Περπατήσαμε στην άγνωστη πλευρά της συνοικίας των Εξοχών

Η αγαπημένη μου βόλτα εδώ και χρόνια είναι οι συνοικίες των εξοχών που δεσπόζουν επάνω στην Βασιλίσσης Όλγας, αρχοντικά σπίτια – διαμάντια, άλλα καλοδιατηρημένα και σε χρήση, μερικά ρημαγμένα και ανεκμετάλλευτα στο πέρασμα των χρόνων, αποτελούν την απόλυτη διαδρομή για ένα ταξίδι στην ιστορία της παλιάς Θεσσαλονίκης.

Η διαδρομή τους όμως δεν σταματά στην κεντρική λεωφόρο, υπάρχουν διασωθέντα κρυμμένα κτίρια, κάτω από πολυώροφες πολυκατοικίες σε μικρά στενά, πλάι σε ιστορικούς κινηματογράφους, πίσω από κεντρικούς δρόμους, λίγο πριν φτάσεις στο κέντρο. 

Με αφορμή το Open Walks Tour, τα γνώρισα, ξεναγήθηκα εκτός τους, και τα προσθέσα στην λίστα των αγαπημένων μου αρχιτεκτονικών θησαυρών στην πόλη. Πριν όμως σε ξεναγήσω έστω και ιντερνετικά, θέλω να σου πω πως το Open House, είναι μία από τις λίγες ευκαιρίες για να γνωρίσεις καλύτερα την πόλη που μένεις (γιατί πράγματι θα συνειδητοποιήσεις πως είναι άγνωστη), διαδρομές με ξεναγούς νέα παιδιά, ιστορικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, ιστορίες, και παλιές φωτογραφίες που θα σου φέρουν κατά νου μνήμες από τις εποχές που δεν έζησες, αξιοζήλευτες, σκοτεινές, ευτυχισμένες.

Κυριακή, 24 Οκτωβρίου, 12 παρά τέταρτο το πρωί, σημείο εκκίνησης, το πίσω μέρος του Βυζαντινού Μουσείου στην Λεωφόρο Στρατού, απέναντι από το Γ’ Σώμα Στράτου. Group 15-20 ατόμων, 3 εθελοντές του Open House, μία διαδρομή με τίτλο, ”Συνοικία Των Εξοχών- Η Άγνωστη Πλευρά”. Σταθήκαμε για λίγο απέναντι από το Γ’ Σώμα Στράτου, αυτή ήταν και η πρώτη μας στάση. Tο Γ΄ Σώμα Στρατού συστάθηκε μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, στις 16 Αυγούστου του 1913, με προσωρινή έδρα τα Ιωάννινα και περιλάμβανε τη 2η Μεραρχία Πεζικού στο Μεσολόγγι, την 3η Μεραρχία Πεζικού στην Κορυτσά, και η 9η Μεραρχία Πεζικού στα Ιωάννινα.

Ένα νέο βασιλικό διάταγμα της 23ης Δεκεμβρίου του 1913, ολοκλήρωσε την εν καιρώ ειρήνης δομή του Ελληνικού Στρατού και το Γ΄ Σώμα Στρατού μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, περιλαμβάνοντας τη 10η Μεραρχία Πεζικού στη Βέροια, 11η Μεραρχία Πεζικού στη Θεσσαλονίκη και τη 12η Μεραρχία Πεζικού στην Κοζάνη, καθώς και τις απαραίτητες για το Σώμα μονάδες (5ο Σύνταγμα Πυροβολικού, 3ο Σύνταγμα Σκαπανέων, 3ο Σύνταγμα Υγειονομικού και 3ο Τάγμα Μεταφορών.

Το κτήριο που στεγάζει το Γ’ Σώμα Στρατού, γνωστό και ως Στρατηγείο (υπάρχει και η ομώνυμη στάση του ΟΑΣΘ) σχεδιάστηκε το 1890 από τον Βιταλιάνο Ποζέλι, για τις ανάγκες του Τουρκικού στρατεύματος. Αρχικά στέγαζε τους κοιτώνες των Τούρκων στρατιωτών και στη συνέχεια, το 1912 με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, δόθηκε στον Ελληνικό Στρατό. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος χρησιμοποίησε το κτίριο ως Διοικητήριο για την προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Σήμερα αξιοποιείται ως στρατηγείο.

Δεύτερη στάση το Πάρκο ”Πεδίον Του Άρεως” εκεί αναλύσαμε, τη ζωή στη Συνοικία των εξοχών, τα κτίρια της ξενάγησης αλλά και εκείνα που συναντούμε μέχρι σήμερα στην Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας φαίνεται να έχουν μεγάλη επιρροή από τα τότε νέα ρεύματα αρχιτεκτονικής της Ευρώπης. Στα κτίρια της συνοικίας των εξοχών ή αλλιώς Χαμιδιές συναντούμε, ρεύμα του εκλεκτικισμού, νεοκλασικό στιλ με επιρροές από ιταλική μπαρόκ. 

Οι κάτοικοι των σπιτιών είχαν κοινή οικονομική κατάσταση και άνηκαν στα ίδια κοινωνικά στρώματα. Ιστορικά όπως μας είπαν οι ξεναγοί, φαίνεται να διέμεναν εντός, Ισραηλίτες, Τούρκοι, Έλληνες, Φράγκοι και Λεβαντινοί. Μία γενική ΕΛΙΤ της Θεσσαλονίκης η οποία προωθούσε τον τόπο πολιτικά και οικονομικά. Τα οικήματα των φυλών ξεχώριζαν από την διακόσμηση τους. 

Λίγα μέτρα προς τα κάτω, στην Ευζώνων 34 συναντήσαμε την Οικία Μήττα (στάση 3), καλυμμένη πια με σκαλωσιές, ξέκλεψα το πίσω μέρος της για να αντιληφθώ την αρχιτεκτονική της σπουδαιότητα. Το οικόπεδο του κτιρίου αγοράστηκε το 1920 από τον Δημήτριο Σαρρή και χτίστηκε τον ίδιο χρόνο από τον Κωνσταντίνο Μήττα. Κάτω από το καμπύλιο αέτωμα της κύριας του όψης υπάρχει μία μαρμάρινη επιγραφή πάνω στην οποία αναγράφονται τόσο ο κτήτορας όσο και το έτος ανοικοδόμησης του κτιρίου. Το κτίσμα βρίσκεται στη νότια γωνία του οικοπέδου αποτέλεσμα αυτού να αφήνει έναν ακάλυπτο χώρο περιμετρικά το οποίο δημιουργεί ένα σχήμα Γ. Ο πλευρικός διάδρομος που βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά του οικοπέδου οδηγεί τόσο στην πίσω αυλή του κτιρίου όσο και στην είσοδο των δυο ανεξάρτητων εισόδων. Η κάτοψη του κτιρίου ακολουθεί το γνωστό μοντέλο οργάνωσης, δηλαδή έναν μεγάλο κεντρικό επιμήκη χώρο, ή αλλιώς το σαλόνι δεξιά και αριστερά του οποίου βρίσκονται οι υπόλοιποι χώροι διαμονής.

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον του κτιρίου βρίσκεται σίγουρα στην κύρια όψη του η οποία βλέπει στην οδό Ευζώνων και έχει δανειστεί στοιχεία τόσο από τον κλασσικισμό όσο από την αναγέννηση και το μπαρόκ, δημιουργώντας έτσι μία εκλεπτικιστική σύνδεση. Κυριαρχεί επίσης ο κεντρικός άξονας συμμετρίας, ιδιαιτερότητα της Οικίας Μήττα, βρίσκεται στο καμπυλοαέτωμα το τύμπανο του οποίου είναι διακοσμημένο με διάφορες ανάγλυφες μορφές, οι οποίες έχουνε αρκετή κίνηση και πολεμική ορμή. Παρατηρούμε, γυμνά σώματα, άλογα, ασπίδες και τόξα, τα οποία πλέκονται σε μία θεαματική σύνθεση φωτοσκίασης και θεματικού πλούτου. Διακοσμημένα είναι και τα παράθυρα και συγκεκριμένα τα υπέρθυρα τους, οι ποδιές και οι παραστάδες, τα διακοσμητικά στοιχεία αυτά αποτελούνται από διάφορες κορδέλες, λουλούδια και γιρλάντες στοιχεία τα οποία ήταν πολύ δημοφιλή εκείνη την εποχή και συγκεκριμένα την δεκαετία του ’20.

Όσον αφορά την αξιοποίηση του κτιρίου από το 1923-1924-1925 το κτίριο μισθώνεται σε διάφορες οικογένειες, ενώ το 1950 γίνεται δωρεά στο Χαρίσειο Γηροκομείο, στη συνέχεια εξακολουθεί να μισθώνεται σε διάφορες οικογένειες μέχρι το 1973 που εγκαταλείπεται λόγω προχωρημένης φθοράς. Το 1976 μισθώνεται ξανά και λειτουργεί ως φροντιστήριο Μαθηματικών, ενώ για χρόνια αργότερα στέγασε τον οργανισμό ΟΚΑΝΑ, το κτίριο στο σεισμό του 1978 δεν παρουσίασε καμία ζημειά. Έχει ανακαινιστεί ως διατηρητέο έργο τέχνης το οποίο γεγονός διέκοψε την επιθυμία των ιδιοκτητών να το κατεδαφίσουν και να αναστηλώσουν μία πολυώροφη πολυκατοικία στη θέση του.

Διασχίζουμε την Ευζώνων, και φτάνουμε στην οδό Σαρρανταπόρου 11 και 13 (στάση 4). Στα αριστερά κοντοστέκεται το σπίτι της οικογένειας του Ιατρού Τζόμου ο οποίος ήταν αλβανικής καταγωγής, χτίστηκε το 1935, μετά την κατάρρευση της Ιταλία η οικογένεια Τζόμου έφυγε στην Αλβανία και την διαχείρηση του ακινήτου ανέλαβε η Υπηρεσία Ανταλλάξιμων Περιουσιών. Κατά τη διάρκεια της κατοχής το κτίριο μετατράπηκε σε νοσοκομείο, ενώ μετά την αποκατάσταση των σχέσεων της χώρας με την Αλβανία επιστράφηκε στους κληρονόμους οι οποίοι και το ανακαίνισαν. Από το 1976 ως το 1998 στο ισόγειο του κτηρίου στεγαζόταν το 7ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων Θεσσαλονίκης. Το 1998 έγινε αποκατάσταση του κτιρίου, εσωτερικά και εξωτερικά. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο έργο τέχνης. Σύμφωνα με την απόφαση χαρακτηρισμού, ανήκει σε υπήκοο Αλβανίας και την διαχείριση του έχει το Υπουργείο Οικονομικών. Πλέον το κτίριο έχει χωριστεί σε 7 διαμερίσματα. Ανήκει στο κλίμα του εκλεπτικισμού και είναι πλούσια διακοσμημένο.

Ακριβώς δίπλα από την οικία της οικογένειας του Ιατρού Τζόμου, υπάρχει το κτίριο που χτίστηκε το 1922 και πρόκειται για αστική οικία, έχει χαρακτηριστεί το 1986 ως διατηρητέο έργο τέχνης καθώς πρόκειται για ένα αξιόλογο δείγμα εκλεπτικιστικού κτιρίου σύμφωνα με πληροφορίες στο κτίριο αυτό διέμενε ο εισαγγελέας εφετών Παύλος Δελαπόρτας ο οποίος είχε ασχοληθεί με την υπόθεση δολοφονίας του Γ. Λαμπράκη. Το κτίριο αυτό για πολλά χρόνια λειτουργούσε ως νηπιαγωγείο, στο σήμερα δεν έχει κάποια άλλη ιδιαίτερη χρήση. 

Λίγα βήματα πιο κάτω, φτάσαμε στην οδό Σπάρτης στους αριθμούς 9-11 (στάση 5). Το καλοδιατηρημένο κτίριο σε χρώματα πια ανοιχτού γαλάζιου, χτίστηκε το 1911 από την οικογένεια Σαπόρτα και πουλήθηκε το 1920 στην οικογένεια Πελοσώφ. Η κάτοψη του κτιρίου είναι τετραγωνικής μορφής και το κτίσμα βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του οικοπέδου σχηματίζοντας έτσι μία ιδιωτική αυλή στο πίσω μέρος. Σήμερα το κτίριο στεγάζει το κέντρο υποστήριξης Νέων. 

Το κτίριο που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο κέντρο υποστήριξης Νέων, κτίστηκε περίπου το 1925 με 1935 και έχει παρόμοια αρχιτεκτονικά στοιχεία με το ακριβώς δίπλα οίκημα. Αποτελείται από ένα ημιυπόγειο, ένα υπερυψωμένο ισόγειο και δυο ορόφους και στον κεντρικό του άξονα παρατηρούμε ένα διώροφο σαχνισί. Το κτίσμα βρίσκεται υπό εγκατάλειψη.

Κατηφορίσαμε προς την Βασ. Γεωργίου, εκεί συναντάμε δυο γνωστά – ορόσημα της συνοικίας Χαμιδιέ (στάση 6). Το 1891 ο Χατζημίσεφ αγοράζει οικόπεδο πάνω στην κεντρική Λεωφόρο για να χτίσει ένα σπίτι, το 1896 που πεθαίνει αφήνει το σπίτι αυτό στην οικογένεια του τον ίδιο χρόνο οι γιοι του αγοράζουν το διπλανό οικόπεδο και το 1899 χτίζουν εκεί το αρχοντικό που σήμερα είναι γνωστό καφέ. Αρχιτέκτονας και της κατάληψης παλιά (12ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης) και του ”Δέντρου στο Μπαρ” ήταν ο Φρέντερ Σαρνό. Το 1915 η οικογένεια Χατζημίσεφ εγκαταστάθηκε μόνιμα στο εξωτερικό αφήνοντας έτσι την διαχείρηση του κτιρίου το 1917 στο Ελληνικό Δημόσιο. Το αρχοντικό που στεγάζεται το Δέντρο στο Μπαρ αποτελεί πρώιμο παράδειγμα πρώιμου νεοκλασικού.

Όσον αφορά το πρώην 12ο Δημοτικό Θεσσαλονίκης από το 1919 έως το 1933 στεγάζεται εντός του κτιρίου το Προξενείο των ΗΠΑ, πέντε χρόνια μετά φιλοξενείται στο κτίριο το 5ο Γυμνάσιο Αρρένων και το 1952 περιέρχεται στην ιδιοκτησία του ΟΔΕΠ, το 1983 κηρύσσεται διατηρητέο μνημείο ενώ το 1974 μέχρι και το 2004 εγκαθίσταται στο κτίριο το 12ο Δημοτικό Σχολείο μέχρι που κρίνεται ακατάλληλο και μερικά χρόνια αργότερα μέχρι και σήμερα το κτίσμα βρίσκεται υπό κατάληψη, η ομάδα που κρατά την κατάληψη, ζωντανεύει το κτίριο με διάφορες εκδηλώσεις, μαθήματα τέχνης, πάρτι και συσσίτια. 

Aκριβώς απέναντι από την κατάληψη, στέκεται η Βίλλα Ναβάρο. Χτίστηκε το 1896 από τον Έλληνα υπήκοο Διον. Σπανό και το 1897 είχε πουληθεί στην οικογένεια Πάντου. Το 1904 υποθηκεύτηκε στον Μωύς Ισ. Σαλώμ και περιήλθε στην ιδιοκτησία του τελευταίου το 1911. Το 1983 χαρακτηρίζεται διατηρητέο έργο τέχνης και το 1990 πωλείται στην οικογένεια Τσακάλου,  που το αναστηλώνει και στεγάζει ΙΕΚ. Κατα καιρούς στέγασε υπηρεσίες της ΣΤ’Λίγα μέτρα πιο κάτω και επάνω στον κεντρικό δρόμο, συναντήσαμε άλλες δυο γνωστές συνοικίες των Εξοχών. Ο λόγος για το 1ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, το οποίο αποτελείται από δυο κτίρια, την Βίλλα Χατζημίσεφ στα αριστερά και την Βίλλα Μοδιάνο στα δεξία (στάση 7).

Η Βίλλα Χατζημίσεφ κτίστηκε μεταξύ του 1890-1896, για τον Θεόδωρο Χατζημίσεφ αρχιτέκτονας και αυτού του κτιρίου ήταν ο Φρεντερ Σαρνό. Το 1913 ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ καθώς περπατούσε μπροστά από το κτίριο δολοφονήθηκε και ο δολοφόνος του βρισκόταν ακριβώς στο σημείο που υπάρχει σήμερα το άγαλμα του Βασιλιά Γεωργίου Α’.

Το 1921 εγκαθίσταται εκεί το 1ο Γυμνάσιο Αρένων και το 1934 περνά στην ιδιοκτησία του σχολικού ταμείου. Το 1960 το Γυμνάσιο επεκτείνεται και στο διπλανό κτίριο και το 1978 κρίνεται ακατάλληλο. Στη συνέχεια όμως και αφού η Θεσσαλονίκη κρίνεται πολιτιστική πρωτεύουσα της χώρας, το 1997 το κτίριο αποκαθίσταται και επαναλειτουργεί. Σημαντικό γεγονός για την ιστορία που αξίζει να αναφερθεί σχετικά με την ιστορία του κτιρίου, λαμβάνει χώρα το 1943, 149 Εβραίοι μαθητές του Γυμνασίου μεταφέρθηκαν  με τις οικογένειές τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Από τους 149, 4 κατάφεραν να σωθούν παραμένοντας κρυμμένοι στην Θεσσαλονίκη και μόλις 2 επέστρεψαν από τα στρατόπεδα… Πρόσφατα, τοποθετήθηκαν έξω από το Γυμνάσιο οι λεγόμενες Stolperstein, μπρούτζινες πλάκες που αναγράφουν τα ονόματα των δολοφονηθέντων μαθητών. Οι Stolperstein, τοποθετούνται σε σημεία μνήμης της κτηνωδίας των Ναζί σε ολόκληρη την Ευρώπη και έχουν σχεδιαστεί από τον Γερμανό καλλιτέχνη Gunter Demnig. Ο άνθρωπος ωστόσο που κίνησε την διαδικασία για την τοποθέτηση των πλακών στο Α΄ Γυμνάσιο ονομάζεται Απόστολος Δερεκλής και είναι και ο ίδιος απόφοιτος του Γυμνασίου.

Ακριβώς δίπλα από το 1ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης βρίσκεται το παράρτημα του ή αλλιώς Βίλλα Μοδιάνο. Το 1799 ο Μοδιάνο αγοράζει το συγκεκριμένο οικόπεδο όπου έχτισε και την συγκεκριμένη Βίλλα. Μετά τον θάνατο του το κτίριο περιέρχεται στους κληρονόμους του. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το κτίριο περνά στην ιδιοκτησία του Ιταλικού  κράτους, ενώ μεταπολεμικά από το 1946 έως και το 1958 το ακίνητο δεσμεύεται από το Ελληνικό Δημόσιο και φιλοξενεί πρόσφυγες. Το 1960 μετατρέπεται και επίσημα σε παράρτημα του 1ου Γυμνασίου αρένων και τότε κατεδαφίζεται και το μεγαλύτερο μέρος του υψηλού μαντρότοιχου το οποίο χώριζε τα δυο κτίρια. Με το σεισμό του 1978 η Βίλλα Μοδιάνο εκκενώνεται λόγω ακαταλληλότητας, το 1979 η Εφορία Μνημείων και Αρχαιοτήτων χαρακτηρίζει το οίκιμα ως διατηρητέο έργο τέχνης και απαγορεύει την κατεδάφιση του. Έκτοτε περνά την περίοδο της εγκατάλειψης, μέχρι και το 2014 όποτε και ξεκινάει η αναστήλωση του και το 2016 ξανανοίγει πλήρως ανακαινισμένο ως παράρτημα του 1ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης.

Η επόμενη μας στάση (8) βρίσκεται στην Βελισαρίου 48, και συγκεκριμένα στην οικία Νεφού, κτίστηκε το 1907 με 1908 ως κατοικία των αδερφών Νεφούς ή Νεφούσι. Λίγα χρόνια αργότερα κατασχέθηκε λόγω ενυπόθηκου δανειστικού συμβολαίου. Το 1931 αγοράζεται από την Ισραηλιτική κοινότητα και στεγάζει την σχολή «Ιωσήφ Ισαάκ Νισσήμ» και την ιστορική συναγωγή «Ιτάλια Γιασάν». Στη σχολή εκπαιδεύονταν Ραβίνοι. Μετέπειτα, περνά στις γερμανικές αρχές την περίοδο της κατοχής, γίνεται ένα από τα κεντρικά κτίρια τους, εκεί μαζεύονται κοσμήματα και οτιδήποτε άλλο παίρνουν από τους κατοίκους και στο υπόγειο γίνονται και βιασμοί των περιοχής. Από το 1945 μέχρι και το 1974 στεγάζεται εκεί το 12ο Δημοτικό Σχολείο, ενώ από το 1974 μέχρι το 1983 στεγάζεται εκεί η δραματική σχολή Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, παράλληλα στο 1972 είχε περάσει στα χέρια του νέου ιδιοκτήτη του Παράσχου.

Επόμενη στάση (9) η οδός Αρχαιολογικού Μουσείου, στον αριθμό 29 υπάρχει σήμερα, το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Το 1907 το ακίνητο περνά στην οικογένεια του η οποία το 1928 καθώς πλέον ζει μόνιμα στο εξωτερικό, το πουλάει στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γενάδιο Αλεξιάδη και έκτοτε μετατρέπεται σε αρεναγωγείο. Αργότερα το κτίριο στεγάζει την Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης η οποία δημιουργήθηκε το 1937. Στη διάρκεια πυρκαγιάς στα τέλη της δεκαετίας του ’50 καταστρέφεται μέρος του κτιρίου και αργότερα καθώς ανακαινίζεται προστίθεται ένας ακόμη όροφος. Σήμερα το κτίριο στεγάζει την σχολή νηπιαγωγών ΑΠΘ.

Απέναντι από το κτίριο που στεγάζει την σχολή νηπιαγωγών ΑΠΘ, βρίσκεται ένα από τα κτίρια που αποτελούν σημαντική ένδειξη της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης, το Γενί Τζαμί (10) το οποίο έχει έντονα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Το κτίσμα ολοκληρώθηκε το 1903 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ποζέλι. Η χρηματοδότηση του έργου έγινε από του εξισλαμισμένους Εβραίους της πόλης (Ντονμέδες), για να μπορούν να έχουν έναν χώρο λατρείας γι αυτή την ιδιότυπη θρησκεία που είχαν. Αποτελεί τον πρώτο και τον μοναδικό ναό τζαμί που βλέπουμε έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης και είναι πολύ σημαντικό δείγμα εκλεκτικισμού, αλλά έχει στοιχεία αναγέννησης, μπαρόκ, βυζαντινέ, ισλαμικές και νεοκλασσικές επιρροές. Τα ρολόγια του δείχνουν τους γρήγορους ρυθμούς εκείνης της εποχής.

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, το τέμενος σταμάτησε να λειτουργεί ως χώρος λατρείας και ο μιναρές του γκρεμίστηκε. Το 1922 με την μικρασιατική καταστροφή, ο χώρος χρησιμοποιήθηκε για την φιλοξενία προσφύγων. Αργότερα το 1925 έως το 1968, στεγάζεται εκεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το 1938 κηρύσσεται διατηρητέο μνημείο, ενώ με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σταμτά η λειτουργία του. Ξανά λειτούργησε το 1953 με αφορμή το 9ο Συνέδριο Βυζαντινολογίας που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Με την ίδρυση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου, το τζαμί αποχωρίζεται τα εκθέματα του, ωστόσο έχουν παραμείνει στον εξωτερικό χώρο αρκετά, μετέπειτα αρχίζει να λειτουργεί εώς το 1986 ως χώρος αποθήκευσης και εργαστηρίων. Πλέον το μνημείο αποτελεί αρχαιολογικό μουσείο και είναι γνωστό έως το Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Λίγα μέτρα πιο κάτω, στην οδό Παρασκευοπούλου και Σπάρτης γωνία υπάρχει έρημη σήμερα η οικία Πρακιτά (11). Χτίστηκε στα τέλη του 1890, σε σχέδια άγνωστου αρχιτέκτονα, ως πρώτοι ένοικοι αναφέρονται οι αδερφές Πρακίτα και στην συνέχεια ο Χατζή Μπεκήρ το αγοράζει το 1903. Το 1929 το κτίσμα αγοράζεται από την Εβραϊκή κοινότητα Θεσσαλονίκης για να στεγάσει το Ορφανοτροφείο Αλλατίνι. Αργότερα στεγάζονται εκεί άπορες εβραϊκές οικογένειες, οι τελευταίοι τρόφιμοι του στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το 1972 το ακίνητο αγοράζεται από τον Ανδρέα Παράσχου και εγκαθίστανται το 11ο Δημοτικό Σχολείο. Σήμερα το κτίριο είναι ακατοίκητο.

Κατεβήκαμε και πάλι στην Βασ. Όλγας, στο νούμερο 18, βρίσκεται η οικία Μιχαηλίδη (12). Το 1886, ο Θεμελής αγοράζει το οικόπεδο και το 1890 χτίζεται από τον Frederic Charnot χτίζεται το αρχοντικό, ενώ την ίδια χρονιά ο Θεμελής πουλάει την οικία στον Μοδιάνο. Το 1926 το αρχοντικό περιήλθε στα χέρια της οικογένειας Μιχαηλίδη, όπου και έμεινα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Αυτό καθιστά το κτίριο ένα από τα μοναδικά τα οποία κατά την μεγάλυτερη διάρκεια χρήσης τους ήταν όντως οικίες. Το κτίσμα χαρακτηρίστηκε διατηρητέο έργο τέχνης το 1980 από το Υπουργείο Πολιτισμού και πλέον είναι γνωστό ως οικία Μιχαηλίδη. Μετά το σεισμό το 1978, υπέστη μεγάλες ζημειές και τελικά ενοικιάστηκε από millenium τράπεζα η οποία το ανακαίνισε και εγκαστίθηκε εκεί μέχρι και το 2011. Μετά από χρόνια μή χρήσης το κτίριο σήμερα στεγάζει καφέ.

Συνεχίζοντας την ξενάγηση μας στην κεντρική λεωφόρο, σταθήκαμε στην Οικία Σαλέμ (12), χτίστηκε το 1878 σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη για λογαριασμό του γαλλικής υπηκοότητας Εβραίου Τζεμποργά. Το 1894 ο Τζεμποργά πούλησε το σύνολο της ιδιοκτησίας στον Σαλέμ, από τον οποίο και πήρε η κατοικία το όνομα της, ο Σαλέμ στις αρχές του 20ου αιώνα μίσθωσε το ακίνητο στο γαλλικό κράτος για να λειτουργήσει ως γαλλικό προξενείο. Το 1984 η ιταλική βασιλική κυβέρνηση τότε, αγοράζει το κτίριο και έτσι λειτουργεί ως ιταλικό προξενείο μέχρι το 1978. Με τον μεγάλο σεισμό η οικία Σαλέμ εγκαταλείπεται, από τότε μέχρι και σήμερα παραμένει σε εγκατάλειψη. Ωστόσο έχουν γίνει ορισμένες προσπάθειες επισκευής και συγκεκριμένα το 1984, οι οποίες όμως δεν βελτίωσαν αρκετά το κτίριο και επίσης προστέθηκε το αέτωμα αυθαίρετα χωρίς να ληφθεί υπόψην η προηγούμενη μορφή του. Το 2013 έγινε ιδανικό διαφημιστικό πόστερ της γνωστής αμερικανικής τηλεοπτικής σειράς ”American Horror Story”.

Σχεδόν δίπλα του στέκεται μέχρι σήμερα η Σχολή Τυφλών (13), η οποία χτίστηκε το 1907 από τον Χαφίζ Μπέη στα σχέδια του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη.  Το 1924 αγοράστηκε από τον Χασάν Πρίστινα ο οποίος δεν το είχε στην κατοχή του για πολύ καιρό καθώς το 1933 δολοφονήθηκε και το κτίριο πέρασε στο Ελληνικό Δημόσιο. Ανάμεσα στο διάστημα 1935 έως το 1940 το ίδρυμα Άγιος Στυλιανός αξιοποίησε το κτίριο ως βρεφοκομείο, ενώ αργότερα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς. Αφού αποχώρησαν οι Γερμανοί από την πόλη, το χρονικό διάστημα 1944- 1948 το κτίριο περνά μία περίοδο εγκατάλειψης και κατάρρευσης. Το 1948 περνά στην χρήση της Σχολής Τυφλών όπου παραμένει μέχρι σήμερα.

Στην Βασ. Όλγας στο νούμερο 36, βρίσκεται η Οικία Οσμάν Αλή Μπέη (14). Χτίστηκε το 1896, σε σχέδια του Frederic Charnot για να στεγάσει τον Οσμάν Αλή Μπέη, το 1908β αγοράστηκε από το Βουλγαρικό κράτος με το σκοπό αργότερα και συγκεκριμένα το 1914 να αξιοποιηθεί ως Βουλγαρικό Προξενείο. Το 1915, επιτάσσεται από τους Συμμάχους οι οποίοι βγάζουν σε πλειστηριασμό τα έπιπλα και καταστρέφουν το βουλγαρικό αρχείο.Μετά την ήττα των Βούλγαρων και την αποχώρηση τους από την Θεσσαλονίκη (το 1921) ιδρύθηκε το Σωματείο Μέλισσα, εντός του για να στεγάσει τα ορφανά του πολέμου και αργότερα τα ορφανά της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στο διάστημα 1941-1945 το κτίριο καταλαμβάνεται από ξένους εισβολείς αλλά με την λήξη του Β Παγκοσμίου τα παιδιά επιστρέφουν στο κτίριο.

Το 1952 περιέρχεται ως ανταλλάξιμο στον ΟΔΕΠ και γι αυτόν τον λόγο γλιτώνει την αντιπαροχή. Από το 1959 αποτελεί επίσημα ιδιοκτησία του ορφανοτροφείου, η οποία συνεχίζει να στεγάζεται εκεί έως το 1977, όποτε και το κτίριο εγκαταλείπεται, και διακηρύσσεται ως διατηρητέο. Κατά τη διάρκεια του σεισμού αλλά και με παρεμβάσεις αγνώστων προκαλούνται ανεπανόρθωτες ζημειές, όμως το 1997 όποτε και η Θεσσαλονίκη κηρύσσεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης αποφασίζεται η διόρθωση και η αποκατάσταση του κτιρίου. Το 1998 και επαναλειτουργεί πλέον ως Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ.

Στη θέση των Ιταλικών εστιών, δέσποζε παλιότερα η Βίλα Ίντα (15), η οποία πλέον δεν υπάρχει. Ήταν σημαντική για την ιστορία της περιοχής, κτίστηκε πριν το 1890, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ποζέλι, για την οικογένεια Μοδιάνο. Το 1958 μεταβιβάστηκε στο Ιταλικό Μονοπώλειο Καπνού , το οποίο αποφασίζει να κατεδαφίσει την βίλα το 1960. Μετέπειτα κατασκευάζεται το νέο κτίριο και ανάμεσα στο 1970-1972 το κτίριο νοικιάστηκε. Για ένα διάστημα στεγάστηκε εκεί το ιταλικό προξενείο. Το μόνο στοιχείο που έμεινε πρωτότυπο από την Βίλα Ίντα είναι τα κάγκελα.

Προτελευταία στάση η οικία Ναφήζ Ραγκιπ, χτίστηκε το 1911 από τον Σέρβο υπήκοο Ναφήζ Ραγκίμπ, σε οικόπεδο που κληρονόμησε από τον πατέρα του. Το 1916-18 διέμενε ο Βρετανός στρατηγός Milner. Το 1941, πωλείται στην Ευδοκία Κονιόρδου. Για πολλά χρόνια στέγασε τα εκπαιδευτήρια Κοραή. Άνηκε στην οικογένεια Κονιόρδου μέχρι το 1943 και τότε το ενοικίασαν και άλλαξε η χρήση του καθώς έγονε σχολείο. Το 1956 αγοράζεται από τα εκπαιδευτήρια Κοραή. Το 1985 διακηρύσσεται ως διατηρητέο. Από το 2005 μέχρι σήμερα στεγάζεται το νηπιαγωγίο Κοπερτί.

Τερματικός Σταθμός της διαδρομής μας (16) Λαογραφικό Μουσείο, άνηκε στον Γιακό Μοδιάνο, χτίστηκε ανάμεσα στο 1906 και 1910 με τα σχέδια του Ελί Μοδιάνο, γιό του Γιακού. Ως κατοικία χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα καθώς από το 1913 και μετά αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο και δόθηκε στην βασιλική οικογένεια της Ελλάδας για να κατοικήσει εκεί ο Γεώργιος ο Β’. Το 1947 εγκαταστάθηκε η νεοϊδρυθείσα Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, έπειτα από την χρήση αυτή απέκτησε και το όνομα Παλαιό Κυβερνείο. Στις αρχές του 1960 η Ιερατική Σχολή με λειτουργία Δημοτικού Σχολείου. Στα μέσα της ίδιας δεκαετίας το κτήριο παραχωρείται ως κατοικία του Υπουργού Βορείου Ελλάδος και από το 1970 στεγάζει το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας.

Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πολλές από τις παραπάνω επαύλεις χρησιμοποιήθηκαν ως ξενοδοχεία πολυτελείας, ή στρατιωτικές και υγειονομικές υπηρεσίες, ή σπίτια αξιωματικών. Έπειτα από την απελευθέρωση εγκαταλείπουν τη Θεσσαλονίκη πολλοί Μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες και έτσι κάποια από τα αρχοντικά ερημώνουν, γι αυτό τον λόγο αξιοποιούνται ως προξενεία ή σχολεία, ορισμένα δίνονται στα μέλη της Βασιλικής Οικογένειας ως κατοικίες ή σε ανώτατους αξιωματούχους.

Σήμερα από την συνοικία των Εξοχών διασώζονται ελάχιστα στοιχεία τα οποία δεν μας βοηθούν να διαμορφώσουμε στο μυαλό μας την εικόνα του τότε. Μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μένουν στην πόλη ελάχιστοι πλούσιοι Εβραίοι και έτσι πολλά ακόμη κτίρια βρίσκονται σε κατάρρευση. Με τον εκσυγχρονισμό της πόλης, το τραμ και οι συρμοί του ξηλώνονται κατά μήκος της Βασ Όλγας το 1957 και στρώνεται άσφαλτος για να διαμορφωθεί η σημερινή λεωφόρος.

Ενώ η τελική υποβάθμιση της συνοικίας των Εξοχών ξεκίνησε λόγω των οικονομικών δυσκολιών που συνάντησαν οι ιδιοκτήτες οι οποίοι είχαν παραμείνει στην πόλη καθώς αναγκάστηκαν είτε να πουλήσουν τμήματα των οικοπέδων τους για να χτιστούν πολυώροφες πολυκατοικίες και αργότερα να πουλήσουν και τα είδη υπάρχοντα κτίρια τους. Το τοπίο αλλάζει οριστικά μετά την κατασκευή της παραλίας και την ευθυγράμμιση της μέχρι την Βίλα Αλλατίνη κατά την δεκαετία του ’60. Την θέση της λεωφόρου των εξοχών πήρε η πολυσύχναστη Λεωφόρος Βασ. Όλγας με τα αυτοκίνητα, τα καταστήματα και τις πολυώροφες πολυκατοικίες.

Δείτε επίσης:

Οι ιστορίες εντός και εκτός της Casa Bianca

1.000 και 1 ιστορίες της Θεσσαλονίκης – Ένας ξεναγός μου δείχνει την πόλη