Joanna Kao: «Κανένα AI δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη διαίσθηση ενός δημοσιογράφου»

Όταν ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης μπορέι να σου συνοψίσει σε λίγα δευτερόλεπτα τεράστιους όγκους πληροφορίας, γιατί να ψάξεις και να διαβάσεις ένα άρθρο; Όταν το ίδιο μοντέλο μπορεί, με το πάτημα ενός κουμπιού, να σου προτείνει 10 πρωτότυπες ερωτήσεις για τη συνέντευξη που ετοιμάζεις, ποιος ρόλος σού απομένει, αν είσαι δημοσιογράφος;

Σε μία περίοδο που ο κόσμος «αγκαλιάζει» όλο και περισσότερο την τεχνητή νοημοσύνη —και αμφισβητεί τις προθέσεις της δημοσιογραφίας, ειδικά της συστημικής—, τα ΜΜΕ διεθνώς βρίσκονται ίσως στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι τους. Οι εξελίξεις είναι χαοτικές, ενδιαφέρουσες αλλά και δυνάμει επικίνδυνες, υποστηρίζει η Joanna S. Kao, ερευνήτρια και επικεφαλής του Δικτύου Λογοδοσία για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Accountability Network) στο Pulitzer Center.

Με σημαντική εμπειρία στην πληροφορική, την ανάλυση δεδομένων και τη δημοσιογραφία, η κ. Kao πιστεύει ότι το κοινό δικαιούται να ξέρει πώς δημιουργούνται και εκπαιδεύονται τα μοντέλα δικαιοσύνης, και ερευνά τρόπους ώστε η γνώση που αυτά παράγουν να είναι όσο πιο προσβάσιμη γίνεται μέσω των δημοσιογραφικών οργανισμών.

Πριν μερικές μέρες, επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του Reworks Agora, για ένα panel που διοργανώθηκε σε συνεργασία με το iMEdD, έχοντας τίτλο: «Αλγόριθμοι και Πλατφόρμες: Ισχύς, Mεροληψία και ο Ρόλος των Δημοσιογράφων στον Έλεγχό τους». Με αφορμή την επισκέψή της, μοιράστηκε με την Parallaxi σκέψεις, ελπίδες και προβληματισμούς για το μέλλον της δημοσιογραφίας —και όχι μόνο— στην εποχή του A.I.

Από όσο γνωρίζω, σπουδάσατε πληροφορική και διοίκηση επιχειρήσεων, αλλά τελικά σας κέρδισε η δημοσιογραφία. Τι σας οδήγησε σε αυτήν;

Πάντα με ενδιέφερε πολύ η δημοσιογραφία. Μου αρέσει το ότι σου επιτρέπει να πλησιάσεις τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων, με τις οποίες ούτε εσύ ούτε το κοινό σου να είχατε ποτέ επαφή. Πιστεύω ότι οι δημοσιογράφοι βοηθούμε τους ανθρώπους να μάθουν και να πάρουν καλύτερες αποφάσεις για τη ζωή τους. 

Στις ΗΠΑ, όπου μεγάλωσα, υπήρχε ανέκαθεν η παράδοση των μαθητικών εφημερίδων ως δραστηριότητα εντός σχολείου. Καταπιάστηκα με αυτό και μου άρεσε πολύ, όμως αργότερα αποφάσισα να κατευθύνω τις σπουδές μου σε κάποιες άλλες δεξιότητες, ώστε να εμπλουτίσω το βιογραφικό μου με διάφορους τομείς που θα μπορούσα να αξιοποιήσω στην καριέρα μου.

Έκανα πρακτική σε κάποια ΜΜΕ κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, και το 2013, όταν αποφοίτησα, συνειδητοποίησα ότι υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό που αποκαλούμε δημοσιογραφία δεδομένων. Κάπως έτσι, ξεκίνησα να δουλεύω σε διάφορα δημοσιογραφικά Μέσα, κάνοντας ανάλυση δεδομένων για σημαντικά ρεπορτάζ.

Υπήρξαν ιδιαίτερα αξιομνημόνευτες στιγμές από την επαγγελματική σας εμπειρία μέχρι στιγμής στη δημοσιογραφία; Όπως η πανδημία, για παράδειγμα;

Πράγματι, η εμπειρία της πανδημίας ήταν πολύ ενδιαφέρουσα για τους δημοσιογράφους, παρά τις αναμφίβολα τρομακτικές επιπτώσεις που είχε για όλους μας. Εκείνη την εποχή, άλλαξαν πάρα πολλά στον τρόπο που λειτουργούν οι αίθουσες σύνταξης στα ΜΜΕ. Η τηλεργασία δοκίμασε σε μεγάλο βαθμό τη διαχείριση των ειδήσεων και τη ροή εργασίας μας.

Νομίζω, επίσης, ότι μάθαμε πολλά για την αξία της δημοσιογραφίας δεδομένων κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ξαφνικά, τα ιατρικά δεδομένα πολλαπλασιάστηκαν ραγδαία και έγιναν απίστευτα σημαντικά για όλους μας, εντός και εκτός δημοσιογραφικής αίθουσας. Παράλληλα, η πανδημία άλλαξε πολλά γύρω από το πώς οι ειδήσεις παράγονται, φτάνουν στο κοινό και πώς το επηρεάζουν. Και φυσικά, τέθηκε και το ερώτημα του κατά πόσο όλες αυτές οι πληροφορίες ήταν πραγματικά προσβάσιμες στο κοινό. Οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν να πάρουν την απίστευτα πολλή πληροφορία που κυκλοφόρησε για την πανδημία και να τη συμπυκνώσουν σε κάτι που θα μπορούσε να κατανοήσει ο μέσος άνθρωπος.

Το διαδίκτυο είναι κατακλυσμένο από ψευδείς ειδήσεις και η αναζήτηση της αλήθειας μοιάζει ενίοτε σαν να προσπαθείς να αδειάσεις τον ωκεανό με κουταλάκι! Υπήρξαν στιγμές στην καριέρα σας που νιώσατε απογοητευμένη και ανήμπορη να φέρετε ουσιαστικό αντίκτυπο με τη δουλειά σας;

Νομίζω ότι δεν υπάρχει δημοσιογράφος που να μην προβληματίζεται για το κατά πόσο αξίζει η προσπάθεια που καταβάλει. Όμως, ας μην ξεχνάμε ότι η δουλειά μας μπορεί να έχει αντίκτυπο με πολλούς τρόπους. Σαφώς μπορώ να καταλάβω την ικανοποίηση ενός δημοσιογράφου όταν το ρεπορτάζ του ταρακουνεί το πολιτικό σύστημα ή αποκαλύπτει ένα σκάνδαλο, για παράδειγμα. Όμως, στο Pulitzer Center πιστεύουμε ότι η δημοσιογραφία μπορεί να φέρει και πιο «αδιόρατα» αλλά εξίσου σημαντικά αποτελέσματα. Ένα άρθρο μπορεί, σε ατομικό επίπεδο, να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, που κάνουμε τη δουλειά μας, που λειτουργούμε σαν πολίτες. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Ως εργαζόμενη στα διεθνώς αναγνωρισμένα μέσα Al Jazeera και The Financial Times, είχατε την ευκαιρία να συμμετάσχετε σε σημαντικά δημοσιογραφικά projects με τη χρήση πολυμέσων (εικόνες, βίντεο, γραφήματα κτλ.) και ψηφιακών δεδομένων. Πόσο εφικτή, όμως, είναι η εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών σε μικρότερα μέσα, με λιγότερο προσωπικό και έσοδα;

Νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο. Αφενός, υπάρχουν πλέον όλο και περισσότερα εργαλεία που διευκολύνουν τη δουλειά των δημοσιογράφων, εξοικονομώντας πόρους και χρόνο. Αφετέρου, καλό είναι να θυμόμαστε ότι ένα ποιοτικό, στιβαρό ρεπορτάζ δεν χάνει ποτέ την αξία του, ακόμα και αν είναι απλό στην παρουσίαση. Το κοινό κάποιων ΜΜΕ ενδέχεται να μην είναι εξοικειωμένο με διαδικτυακά ρεπορτάζ γεμάτα εικόνες, βίντεο και ηχητικές μαρτυρίες, που απαιτούν και καλή ταχύτητα ίντερνετ για να εμφανιστούν όπως πρέπει.

Νομίζω ότι μερικές φορές οι δημοσιογράφοι εστιάζουμε όλη μας την προσοχή στο να φτιάξουμε κάτι που να δείχνει πολύ ωραίο και καινοτόμο, αλλά στην πραγματικότητα ξεχνάμε μερικά πολύ σημαντικά ερωτήματα: Ποιο είναι το κοινό μας; Ποια είναι η ουσιαστική πληροφορία που μεταφέρουμε; Και τι μπορεί να καταλάβει το κοινό μας από το ρεπορτάζ μας όταν δημοσιευτεί; 

Οφείλω να παραδεχτώ πω, ενώ προετοίμαζα τη συνέντευξή μας, ρώτησα το ChatGPT τι γνωρίζει για εσάς. Ποιος είναι ο ρόλος που απομένει πια σε έναν δημοσιογράφο, τώρα που ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να προετοιμάσει τη σκαλέτα μιας συνέντευξης μέσα σε λίγα λεπτά; 

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι το ChatGPT γνωρίζει μόνο τα δεδομένα στα οποία έχει πρόσβαση μέσω διαδικτύου. Αυτό από μόνο του το κάνει να λειτουργεί με προκαταλήψεις. Τα μικρότερα διαδικτυακά ΜΜΕ δεν μπορούν να αναρτούν τον ίδιο όγκο περιεχομένου με τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές τους, άρα τα δεδομένα που μεταφέρουν δεν λαμβάνονται εξίσου υπόψιν κατά την εκπαίδευση των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης,

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι δημοσιογράφοι καλούνται να εμπλουτίσουν τις πληροφορίες που βρίσκουν στο ChatGPT με τις καθαρά δικές τους, προσωπικές και μοναδικές οπτικές. Αυτό είναι κάτι που μόνο ένα ανθρώπινο ον μπορεί να κάνει.

Βέβαια, υπάρχει πάντα η παγίδα της εύκολης λύσης. Ένας δημοσιογράφος μπορεί κάλλιστα να βαρεθεί και να μείνει μόνο στις 10 ερωτήσεις που θα του προτείνει το ChatGPT. Και έτσι, θα γραφτεί ακόμα ένα άρθρο που απλώς θα διαιωνίζει τη γνώση και τα στερεότυπα της τεχνητής νοημοσύνης.

Τελικά, όλοι οι δημοσιογράφοι είμαστε σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: Είτε θα συνδυάσουμε την ευκολία της τεχνητής νοημοσύνης με τις ιδέες που παράγει ο νους μας, είτε θα αναμασούμε απλώς τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που υπάρχουν ήδη στο διαδίκτυο. Εδώ θα κριθεί από εδώ και πέρα η ποιότητα της δουλειάς μας.

Πριν πέντε χρόνια, η δημοσιογραφία δεδομένων ήταν “must” για όσους έμπαιναν στον κλάδο. Για αυτό, πολλές σχολές επένδυαν στη κατάρτιση των σπουδαστών τους πάνω σε αυτήν. Πιστεύετε ότι θα συμβεί σύντομα το ίδιο και με την τεχνητή νοημοσύνη στη δημοσιογραφία;

Τόσο τα δεδομένα όσο και η τεχνητή νοημοσύνη είναι απλώς «εργαλεία» στην πλούσια «εργαλειοθήκη» ενός δημοσιογράφου. Πιστεύω ότι οι δημοσιογράφοι οφείλουν να μάθουν όσο το δυνατόν περισσότερες τεχνικές για να αντλούν και να αναλύουν πληροφορίες. Κάποτε, η πρόσβαση σε δημόσια αρχεία και έγγραφα ήταν η πιο βασική πηγή πληροφοριών για έναν δημοσιογράφο. Εδώ και μερικά χρόνια, η πρόσβαση σε σύνολα ψηφιακών δεδομένων έγινε μία εξίσου σημαντική πηγή. Τώρα, με την τεχνητή νοημοσύνη, ο δημοσιογράφος μπορεί να κατανοήσει ευκολότερα την πληροφορία που συγκεντρώνει, είτε αυτή αφορά παραδοσιακά έγγραφα είτε ψηφιακά δεδομένα.

Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία αυτοβελτίωσης δεν σταματά ποτέ. Τα εργαλεία του κλάδου μας αλλάζουν πολύ και συνέχεια. Τα λογισμικά που έμαθα να χειρίζομαι όταν πρωτομπήκα στη δημοσιογραφία δεδομένων έχουν αντικατασταθεί πλέον από άλλα. Όταν ήμουν στους Financial Times, μιλούσα με συναδέλφους γραφίστες που έμαθαν να δουλεύουν στις πρώτες εκδόσεις του Photoshop ή του Illustrator, πριν 30 χρόνια. Τα ίδια προγράμματα χρησιμοποιούνται και σήμερα, όμως είναι πλέον τελείως διαφορετικά από τότε. Είναι ένα εντελώς διαφορετικό εργαλείο.

Πώς μπορεί το κοινό να επωφεληθεί από μια μορφή δημοσιογραφίας που ενσωματώνει νέες τεχνολογικές πρακτικές;

Όπως είπα και παραπάνω, όλα ξεκινούν από το πώς τα ΜΜΕ αξιοποιούν τις όποιες τεχνολογίες. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι οι ψηφιακοί βοηθοί για άτομα με προβλήματα όρασης, όπως το Be My Eyes. Το Be My Eyes είναι μία εφαρμογή μέσω της οποίας ένας τυφλός χρήστης μπορεί να επικοινωνήσει με έναν βλέποντα, ώστε εκείνος να βλέπει ό,τι δείχνει η κάμερα του χρήστη και να του το μεταφέρει με λόγια. Εδώ και μερικά χρόνια, η εφαρμογή διαθέτει και υπηρεσίες τεχνητής νοημοσύνης, που επιτρέπουν στο χρήστη να τραβήξει μία φωτογραφία και έπειτα το A.I. να του αναλύσει τι βλέπει. Ανάλογες τεχνολογίες αρχίζουν σταδιακά να εφαρμόζονται και σε οργανισμούς ΜΜΕ.

Ένα άλλο παράδειγμα, βλαπτικό αυτήν τη φορά για τους αναγνώστες, μας έρχεται από το Σικάγο. Εκεί, κάποιες εφημερίδες ζήτησαν από το ChatGPT να φτιάξει μία λίστα με τα καλύτερα βιβλία για το καλοκαίρι, και τελικά αποδείχτηκε ότι πολλά από αυτά δεν ήταν παρά αποκύημα της «φαντασίας» της τεχνητής νοημοσύνης! Ο κόσμος εμπιστεύτηκε τους δημοσιογράφους σε κάτι πολύ απλό: στο ποια βιβλία να αγοράσει για το καλοκαίρι. Και τελικά κατέληξαν να ψάχνουν στα καταστήματα βιβλία που δεν κυκλοφόρησαν ποτέ.

Ασχολείστε πολύ με τη «λογοδοσία» και την «προσβασιμότητα» της τεχνητής νοημοσύνης». Θα θέλατε να μας περιγράψετε αυτούς τους δύο όρους;

Με τον όρο «λογοδοσία της τεχνητής νοημοσύνης» αναφέρομαι στην ανάγκη να λογοδοτούν στο κοινό οι εταιρείες που υλοποιούν όλες αυτές τις καινοτόμες τεχνολογίες. Η ισχύουσα κατάσταση γύρω από το ποιοι σχεδιάζουν και εκμεταλλεύονται αυτά τα μοντέλα είναι κάπως συγκεχυμένη και πρέπει να γίνει πιο ξεκάθαρη. Τα μοντέλα δεν λειτουργούν εν λευκώ. Από πίσω υπάρχουν ολόκληρες εταιρείες που λαμβάνουν αποφάσεις για το πώς θα λειτουργούν και τι αποτελέσματα θα εμφανίζουν. Αν θέλουμε υπεύθυνους χρήστες, που θα επιλέγουν συνειδητά το ποια διαδικτυακά εργαλεία θα χρησιμοποιούν και πώς, πρέπει να καταστήσουμε απόλυτα σαφές όλο αυτό το πλαίσιο.

Η διάθεση ενός μοντέλου τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά είναι αποτέλεσμα μίας σειράς παραγόντων. Ποιοι είναι οι προγραμματιστές που δούλεψαν για αυτό; Σε τι υποδομές φιλοξενείται; Ποιανών τα δεδομένα αξιοποιεί ώστε να «εκπαιδευτεί» στις απαντήσεις που θα δίνει; Πώς χρησιμοποιείται εμπορικά; Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ σημαντικά και μας απασχολούν εξίσου στο Pulitzer Center.

Ας έρθουμε, τώρα, στην «προσβασιμότητα της τεχνητής νοημοσύνης». Με τον όρο «προσβασιμότητα» δεν αναφέρομαι μόνο σε περιπτώσεις χρηστών με αναπηρίες, αλλά σε όλους ανεξαιρέτως τους χρήστες της τεχνητής νοημοσύνης. 

Προσωπικά, με απασχολεί ιδιαίτερα το πόσο εύκολα μπορεί το όποιο περιεχόμενο, είτε είναι προϊόν τεχνητής νοημοσύνης είτε όχι, να φτάσει στο κοινό και να γίνει κατανοητό.

Ας εστιάσουμε αρχικά στα άτομα με αναπηρίες. Γενικά, υπάρχουν διάφοροι ορισμοί του τι είναι αναπηρία, όμως ο ορισμός που προσωπικά προτιμώ είναι η ιδέα ότι η αναπηρία είναι μια κατάσταση «ασυμβατότητας» ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και το περιβάλλον του. 

Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με κώφωση βιώνει κατάσταση αναπηρίας επειδή όλο το περιβάλλον γύρω του είναι δομημένο για ανθρώπους που μπορούν να ακούσουν και να κατανοήσουν την ανθρώπινη ομιλία. Όμως, το ίδιο ισχύει και όταν ένας άνθρωπος με άψογη ακοή πάει σε ένα κατάμεστο στάδιο και δεν μπορεί να ακούσει τον διπλανό του. Εκείνη τη στιγμή, βιώνει επίσης μία κατάσταση αναπηρίας.

Άλλο παράδειγμα: Όταν κάποιος οδηγεί, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα μάτια του για να διαβάσει μια είδηση. Άρα, η πρόσβαση στην είδηση είναι αδύνατη με την όραση. Κάπου εκεί έρχονται παραδοσιακά ΜΜΕ, όπως το ραδιόφωνο, ή ψηφιακοί βοηθοί που μετατρέπουν κείμενο σε ήχο, και έτσι η είδηση γίνεται πιο προσβάσιμη.

Εκτός από τα παραπάνω, ο όρος «προσβασιμότητα» με απασχολεί και ως προς το οικονομικό και τεχνολογικό σκέλος. Αν ένα ενδιαφέρον άρθρο, γραμμένο με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, είναι διαθέσιμο μόνο επί πληρωμή, πόσο προσβάσιμο είναι πραγματικά; Πόσο προσβάσιμο είναι ένα λογισμικό που απαιτεί καλό σήμα ίντερνετ και συσκευές με αρκετή υπολογιστική ισχύ; Πόσο προσβάσιμο είναι ένα εκπληκτικό ρεπορτάζ, άμα έχει γραφτεί σε μια γλώσσα που εγώ δεν καταλαβαίνω; Όλοι οι παραπάνω παράγοντες με απασχολούν πολύ στην επαγγελματική μου πορεία.

Πριν από μερικούς μήνες, το Deepseek, ένα μοντέλο A.I. από την Κίνα, βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας ως το αντίπαλον δέος στο ChatGPT της αμερικανικής Open A.I. Θα λέγατε ότι γινόμαστε μάρτυρες ενός νέου είδους «Αγώνα του Διαστήματος», αυτήν τη φορά μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας; 

Σε έναν βαθμό, ναι. Κάποιες κυβερνήσεις υποθάλπουν αυτό το κλίμα ανταγωνισμού, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν οποιαδήποτε ρύθμιση και περιορισμό στις εταιρείες τεχνολογίας. Υποστηρίζουν ότι, αν μπουν όρια στη δράση των εταιρειών, οι χώρες τους κινδυνεύουν να μείνουν πίσω στον ανταγωνισμό της διεθνούς αγοράς.

Εμείς, ως πολίτες και ως δημοσιογράφοι, πρέπει να στεκόμαστε πάντοτε κριτικά απέναντι σε όλες αυτές τις δηλώσεις.

Κλείνοντας, υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί ή σας ενθουσιάζει σχετικά με το μέλλον της δημοσιογραφίας στα επόμενα 10, πραγματικά απρόβλεπτα, χρόνια;

Ζούμε σε δύσκολες εποχές για τη δημοσιογραφία. Συνεργάζομαι με δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο και δεν ξέρω κανέναν που να λέει «Βρίσκομαι στην ωραιότερη στιγμή της καριέρας μου»!». 

Όμως, είναι σε δύσκολους κλάδους, όπως η δημοσιογραφία, που οι άνθρωποι κάνουν την υπέρβαση και δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό.

Ένα από τα πράγματα που με ενθουσιάζουν στον κλάδο μας σήμερα είναι το ότι ολοένα και περισσότερα μέσα αρχίζουν να λειτουργούν με γνώμονα τις ανάγκες του κοινού τους. Για ένα μεγάλο διάστημα, τα ΜΜΕ βασίζονταν αποκλειστικά στις διαφημίσεις, και έτσι οι ανάγκες των αναγνωστών έμπαιναν κάτω από τα θέλω των χρηματοδοτών. Σήμερα, που αυτό το οικονομικό μοντέλο επιβιώνει όλο και πιο δύσκολα, κάποια μέσα επικεντρώνονται ουσιαστικά στο να κατανοήσουν ποιο είναι το κοινό τους, τι θέλει να μάθει και πώς μπορεί να προσεγγιστεί. Είναι μία τάση που πιστεύω ότι θα συνεχιστεί στο μέλλον και έτσι θα βλέπουμε όλο και περισσότερα «πειραματικά» ΜΜΕ με φρέσκες ιδέες.