Ο Θανάσης συλλέγει «δάκρυα» και δίνει ζωή σε δάσος της Χαλκιδικής

Ο Θανάσης Βαλάσης παραδέχεται πως στο παρελθόν δεν είχε καμία σχέση με τα δάση και πως δήλωνε φανατικός λάτρης της θάλασσας.

Κι όμως, η προτίμησή του αυτή φαίνεται να έχει αντιστραφεί τα τελευταία 13 χρόνια, διάστημα κατά το οποίο υπηρετεί πιστά τη δουλειά του σε δάσος της Χαλκιδικής, συλλέγοντας τα «δάκρυα» των πεύκων.

«Δεν φανταζόμουν ποτέ τον εαυτό μου σε αυτή την δουλειά», λέει χαρακτηριστικά και αξίζει να μάθει κανείς περισσότερα για το επάγγελμα (προς εξαφάνιση) που ασκεί ο ίδιος.

Επαγγελματίας ρητινοσυλλέκτης, λοιπόν.  

«Ένας ρητινοσυλλέκτης συλλέγει/ παράγει ρητίνη (ρετσίνι) από τα πεύκα και το εργοστάσιο την επεξεργάζεται. Από κει και μετά η ρητίνη διοχετεύεται κυρίως στο εξωτερικό, διότι η Ελλάδα δεν έχει μεγάλη αγορά», εξηγεί για αρχή ο 54χρονος μιλώντας στην parallaxi. Και συνεχίζει:

«Η ρητίνη είναι ένα υλικό- σαν δάκρυ- που βγαίνει από το πεύκο. Χρησιμοποιείται στην καθημερινότητά μας από δόντια (οδοντοτεχνίτες φτιάχνουν δόντια από ρητίνη), μέχρι αυτοκίνητα και σκάφη (ως κόλλα). Η ρητίνη χρησιμοποιείτο και στην αρχαιότητα. Ρητίνη βγάζουν τα πεύκα, αλλά και άλλα είδη όπως τα κυπαρίσσια. Ωστόσο, η ποιότητα ρητίνης που βγάζει το πεύκο, ιδίως το χαλέπιο πεύκο (που εντοπίζεται σε Χαλκιδική, Μυτιλήνη, Χίο, Μάνδρα Αττικής, Εύβοια), είναι καλύτερη».

Οι αρμοδιότητες ενός ρητινοσυλλέκτη

Σύμφωνα με τον κ. Βαλάση, ο οποίος εργάζεται συγκεκριμένα σε δάσος κοντά στη Φούρκα, οι αρμοδιότητες ενός ρητινοσυλλέκτη δεν περιορίζονται στη ρητίνευση.

«Καταρχάς καθαρίζουμε το δάσος. Για να πάμε από πεύκο σε πεύκο, υπάρχουν κάποια εμπόδια π.χ. κλαδιά. Κάθε χρόνο καθαρίζουμε χόρτα, τα οποία είναι και καύσιμη ύλη, προκειμένου να μπορούμε να περάσουμε. Μιλάμε κυρίως για αγριοτριανταφυλλιές. Καθαρίζουμε το έδαφος και τις εποχές που δεν είμαστε στο δάσος. Εάν ξεκινήσουμε τον Απρίλιο, μπορούμε να πάμε να καθαρίσουμε και από τον Μάρτιο. Εάν αφήσουμε ένα μέρος/ μονοπάτι χωρίς καν να το περπατήσουμε, τότε αυτό κλείνει», τονίζει.

Η διαδικασία που ακολουθεί στη συνέχεια ο 54χρονος και οι συνάδελφοί του περιγράφεται από τον πρώτο ως εξής:

«Δημιουργούμε μια οπή περίπου δέκα, δώδεκα εκατοστών οριζόντια επί πέντε κάθετα. Κατόπιν, βάζουμε την πάστα θειικού οξέος για να «τρέξει» το πεύκο. Από τη φυσική του δραστηριότητα, το πεύκο στέλνει ρετσίνι για να κλείσει η πληγή. Εμείς, ωστόσο, με την πάστα θειικού οξέος κρατάμε την πληγή ανοιχτή. Η πάστα βοηθά για να μείνει γύρω στις 18- 19 και 20 ημέρες ανοιχτή η πληγή προκειμένου να έχει συνεχόμενη ροή η ρητίνη. Έπειτα από 20 ημέρες, περνάμε και κάνουμε εκ νέου την ίδια διαδικασία. Αυτό γίνεται 6 με 7 φορές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού».

Τα εργαλεία

Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, χρειάζονται απαραιτήτως κάποια εργαλεία όπως οι σακούλες, εντός των οποίων καταλήγει η ρητίνη και το σκεπάρνι για την κοπή του φλοιού των δέντρων.

Προαιρετικά, μπορεί κανείς να έχει κάποιο τσεκούρι προκειμένου να καθαρίζει κάποια χόρτα, όπως πληροφορεί ο κ. Βαλάσης.

Αξιοσημείωτο είναι, ωστόσο, στο σημείο αυτό, το γεγονός ότι ένας ρητινοσυλλέκτης αγοράζει επί της ουσίας με δικά του έξοδα τις σακούλες.

«Έχουμε σακούλες, τις οποίες αγοράζουμε από έμπορο. Το κράτος μας δίνει κάποιες δωρεάν. Πριν την κρίση, μας έδινε αρκετές. Με την κρίση κόπηκαν για αρκετά χρόνια. Στην ουσία τις αγοράζουμε», σχολιάζει ο ρητινοσυλλέκτης.

H σημασία της ρητίνευσης

Καθώς η συζήτηση κυλά, ο κύριος Βαλάσης θυμάται τη φράση ενός καθηγητή Δασολογίας, ο οποίος του είχε πει κάποτε:

«Πευκόδασος με χαλέπιο πεύκη που δε ρητινεύεται, είναι καμένο δάσος».

Η φράση αυτή συμπυκνώνει, θα έλεγε κανείς, την σημαντικότητα του επαγγέλματος του 54χρονου και προέδρου του Δασικού Συνεταιρισμού Εργασίας.

Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ίσως πως η ρητινοκαλλιέργεια συνιστά την ασπίδα ή αλλιώς μιαν ανάσα ζωής για το δάσος.

«Όπου υπάρχουν ρητινοσυλλέκτες, δύσκολα καίγεται το δάσος», υπογραμμίζει μεταξύ άλλων ο κ. Βαλάσης, που έχει φυλάξει νύχτες και νύχτες σκοπιά στο δάσος ώστε να προλάβει τυχόν πυρκαγιές.

Ας μην ξεχνάμε και ότι η καθαριότητα του εδάφους, μονοπατιού πριν την ρητίνευση από μέρους των ρητινοσυλλεκτών προστατεύει εξίσου το δάσος από τις πυρκαγιές.

«Κάθετι που πέφτει, π.χ. φύλλα από το δέντρο, δημιουργεί ένα στρώμα με τα χρόνια. Αυτά αποτελούν την καύσιμη ύλη. Εάν λοιπόν είναι καθαρά κάτω δεν έχουμε την ίδια, ένταση, δύναμη και έκταση της φωτιάς», συμπληρώνει ο 54χρονος.

Ο μύθος γύρω από τη ρητίνευση

Δυστυχώς, ορισμένοι έχουν μια λανθασμένη εικόνα για τη δουλειά του ρητινοσυλλέκτη. Κάτι τέτοιο, βεβαίως, σε καμία περίπτωση δεν ισχύει.

«Νομίζουν ότι πληγώνουμε τα πεύκα με το να παίρνουμε τη ρητίνη. Όμως, με τον τρόπο αυτόν αποσυμπιέζουμε το πεύκο. Την περίοδο του καλοκαιριού, το πεύκο έχει πάρα πολλούς χυμούς και η ρητίνη είναι σαν ένας δυναμίτης. Εάν δεν πάρουμε τη ρητίνη, χρειάζεται μόλις ένα σπίρτο», αναφέρει ο Θανάσης Βαλάσης, υπενθυμίζοντας πως στο Μάτι, όπου ξέσπασε η φονική πυρκαγιά, όλα τα δέντρα ήταν χαλέπιος πεύκη που δεν ρητινεύτηκαν.

«Η φωτιά είναι ο εφιάλτης του ρητινοσυλλέκτη»

Είναι καταφανές πως η ρητινοκαλλιέργεια κάθε άλλο παρά ως εύκολο επάγγελμα μπορεί να χαρακτηριστεί.

Για του λόγου το αληθές, ο κ. Βαλάσης, έχει βρεθεί αντιμέτωπος με τη φωτιά τρεις φορές.

«Έχω σβήσει τρεις φωτιές- όλες από αμέλεια- στο δάσος όπου ρητινεύουμε στη Χαλκιδική. Είχαμε πυροσβεστήρες μαζί, εγώ δηλαδή, ήμουν μαζί με τον αδερφό μου και έτσι σβήσαμε τη φωτιά».

Μια ακόμα πιο δυσάρεστη εμπειρία είχε ο αδερφός του κ. Βαλάση ως ρητινοσυλλέκτης.

Ο τελευταίος, το 2007 βρέθηκε στη φωτιά στο Πολύχρονο. Εκεί είχε τοποθετήσει, 4000 σακούλες. Παρόλα αυτά, όλα τα δέντρα κάηκαν και δεν έλαβε κάποια αποζημίωση. Τον βοήθησε μονάχα κάπως το εργοστάσιο».

Το κέρδος

Μολονότι «δεν ζει κανείς από το επάγγελμα», αυτό είναι συνάμα ένα «έξτρα καλό».

«Είμαστε ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Πληρωνόμαστε δύο φορές τον χρόνο. Την πρώτη φορά λαμβάνουμε μία επιδότηση από το κράτος τα Χριστούγεννα και πληρωνόμαστε και από το εργοστάσιο όταν παραδώσουμε την παραγωγή μας. Αυτό γίνεται από Δεκέμβριο μέχρι τέλη Μαρτίου», λέει αναλυτικότερα.

Και τα ένσημα της εν λόγω δουλειάς, όμως, είναι ιδιαιτέρως καλά. Είναι βαρέα και ανθυγιεινά και υπολογίζονται με τον τόνο.

«Κολλάμε 34 ένσημα στον τόνο. Οπότε στους δέκα τόνους κολλάμε 340 ένσημα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να κολλήσουμε τόσα, αφού μπορούμε να εργαστούμε 300 ημέρες τον χρόνο».

Με βάση τα δεδομένα αυτά, ο ίδιος αναμένεται να βγει στη σύνταξη στα 62 του χρόνια, όπως προβλέπεται, έχοντας συγκεντρώσει 8 με 9.000 ένσημα.

Επάγγελμα- διέξοδος

Στα συν του επαγγέλματος συνυπολογίζονται και άλλα, φυσικά, κατά τις ιστορίες που διηγείται ο κ. Βαλάσης στην parallaxi.

«Στον συνεταιρισμό έχουμε μέχρι και 54χρονο αρχιτέκτονα, που προσήλθε σε εμάς με την κρίση». Γι’ αυτό και η ρητινοκαλλιέργεια ήταν και είναι διέξοδος για πολλούς.

«Ήρθε κάποτε και μου είπε σώσε με, δεν έχω τι να κάνω. Και όμως, αυτός ο άνθρωπος με ευχαριστεί ακόμη και σήμερα που τον έβαλα στον συνεταιρισμό. Μπορεί να μην έγινε πλούσιος, όμως του άρεσε τόσο πολύ αυτή η δουλειά που ασχολείται και με το αντικείμενό του, αλλά και με αυτήν την δουλειά», λέει ο ρητινοσυλλέκτης.

Ρητίνευση εν μέσω πανδημίας

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, δε, ο κ. Βαλάσης και οι υπόλοιποι ρητινοσυλλέκτες συνέχισαν να εργάζονται.

«Εμείς δεν είχαμε πρόβλημα, αφού μόνοι μας είμαστε στο δάσος και δεν ερχόμαστε σε επαφή με κόσμο. Δουλεύαμε κανονικά όπως και το σχετικό εργοστάσιο», απαντά στη σχετική ερώτηση.

«Δεν μπορούμε πάντως να πούμε ότι δεν μας επηρέασε καθόλου. Γιατί από τη στιγμή που υπάρχει κρίση στην αγορά, υπάρχει κρίση στο εργοστάσιο και άρα και σε εμάς», ξεκαθαρίζει.

Μια συμβουλή προς τους νέους

Παρά τα θετικά του σπάνιου αυτού επαγγέλματος, ο 54χρονος ρητινοσυλλέκτης δε φαίνεται να συστήνει το επάγγελμα σε νεότερους.

«Είναι πολύ δύσκολη δουλειά και δεν αξίζει», ήταν η απάντησή του στην ερώτηση.

«Εγώ βγάζω εννέα με δέκα τόνους παραγωγή. Ας ξεκινήσουμε από την τιμή της ρετσίνης. Η σημερινή τιμή της ρετσίνης που παίρνει ο έμπορος είναι 34 λεπτά το κιλό. Το κράτος μας έδωσε επιδότηση για πέρυσι 37, 8 το κιλό. Σύνολο 72 κιλά το κιλό η ρετσίνη. Οπότε, εγώ που βγάζω 10 τόνους ρετσίνη, παίρνω 7200 ευρώ σύνολο».

Επάγγελμα δίχως μέλλον

Με μια δυσάρεστη εκτίμηση ολοκληρώνεται, μάλιστα, η κουβέντα με τον κύριο Βαλάση, ο οποίος καταλήγει πως στο μέλλον «δεν θα υπάρχουν ρητινοσυλλέκτες» με εξαίρεση την περιοχή της Εύβοιας.

«Εκεί έχει πάρα πολλές πυρκαγιές κάθε χρόνο, μιας και είναι πολύ ορεινή. Έχει και πολλούς συνεταιρισμούς και τρία, τέσσερα δασαρχεία σε σύγκριση με εμάς εδώ που έχουμε δύο. Επίσης, οι άνθρωποι εκεί ασχολούνται μόνο με αυτό, καθώς και με την κτηνοτροφία και τις γεωργικές δουλειές», προσθέτει.

Προσωπικά, θα ευχηθούμε τα λόγια του αυτά να μην επιβεβαιωθούν. Διότι αν επιβεβαιωθούν, δεν θα χαθεί μονάχα ένα επάγγελμα, αλλά πιθανότατα και ολόκληρες καταπράσινες εκτάσεις. Και αυτό το τελευταίο θα είναι εξίσου δυστυχές. Για όλους μας.

---

Λίγα ακόμη λόγια για τη ρητίνη και τη ρητίνευση

Η ρητίνη

Ορισμένα κωνοφόρα δένδρα, όταν τραυματιστούν από διάφορες αιτίες (άνεμο, φωτιά, κεραυνό ή κ.ά.) εκκρίνουν ένα πυκνόρρευστο, κολλώδες, άχρωμο υγρό, τη ρητίνη, η οποία καλύπτει την πληγή και προστατεύει το δένδρο από προσβολές υγρασίας, σήψης και ξυροφθόρων εντόμων. Η ροή της ρητίνης γίνεται μέσω των ρητινοφόρων αγωγών, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας ένα «δίκτυο συγκοινωνούντων αγγείων».

Ρητινοφόρους αγωγούς διαθέτουν τα πεύκα, η ερυθρελάτη και τα ξενικά είδη ψευδοτσούγκα και λάρικα, όμως σημαντικές ποσότητες ρητίνης παράγουν κυρίως η χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis) και δευτερευόντως η τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Στην Ελλάδα σήμερα η παραγωγή ρητίνης προέρχεται εξ ολοκλήρου από τη χαλέπιο πεύκη, ενώ στο παρελθόν ρητινεύονταν και κάποια δάση τραχείας πεύκης.

Η περίοδος της ρητίνευσης

Η περίοδος της ρητίνευσης ξεκινά τον Απρίλιο και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, εφόσον οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Καλύτερες εποχές για το πεύκο, για να τρέξει δηλαδή η ρητίνη, είναι ο Ιούνιος, ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Το πεύκο επηρεάζεται επίσης από τους βόρειους ανέμους. Το πεύκο παρότι φαίνεται ανθεκτικό, είναι πολύ ευαίσθητο στις καιρικές συνθήκες.

Οι καλύτερες θερμοκρασίες για ρητίνευση

Οι καλύτερες θερμοκρασίες για ρητίνευση είναι από 25 βαθμούς έως 35.

Η ρητίνευση στη Χαλκιδική

Η ρητίνευση στη Χαλκιδική ξεκίνησε περί το 1920, ίσως και νωρίτερα. Πρόκειται για μία δουλειά που έφεραν οι άνθρωποι της Μάνδρας Αττικής. Στα χωριά της Χαλκιδικής υπήρχαν κάποτε πολλοί συνεταιρισμοί, στους οποίους εργάζονταν περίπου 250-300 άτομα. Τότε με τη δουλειά της ρητίνης, μπορούσε κανείς να ζήσει την οικογένειά του, να χτίσει ένα σπίτι χωρίς να καταπιαστεί με δεύτερη δουλειά. Υπήρχαν και βιοτεχνίες, που τώρα έχουν κλείσει.

Η εξαγωγή της ρητίνης

Το 1960- 1970 η Ελλάδα αποτελούσε την τρίτη παραγωγικότερη χώρα σε ρητίνη. Η χώρα «έβγαζε» περίπου 45- 50.000 τόνους. Τώρα, «βγάζει» μόλις 3.000 τόνους.

Η ρητίνη στην αρχαιότητα

Η χρήση και παραγωγή της ρητίνης είναι γνωστή στον άνθρωπο από την αρχαιότητα.  Η αρχαιότερη ιστορική αναφορά παγκοσμίως είναι αυτή του Θεόφραστου στην «περί φυτών πραγματεία» του, το 300 περίπου π.χ. στην οποία αναφέρει λεπτομερώς τη μέθοδο συλλογής ρητίνης στην εποχή του καθώς και τη μέθοδο παρασκευής της κολοφώνιας πίσσας. Οι αρχαίοι λαοί, όπως Κινέζοι, Ιάπωνες και Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη για την παραγωγή λάκκας και βερνικιών. Είναι επίσης γνωστή η χρήση της στη στεγανοποίηση των ξύλινων πλοίων, την παρασκευή του υγρού πυρός (εύφλεκτης πολεμικής ύλης) κατά το μεσαίωνα, αλλά και στην παραγωγή της ρετσίνας και εμπλάστρων για ιατρικούς σκοπούς.

*Η ρητίνευση δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα του ξύλου

**Η πάστα που εφαρμόζεται στα δέντρα για τη ρητίνευση έχει ελεγχθεί από το Χημείο του Κράτους

Με πληροφορίες (και) από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

H Ανθή έκανε την πιο μαγική τέχνη επάγγελμα και ζει από αυτήν!