Ο βαθιά πολιτικός Μίκης

Μια πρόταση του Μίκη Θεοδωράκη για τη δημιουργική εργασία και τον ελεύθερο χρόνο. Η εισήγηση του σπουδαίο μας μουσικοσυνθέτη στο Συνέδριο Ελεύθερων καλλιτεχνών της Δυτικής Γερμανίας, στο Τύμπινγκεν το 1987, αποδεικνύει πως ο Μίκης υπήρξε κι ένας πολιτικός στοχαστής και διανοούμενος που μπορούσε να εμβαθύνει σε βαριά ζητήματα στη ρίζα των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων, αλλά και της θέσης του ατόμου μέσα στους κόλπους και τις δομές του σύγχρονου οικονομικού συστήματος.

Το μικρό και πολύτιμο αυτό κείμενο της τοποθέτησης του Μίκη Θεοδωράκη δημοσιεύτηκε ολόκληρο και αυτούσιο τότε στη γερμανική εφημερίδα Frankfurter Algemeine, ακολούθως στην ελληνική εφημερίδα Πρώτη κι αργότερα (1989) κυκλοφόρησε σε βιβλίο από τις εκδόσεις Γνώση, για να φτάσουμε να το κρατάμε το Μάιο του 2020 σε μια μια προσεγμένη έκδοση, όπως όλων των βιβλίων του Μίκη από τις εκδόσεις του Ιανού.

Ο Μίκης καταπιάνεται με την αλλοίωση που επέρχεται πάνω στον άνθρωπο σε πολλές πτυχές της ζωής του που πρέπει σαφώς και να αναγνωρίζονται λόγω της έντασης και των ρυθμών που έχει λάβει η εργασία και ο ρόλος της στη ζωή των ανθρώπων.

Ξεκινά αναλύοντας την πολύπλευρη έννοια της ανθρωπομονάδας και των επιμέρους στοιχειών που αυτά μαζί, σωρευτικά την αποτελούν. Αν λείψει ένα ή το στοιχείο της εργασίας υπερτερεί και εξοβελίζει όλα τα άλλα, τότε σπάει η ρυθμική αρμονία που πρέπει να υφίσταται ώστε να έχουμε την έννοια ολοκληρωμένη. Βέβαια με τις σημερινές απαιτήσεις παραγωγής και εργασίας του καπιταλιστικού συστήματος δεν μπορούμε καν να κάνουμε λόγο για μια προσπάθεια προς την ολοκληρωμένη ανθρωπομονάδα, αλλά για έναν εκμαυλισμό των πλευρών που υπό κανονικές συνθήκες γεμίζουν και καθιστούν πλήρες το ανθρώπινο πέρασμα από τη ζωή.

Ήδη από το σχολείο οι άνθρωποι εξαιτίας της τρομακτικής αξίας που έχει λάβει η εργασία και κυρίως η εξαναγκαστική της και καθημερινή, αδιάκοπη φύση της, μυούνται στην πειθαρχία και στην ανιαρή ενασχόληση με δραστηριότητες, διαβάσματα, κείμενα που δεν τους αφορούν, απλά και μόνο με την προσμονή ότι κάποια στιγμή όλα αυτά θα αποδειχθούν χρήσιμα στη μετέπειτα εργασιακή ζωή. Ένταξη από νωρίς σε έναν κόσμο ανταγωνισμού που θέτει τον άλλον μετρήσιμο μέγεθος τοποθετώντας τον στην αρένα ως εμπόδιο για προσπέραση. Μόνο αν απειλήσει αυτόν που τρέχει γίνεται μέγεθος, άλλως η ύπαρξή του είναι αδιάφορη. Πόσοι άλλοι χάνονται έτσι από τις ζωές των ανθρώπων, πόσα βλέμματα δεν πέφτουν στο διπλανό, πόσες κουβέντες, παράπονα και παρακλήσεις δεν ακούγονται από αυτό τον σκαιό αγώνα μεταξύ των ανθρώπων.

