δικηγόροι που θα παίρνουν ένα 500ρικο. Οι τελευταίες ασφαλιστικές εισφορές είναι κατά των νέων δικηγόρων, γιατί η ασφαλιστική κατηγορία που επιλέγεις δεν πάει ανάλογα με το εισόδημά σου. Έχει κατηγορίες. Ακόμα και την υποκατώτατη να επιλέξεις είναι 178 ευρώ το μήνα. Κι όταν κάνεις και την έναρξη του δικηγορικού επαγγέλματος ξεκινάς να έχεις και την εφορία.

Αντικειμενικά, αν δεν έχεις εξασφαλίσει, ότι ας πούμε ως νέος δικηγόρος με 600 ευρώ, ότι θα καλύπτονται και οι ασφαλιστικές σου εισφορές επιπλέον, δεν συμφέρει να μείνεις στη Θεσσαλονίκη. Γιατί; Γιατί έχεις φτάσει πια τα 27, θέλεις να δουλέψεις, να γίνεις αυτόνομος. Οπότε ποια είναι η λύση; Να πας στην Αθήνα στο χάος με υπερπολλαπλάσιους δικηγόρους. Να δουλεύεις σε μια δικηγορική εταιρεία για 10 με 12 ώρες, να παίρνεις 1000 ευρώ καθαρά. Αλλά είσαι πάντα σε αυτό το ποσό γιατί είσαι πάντα υπάλληλος. Δεν υπάρχει πια αυτή η αυτονομία των δικηγόρων. Στην ουσία είσαι ένας υπάλληλος με συγκεκριμένο ωράριο και αμοιβή. Υπαλληλοποίηση πολλών δικηγόρων και συγκέντρωση του κεφαλαίου σε πολύ συγκεκριμένες δικηγορικές εταιρείες.

Μια μόνο φορά υπήρξε προσπάθεια νομοθέτησης και σε όσους το λέω δεν με πιστεύουν. Έγινε το 2012 με το μεσοπρόθεσμο της Τρόικας, να θεσπιστεί ένα κατώτατο χρηματικό ποσό. Προφανώς η τρόικα δεν το έκανε από την καλή της την καρδιά. Απλά ήξερε ότι αυτά τα χρήματα είναι μαύρα, αλλά και για το δικηγόρο θα μπορούσε να αναζητηθεί το πόθεν έσχες του, πού βρήκες τα λεφτά να πληρώσεις τους ασκουμένους που απασχολείς. Η συζήτηση άρα δεν διεξήχθη ποτέ στη σωστή βάση. Μερικά χρόνια πριν οι ΕΑΝΔιΘ, το 2017, είχε ανοίξει μια συζήτηση καταθέτοντας προτάσεις αναφορικά με το πλαίσιο λειτουργίας της άσκησης, οι οποίες όμως φυσικά πνίγηκαν στην αδιαφορία των μεγάλων του δικηγορικού συλλόγου.

Ακόμα και σήμερα που στο δικηγορικό σύλλογο υπάρχει κανονικά αρμόδιος για θέματα νέων και ασκουμένων νέων δικηγόρων, παρατηρείται μια αντιστοιχία, μια αναλογία με τα σημερινά πολιτικά κόμματα. Τι εννοώ όπως λένε σε πολιτικό επίπεδο ότι νοιάζονται για τους νέους και κατανοούν τα προβλήματά τους, στην πράξη δεν ξέρω αν όντως τα καταλαβαίνουν και δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό ή αν δεν κατανοούν καν. Έτσι λειτουργούν και οι μεγάλες συνδικαλιστικές οργανώσεις. Το ότι οι δικηγόροι μεταξύ 25-35 είναι ισχνή μειοψηφία πάντα στα διοικητικά συμβούλια του ΔΣΘ λέει πολλά.  Επίσης ένα σημαντικό ζήτημα είναι ότι δεν εκπροσωπούνται τα μικρά γραφεία γιατί μέσα στη δυσκολία της καθημερινότητας του επαγγέλματος, δεν έχουν την πολυτέλεια να ασχοληθούν με εκλογές και τέτοιες υποχρεώσεις, έτσι αφήνεται αυτό το πεδίο αποκλειστικά σε ισχυρά δικηγορικά γραφεία. Τα προβλήματα δεν θα στα πει κάποιος που είναι άνετος.

Ο μεγάλος δικηγόρος που μπορεί να είναι έμμισθος στην Περιφέρεια ή τον Δήμο ή έχει ένα γραφείο μεγάλο με συνεργάτες που τρέχουν τα πάντα, όχι ο μεγάλος σε ηλικία, δεν μπορεί να αντιληφθεί τι σημαίνει για τον ασκούμενου να πάει στις 6 υποθηκοφυλακείο Νεάπολης, για να γραφτείς σε μια λίστα μαζί με άλλους νέους ή ασκουμένους, που συνήθως αυτοί είναι που τρέχουν, για να εξυπηρετηθούν στις 11 και 30 ή 12 κι αν εξυπηρετηθούν. Δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι να πας πέρα από τη λαχαναγορά για να φτάσεις στην Υπηρεσία Ασύλου και να προσπαθήσεις να συνεννοηθείς με μια ομολογουμένως κακή υπηρεσία. Δεν το έχει κάνει ποτέ, άρα πώς να σε εκπροσωπήσει.

Στο εξωτερικό η αντιμετώπιση διαφέρει από χώρα σε χώρα. Εγώ βλέπω ότι είναι πολλοί αυτοί που φεύγουν να πάνε έξω και από πρώην συμφοιτητές μου. Αν επικρατεί το βιοποριστικό κύριο μέλημα στην αρχή είναι να φύγουν από τη Θεσσαλονίκη κι αν μπορούν να στηρίξουν κάτι παραπάνω για κάποιο καιρό θα πάνε να εργαστούν στην Ολλανδία ή στο Λουξεμβούργο το Βέλγιο συνδυάζοντας κι ένα μεταπτυχιακό. Δεν πάνε όμως να γίνουν δικηγόροι με την έννοια της παράστασης και της παρουσίας στις υπηρεσίες και τα δικαστήρια. Κάνουν συμβουλευτική δικηγορία παίρνοντας μεγάλα ποσά για μισθό. Όμως δουλεύουν πάρα πολλές ώρες. Ισχύει αυτό που λέμε ότι η γενιά μας είναι από αυτές που έχει τα περισσότερα πτυχία και μια ευρύτητα γνώσεων. Έτσι πάνε με ένα ή και δυο μεταπτυχιακά στην πλάτη γιατί έξω αν κάνει αίτηση θα τον πάρουν απευθείας.

Τα περισσότερα γραφεία ιδίως στη Θεσσαλονίκη δεν ενδιαφέρονται και τόσο για την κατάρτιση. Ίσα-ίσα όταν ένας ασκούμενος ξεκινά και μεταπτυχιακό μερικά γραφεία το θεωρούν κακό, γιατί θα θέλει να φεύγει, θα έχει κι άλλες υποχρεώσεις. Άλλα γραφεία το βλέπουν ως καλό γιατί σκέφτονται πως αυτό εξειδικεύεται κάπου, οπότε μετά μπορούμε να τον κρατήσουμε ως συνεργάτη σε ένα συγκεκριμένο τομέα του δικαίου. Η τρίτη και μεγαλύτερη κατηγορία είναι τα γραφεία που δεν το λαμβάνουν καθόλου υπόψη είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση.

Ο δικηγόρος δεν έχει πλέον κύρος. Παλιά υπήρχε η πεποίθηση ότι ο δικηγόρος γνώριζε πράγματα, ήταν ο γραμματιζούμενος και ότι θα πήγαινε στα δικαστήρια και θα ήξερε μόνον εκείνος και το σύστημα από πίσω. Κακή νοοτροπία κι αυτοί αλλά ίσχυε ότι θα πας στο δικηγόρο και θα σε προστατέψει. Σήμερα είναι ακόμα χειρότερη η αντίληψη του κόσμου για το δικηγόρο. Ότι είναι το λαμόγιο. Που θα πληρώσει τον τάδε, τον δείνα για να γίνει η δουλειά. Και είναι πολύ λογικό. Όταν οι δικηγόροι δεν σέβονται ο ένας τον άλλον. Όταν οι δικηγόροι δίνουν 150 ευρώ στους ασκουμένους και 600 στο συνεργάτη που μπορεί να παράξει δουλειά αξίας 10.000, πώς να σε σέβεται ο άλλος, ο τρίτος, όταν εσύ ο ίδιος δεν σέβεσαι τους διπλανούς σου, τον ίδιο σου το χώρο.

Είναι και δύσκολο να βγει ένας ασκούμενος δικηγόρος να βγει και να διεκδικήσει κάτι παραπάνω μέσα σε όλο αυτό. Το γραφείο, τα γραφεία που αναπαράγουν κάποιες αδικίες δεν παύουν να είναι και εργοδότες σου. Πώς θα πεις απέχω; Ή θα γράψεις ένα κείμενο σε ένα μέσο ή θα κάνεις μια καταγγελία σε κάποιο φορέα, όταν ξέρεις ότι ανά πάσα στιγμή είσαι αναλώσιμος; Γιατί δεν μπορούμε να μιλήσουμε για απόλυση, αφού δεν υπάρχει πρόσληψη.

Η Ένωση Νέων και Ασκουμένων Δικηγόρων Θεσσαλονίκης υπάρχει από το 2013. Μέλη της μπορούν να γίνουν όλοι οι ασκούμενοι της πόλης και οι νέοι δικηγόροι πενταετίας. Παρ’ όλες τις δράσεις και τη θεσμική εκπροσώπησή της και στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή ένωση, αλλά και τις κινήσεις και την αναγνωρισιμότητά της παρατηρείται ότι από τη Διοίκηση του Δικηγορικού Συλλόγου και μελών του, η Ένωση αντιμετωπίζεται εχθρικά. Αυτό συμβαίνει γιατί η Ένωση μιλά και γίνεται ας πούμε ενοχλητική. Ενοχλητική όταν πηγαίνει σε ένα πενηντάρη δικηγόρο και ζητά οι ασκούμενοι να πληρώνονται τα συμφωνημένα και στην ώρα τους. Ήταν η πρώτη επίσης που έβγαλε ανώνυμες φόρμες με αφορμή και το #metoo για καταγγελίες για σεξουαλικές παρενοχλήσεις, σεξιστικές και καταχρηστικές συμπεριφορές στα γραφεία. Υπάρχουν 10 δυστυχώς ανώνυμες καταγγελίες, μακάρι να γίνουν επώνυμες για τέτοιες συμπεριφορές.

Θεσσαλονίκη: “Εμφύλιος” στον Δικηγορικό Σύλλογο για τα αντισηπτικά

Η Ένωση είναι υπέρ της διαφάνειας. Ό,τι καταθέτει και ό,τι συζητά σε κάθε συνεδρίαση δημοσιεύεται. Κι αυτό είναι κάτι που ενοχλεί. Αυτή τη δομή λειτουργίας δεν την έχει το ΔΣ του ΔΣΘ. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει δημοσιευμένος ο ισολογισμός για τα έτη 2020 και 2021. Αυτό αναγκαστικά οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο ΔΣΘ διέπεται από μια κλειστότητα στη λειτουργία του. Εμείς θέλουμε ως νέοι και ασκούμενοι δικηγόροι να γίνει πιο ανοιχτός στα μέλη του και να νοιάζεται πραγματικά. Πρέπει να έχει το θάρρος, που δημιουργείται από τις δομές του μεγαλύτερου οργάνου, ένας ασκούμενος ή μια ασκούμενη να προβεί σε μια καταγγελία.  Στα δικαστήρια υπάρχουν καθημερινά αγγελίες, αναζητείται αποκλειστικά ασκούμενη δικηγόρος. Πρέπει να υπάρχει αντίδραση σε όλο αυτό. Να γίνουμε πιο ακτιβιστικοί, ούτως ειπείν. Όχι μόνο για τέτοιου είδους περιστατικά, αλλά και εργασιακά. Θυμάμαι μια αγγελία που ζητούσε ασκούμενο, ο οποίος θα πλήρωνε το γραφείο στο οποίο θα δούλευε.

Εγώ κατεβαίνω ως υποψήφιος σύμβουλος για το ΔΣ του ΔΣΘ, αναγνωρίζοντας ότι είμαι μικρός σε ηλικία. Όμως το 2χρονο αυτό της άσκησης άκουσα πράγματα από μέλη και μη μέλη της ΕΑΝΔιΘ και όσα είδα με οδηγούν στο να θέλω να κατέβω για να μπορώ να εκπροσωπήσω στην πραγματικότητα και όχι μόνο λέγοντας τους νέους συναδέλφους, κατανοώντας απολύτως τη θέση στην οποία βρίσκονται γιατί στην ίδια είμαι κι εγώ, ώστε να ακουστεί όσο κι αν ενοχλεί κάποιος. Ο ασκούμενος δικηγόρος, η νέα συνεργάτιδα, ο εργαζόμενος που αντιμετωπίζει πρακτικές μεγάλων εταιρειών. Επιθυμώ να μην αντιμετωπιζόμαστε οι νέοι δικηγόροι ως αναλώσιμα υλικά.

*Ο Παύλος Σαλονικίδης είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ΜΔΕ Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών Νομικής ΑΠΘ και κατεβαίνει υποψήφιος σύμβουλος στις επερχόμενες δικηγορικές εκλογές του ΔΣΘ 28 και 29 Νοεμβρίου, με το συνδυασμό «Πρώτα οι Δικηγόροι» με επικεφαλής τον Ιωάννη Στεφάνου.

Δείτε επίσης: