Τα διατηρητέα ανήκουν στα κοινά

Λέξεις: Λόης Παπαδόπουλος

Χρωστούμε χάρη στη γνώση και την κοινωνική εγρήγορση της Μαρίας Δούση, αλλά και στην επαγρύπνηση της parallaximag του Γιώργου Τούλα, όχι γιατί ξεσκέπασαν την κουτοπονηριά της λαθραίας, δια τροπολογίας, ρύθμισης ενός ενοχλητικού και δύσχρηστου θέματος, αλλά διότι μάς επιτρέπουν, ή μάλλον μάς υποχρεώνουν, να το αντιληφθούμε και να το συζητήσουμε νηφάλια, μακριά από δακρύβρεχτους συναισθηματισμούς και από την υποκρισία, που το κρατάει για δεκαετίες «άλυτο» – μέχρι που τα ενοχλητικά μνημεία από μόνα τους ή/και με λίγη βοήθεια από τους ιδιοκτήτες τους να καταρρεύσουν, ώστε το πρόβλημα να λυθεί μια για πάντα.

Όμως, τα παλαιά κτίσματα, που την τύχη τους θέλει (;) να ρυθμίσει η τροπολογία, χάρη ακριβώς στην ιστορικότητά τους, επιμένουν να εισάγουν στην εικόνα της σύγχρονης πόλης στοιχεία διαφοράς και να εμπλουτίζουν το αστικό βίωμα των πολιτών. Γι αυτό και οι πολιτικές αποκατάστασης αυτών των κτισμάτων δε μπορεί να είναι ζήτημα των ιδιοκτητών τους. Ας το δεχτούμε ότι αυτά τα κτίσματα δεν ανήκουν ακριβώς στους ιδιοκτήτες τους. Αν κάπου πρέπει να ανήκουν, ανήκουν στα κοινά.

Δύο σημεία, παράλληλα προς τις ευθύβολες παρατηρήσεις της Μαρίας Δούση:

1. Η τροπολογία που ψηφίσθηκε αναπαράγει μια μάλλον σκηνογραφική και κυρίως κτιριο-κεντρική οπτική. Δεν είναι, όμως, σοφό να μάς ενδιαφέρουν μεμονωμένα τα κτίρια. Ένα κτίριο, μάλιστα ανεξάρτητα από την σπουδαία ή λιγότερο σπουδαία αρχιτεκτονική του, είναι ένα fatto urbano, εισφέρει στη συγκρότηση της ειδικής ατμόσφαιρας της άμεσης, κάποτε και της ευρύτερης περιοχής του. Γι αυτό, κι αν δε θέλουμε η αποκατάστασή του να παραμένει μια οικοδομική υποχρέωση που έχει προορισμό μόνο τον εαυτό της, πρέπει αυτήν ακριβώς την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα να υπερασπίζεται. Την εικόνα και την ειδική μορφή που έχει η αστικότητα στο συγκεκριμένο τόπο. Οφείλουμε να νομοθετούμε με τρόπο πιο απαιτητικό Μαζί με την κτιριακή αποκατάσταση να μελετάται και η ανάταξη του αστικού μικρο-τοπίου των κτισμάτων: η σχέση με τις δημόσιες κινήσεις, με τη διαμπερότητά του, με την πιθανότητα προσπέλασης σε ακαλύπτους που μπορεί να εξελιχθούν σε θύλακες της αστικής ζωής. Μαζί με τα κτίρια να μελετάται και η δυνατότητα για ανάπτυξη του δημόσιου εδάφους, οι φυτεύσεις, η θέση και η μορφή των δημόσιων δικτύων, η αστική επίπλωση, η διεκδίκηση της θέας. Μόνο έτσι το ζήτημα της κτιριακής αποκατάστασης των επικίνδυνων κτισμάτων θα αναγνωρισθεί από τους πολλούς ως έναυσμα για την ευνοϊκή ανασύνταξη του αστικού τοπίου. Και μόνον έτσι το ζήτημα της αποκατάστασης θα έχει πείσει τους πολλούς ως πολιτική υπεράσπισης του δημόσιου χώρου. Αν οι πολλοί θα έχουν πεισθεί από τις αναδιοργανωμένες ρουτίνες του άστεως, δε θα χρειάζονται φλύαρα επιχειρήματα για τη σημασία της κτιριακής μνήμης και άλλα ηχηρά.

2. Υπάρχει ένα δεύτερο ερώτημα: ποιος αναλαμβάνει το κόστος της αποκατάστασης. Τείνω να πιστεύω ότι, εφόσον το όφελος είναι δημόσιο, είναι δίκαιο το κόστος να επιμερισθεί στους ωφελούμενους. Που δεν είναι μόνον οι ιδιοκτήτες ή οι νομείς των συγκεκριμένων ακινήτων, αλλά και αυτοί οι οποίοι ευνοούνται, άμεσα ή έμμεσα, από την δημιουργούμενη αξία στην περιοχή. Δύσκολος γρίφος πάντα η μοιρασιά.

Αλλά μια ευφυής απάντηση θα απαλλάξει τους ιδιοκτήτες από το σύνδρομο κάποιου, που είναι όμηρος της ιδιοκτησίας του – η οποία, συνήθως, όχι μόνο δεν του αποφέρει όσα κέρδη ίσως θα προσδοκούσε, αλλά τον επιβαρύνει και με δαπάνες συντήρησης, φόρους κτλ. Ωστόσο, πολεοδομικά εργαλεία έχουν δοκιμασθεί σε άλλες περιπτώσεις και δεν απέτυχαν – πχ σε περιπτώσεις διαπλάτυνσης αστικών δρόμων συχνά οι ιδιοκτήτες της παρειάς που οπισθοχωρεί αποζημιώνονται από τους ωφελημένους ιδιοκτήτες της παρειάς του δρόμου που παραμένει ακέραια ή, σε άλλη περίπτωση, η χρηματοδότηση από τον ΕΟΤ του ανασχεδιασμού σε τουριστικούς ξενώνες πύργων, αρχοντικών κτλ ισοφαρίζεται με παραχώρηση, για κάποιο διάστημα, της λειτουργίας τους στον ΕΟΤ κα.

Νομίζω ότι, προτιμότερη από την ενθάρρυνση των κατεδαφίσεων ή των πρόχειρων αποκαταστάσεων αγγαρείας είναι η κατασκευή πολεοδομικών εργαλείων, που θα επιτρέψουν στα αποκατεστημένα κτίρια να αντιστοιχηθούν στη μεγάλη αξία – συμβολική αλλά και χρηματική – που τα «πολύτιμα της παράδοσης» (θα εξηγούσε, ίσως, η Νόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου), έχουν για το δήμο, για το κοινό, για όλους – άρα και για τους ιδιοκτήτες τους.

Μέχρι τότε, ισχύουν αυτά στα οποία οδηγούν οι επισημάνσεις της Μαρίας Δούση: καμία κατεδάφιση.

Συμπληρώνω: άμεση, προσωρινή εξασφάλιση των επικίνδυνων κτισμάτων – για την προστασία τόσο των περιοίκων όσο και των ίδιων των κτισμάτων. Με τεχνική ευθύνη, προφανώς και με δαπάνες, της πιο κοντινής αρμόδιας Αρχής – δήμος, περιφέρεια, υπηρεσίες.

Πρωτίστως: αναστολή εφαρμογής της ψηφισμένης ένοχης τροπολογίας.

*Ο Λόης Παπαδόπουλος δίδαξε Αρχιτεκτονική συνεχώς από το 1978 μέχρι το 2008 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 2008-09 έως και το ακαδημαϊκό έτος 2015-16 στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.