Στερεύοντας από μύθους

Όλη αυτή η μανία προσπέρασης, ανέλιξης, επιτυχίας, αριστείας είναι η μεγαλύτερη λούπα που κάνει τους ανθρώπους να νομίζουν δήθεν πως θα τα κατακτήσουν όλα αυτά, όταν περιορίζουν τον ελεύθερο τους χρόνο. Κάνουν τα πάντα μηχανικά βάζοντας μπροστά την ταμπέλα της διαρκούς βελτίωσης, που θα τους προσφέρει την πολυπόθητη καταξίωση. Έτσι και μηδενίζεται ο ελεύθερος χρόνος, το κομματάκι αληθινής ζωής που περισσεύει από τη λαιμαργία της εργασιακής, αλλά συμβαίνει οι άνθρωποι όταν δεν έχουν τι να κάνουν, δηλαδή τις ώρες που δεν δουλεύουν να νιώθουν αμήχανοι, ξένοι με τον ίδιο τους τον εαυτό και τους ανθρώπους τους. Οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν ποτέ να χαζεύουν, να κοιτούν εποικοδομητικά το ταβάνι γιατί κάτι τέτοιο δεν μπορούν να συλλάβουν, να μπουν εντός αυτής της ζωτικής και ζείδωρης διαδικασίας, την κρίνουν εξωτερικά ως μια συνήθεια απραξίας και αποτυχίας μέσα από το κλείστρο της μέγιστης δυνατής παραγωγικότητας.

Μέσα από καθημερινές εικόνες της Αθήνας ο Μίκης παρουσιάζει ανθρώπους να ξυπνούν μουδιασμένοι για να πάνε στη δουλειά, να τρώνε στο πόδι και το δρόμο, να βομβαρδίζονται από τα ίδια και τα ίδια διαφημιστικά μηνύματα, να δουλεύουν οκτώ και δέκα ώρες ενώ οι ανθρώπινες δυνατότητες κατεβάζουν ρολό στο 4ωρο. Καταπιάνονται με πράγματα που δεν τους αρέσουν στην καλύτερη και με άλλα που βρίσκονται στο όριο της δουλείας, ανυπομονώντας για τη στιγμή που θα σχολάσουν και θα βάλουν το κλειδί στην πόρτα του σπιτιού τους, απλά και μόνο για να κοιμηθούν, χωρίς να τους αρέσει καν το σπίτι τους.

Εσκεμμένα ποσοστά ανεργίας που θέτουν τους ίδιους τους ανέργους ως απειλές προς τους εργαζομένους για μείωση του μισθού, δεν θέλεις εσύ, έχω άλλους δέκα που περιμένουν, η Ευρώπη και η Αμερική που καταναλώνουν ασύλληπτα περισσότερο από ό,τι χρειάζονται και η Αφρική που στερείται όσα έχει ανάγκη είναι σημαίες αποδόμησης του σύγχρονου οικονομικού συστήματος και της προόδου που διατρανώνεται πως έχει επιτευχθεί.

Πράγματι ο καπιταλισμός μπορεί να προσφέρει περισσότερα αγαθά, αλλά με τι ανθρώπινο κόστος, σωματικό ψυχικό κι ελεύθερου χρόνου. Κι εδώ κολλάει ο Μπένγιαμιν κι όσα έλεγε για την ένταξη των ατμομηχανών στην παραγωγική διαδικασία, που αν δεν αποφορτίζει κι αν δεν εισφέρει στον εργαζόμενο και το λαό, είναι απλά δέκα χέρια που αντίθετα από το επιθυμητό αποτέλεσμα γίνονται αλυσίδα και δαμόκλειος σπάθη για τον εργαζόμενο. Σε τι επίπεδα θα φτάσει αυτή η μανία τέτοιων ρυθμών εργασίας, για να έχουμε τόσο πολλά αγαθά, απλά και μόνο για να λέμε πώς τα έχουμε;

Αναρωτιέμαι γιατί όλοι συζητάνε με απογοήτευση και διάθεση νοσταλγίας, γιατί γίνονται έρευνες γεμάτες απορία, γιατί ο κόσμος δεν διαβάζει βιβλία, γιατί δεν πάει σινεμά, γιατί δεν ξέρει την πόλη του, γιατί δεν σχετίζεται με τη φύση, γιατί δεν μπορεί να επικοινωνήσει, εν τέλει γιατί δεν επαναστατεί, όταν όλοι πλέον από τη σχολική ηλικία κυνηγούν κάτι εντελώς επίπλαστο που μόνο σε λίγους έχει να προσφέρει κάτι, ένα φρενήρες οκτάωρο εξαντλητικό που στερεύει την προσωπική αναζήτηση, την καλλιέργεια, τη φαντασία, τη σκέψη τελικά.

Διαβάστε επίσης: