Τελικά, τα social media διαβάζουν τη σκέψη μας;

Πόσες φορές έχετε σκεφτεί ότι τα social media με κάποιο τρόπο ελέγχουν τη σκέψη σας; Πόσες φορές σας εμφανίστηκε ως χορηγούμενη κάτι που έχετε σκεφτεί, χωρίς απαραίτητα να το έχετε νωρίτερα συζητήσει, γκουγκλάρει ή αναζητήσει στο διαδίκτυο;

Η εποχή που αναρωτιόμασταν αν «παρακολουθούν» τις κινήσεις μας ή αν μας «ακούν» από τα κοινωνικά δίκτυα έχει περάσει, διότι πλέον η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι δεδομένη. Πλέον το ερώτημα meta-λλάσσεται: Μήπως τα social media έχουν την ικανότητα να «διαβάζουν» και τη σκέψη μας;

Περίπλοκο θέμα, απασχολεί όλο και περισσότερους, από αυτούς που βιώνουν ένα παράλληλο σύμπαν στα κοινωνικά δίκτυα, καθημερινά.

Ο Στέφανος Σκλαβενίτης, ιδρυτής της εταιρίας Flipside Digital Marketing, εκπαιδευτής-καθηγητής στην Knowcrunch και expert στο digital τοπίο, εξηγεί στην Parallaxi.

« Το 2017 είχε ανακοινωθεί από το Facebook πως ξεκινά η έρευνα για ένα wearable που θα επέτρεπε στους χρήστες κάποια στιγμή να μπορούν να πληκτρολογούν με τη δύναμη της σκέψης. Ωστόσο, καθώς φαίνεται 7 χρόνια μετά δεν έχει υπάρξει κάποιο σοβαρό βήμα προς τα μπροστά πάνω σε αυτό το θέμα και δεν είναι καν κοντά στο να δημιουργηθεί. Οι εντυπώσεις ωστόσο από τέτοιες ανακοινώσεις μένουν και υπάρχει κόσμος που νομίζει πως είμαστε πολύ κοντά σε κάτι τέτοιο ή πως ήδη υπάρχει.

Να ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, πως δεν υπάρχει διάβασμα σκέψης από τα social. Αυτό ίσως το λένε μόνο κάποιοι που δεν έχουν αντίληψη για το πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι».

Και πώς γίνεται, λοιπόν, να βλέπουμε μπροστά μας πράγματα που μπορεί να σκεφτόμαστε να κάνουμε ή να αγοράσουμε;

Ο Στέφανος εξηγεί:

«Ας πάρουμε ένα υποθετικό σενάριο: Μία μέρα που έβρεχε στη Θεσσαλονίκη έτυχε να περπατήσω μέσα στη βροχή και σκέφτηκα βλέποντας μια διαφήμιση στη στάση, ότι πρέπει να αγοράσω ένα rain jacket, χωρίς να το έχω συζητήσει ή να το έχω γκουγκλάρει. Παρ’ ολα αυτά, λίγες ώρες ή μέρες μετά στην οθόνη μου εμφανίζεται μια διαφήμιση με ένα rain jacket.

Ο αλγόριθμος μπορεί να γνωρίζει σε ποιες περιοχές έβρεξε ξαφνικά, κάτι που σημαίνει ότι το 50% των πολιτών π.χ μπορεί να ήταν προετοιμασμένο, το άλλο 50% όμως όχι, οπότε οι πιθανότητες είναι με το μέρος του αν δείξει κάποιο συναφές προϊόν διαφήμισης στα  κινητά μας. Έχω λοιπόν την αίσθηση ότι διαβάζουν τη σκέψη μου, αλλά κατά βάση είναι η λειτουργία του αλγορίθμου αυτή».

Έστω κι αυτή η λειτουργία, πάντως προκαλεί φόβο. Είναι λογικό αυτό;

«Ο βαθμός του φόβου που νιώθει κανείς έχει να κάνει με το βαθμό της εξοικείωσης που αισθάνεται. Δε νομίζω πως πρέπει να ανησυχούμε τόσο πολύ για τα data που χρησιμοποιούνται για διαφημιστικούς λόγους, γιατί στο βάθος είναι κάτι που μας εξυπηρετεί.

Αν ψάχνουμε δηλαδή κάτι που μας ενδιαφέρει και βγει μπροστά μας, γιατί πρέπει να μας ανησυχεί περισσότερο από το πραγματικό πρόβλημα που δεν είναι άλλο από το ότι τα δεδομένα μας χρησιμοποιούνται από διάφορους κρατικούς και μη οργανισμούς (π.χ ασφαλιστικές) εναντίον μας».

Τι γίνεται με τη συλλογή δεδομένων

Πρέπει όμως και σε ποιο βαθμό να ανησυχούμε για τα προσωπικά δεδομένα που με την δική μας συναίνεση δίνουμε με την πλοήγησή μας στο διαδίκτυο;

«Μέσα από το διευρυμένο πια data collection, συλλέγεται ένας τεράστιος όγκος από δεδομένα και χρήστες. Έτσι συγκεντρώνονται δημογραφικές πληροφορίες και συμπεριφορές στο browsing και δημιουργούνται ‘περσόνες’.

Υπάρχουν λοιπόν αυτά που κάνουμε στο διαδίκτυο σε τράπεζες δεδομένων. Τώρα το τι μπορούμε να κάνουμε ως ιδιώτες δεν είναι πάντα ξεκάθαρο. Κάθε site έχει πια cookie policy και εξαρτάται από μας τι αποδεχόμαστε και αν θα ασχοληθούμε με την έννοια του privacy, ωστόσο και πολύπλοκο μπορεί να γίνει όλο αυτό αν πρέπει να διαβάζεις ψιλά γράμματα και χωρίς τη συναίνεση μας γίνονται αγοραπωλησίες δεδομένων από διάφορες εταιρίες, που δύσκολα ελέγχονται».

Το πιο ανησυχητικό, πάντως, είναι ότι τα δεδομένα μας γίνονται… μπαλάκι σε χέρια επιτήδειων:

«Υπάρχει χρημαστιστήριο αγοραπωλησίας δεδομένων, όπου αγοράζονται και πωλούνται δεδομένα με πλάγιο τρόπο, δεδομένα που μπορεί να έχουμε χρησιμοποιήσει μέσω εφαρμογών, χωρίς να έχουμε δώσει σημασία. Π.χ. με μια εφαρμογή να έχει σκαναριστεί το πρόσωπό σου, με τις ευλογίες σου κι αυτά τα δεδομένα να πωλούνται εν αγνοία σου. Μιλάμε για μια κατάσταση που παραπέμπει σε Άγρια Δύση.

Σίγουρα πάντως με τη διευρυνόμενη χρήση του διαδικτύου για όλες πια τις λειτουργίες της καθημερινότητας, θα υπάρχουν και παράπλευρες απώλειες, δεν πρέπει να μας παραξενεύει, ούτε να μας αποθαρρύνει. Απλά θα πρέπει να είμαστε διπλά προσεκτικοί».

Προβλεπτικές συμπεριφορές

Ο Στέφανος Σκλαβενίτης μας μιλά και για τις αλλαγές που έχουν επέλθει ή αναμένεται να επέλθουν με τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη.

Πόσο αλλάζουν τα δεδομένα με την τεχνητή νοημοσύνη; 

«Υπήρχαν ήδη οι αλγόριθμοι οι οποίοι με machine learning είχαν προβλεπτικές συμπεριφορές. Έβλεπαν δηλαδή τα patterns στη συμπεριφορά μας. Mε τα predictive analytics μπορούν να προβλέψουν σε κάποιες περιπτώσεις και τι θα κάνεις. Αν για παράδειγμα, είσαι γυναίκα 30 χρονών και έχεις μόλις παντρευτεί, ανάλογα από τις κινήσεις σου και τις online αγορές σου, δεν είναι περίεργο να καταλάβει ένας αλγόριθμος ότι μπορεί να σχετίζεσαι με μια πιθανή εγκυμοσύνη». 

Μιας που το αναφέρεις, ισχύει η ανησυχία πολλών για τη διαρροή προσωπικών δεδομένων από tik tok ή το Temu;

«Πρόσφατα είχαμε το σκάνδαλο υποκλοπής στοιχείων εκατομμυρίων χρηστών από αμφιβόλου ποιότητας κινεζικά e-shop. Καμία σχέση με το Tik Tok, το οποίο πχ το Αμερικανικό Κογκρέσο προσπαθεί να απαγορεύσει για πολιτικούς λόγους. Όπως και το Temu αντίστοιχα έχει μπει στο μάτι του κυκλώνα γιατί εμπορικά έχει ενοχλήσει το αμερικανικό λιανεμπόριο. Νομίζω ότι υπάρχει μια υποκρισία του δυτικού κόσμου απέναντι στην Κίνα». 

Συχνές ερωτήσεις και συμπεράσματα

Περί ιδιωτικότητας…

«Η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα είναι μια σημαντική υπόθεση, η μισή ευθύνη ανήκει στις κυβερνήσεις και η άλλη μισή σε μας. Από εμάς εξαρτάται κι εμείς έχουμε την ευθύνη για το αν θα επιλέξουμε τον… τεμπέλικο τρόπο. Σε επίπεδο νομοθεσίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ μπροστά σε σχέση με τις ΗΠΑ. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι πιο αυστηρή, υπάρχουν πολλές δικλείδες ασφαλείας και κάθε εφαρμογή σου ζητά συναίνεση για τη χρήση των δεδομένων». 

Μας ακούνε και μας βλέπουν από τις συσκευές;

«Είναι δεδομένο ότι οι συσκευές κρατούν τον ήχο, ακόμη και αν πας και στo Google account σου μπορείς να βρεις κάποια πράγματα. Επίσης μπορεί να υπάρχει και tracking στα μάτια την ώρα που σε βλέπει η κάμερα και να δουν τι θεωρούμε πιο σημαντικό στην οθόνη από αυτά που κοιτάμε». 

Θεωρείται δημόσιο ό,τι γράφουμε στα social media;

«Αν γράψω κάτι στο Facebook θα το βρουν κατευθείαν και είναι δημόσιο. Έχουν καταδικαστεί πολλοί για αναρτήσεις που έθιγαν άλλους στα social media.  Επίσης δεν μπορούμε να σβήσουμε τα ίχνη μας στο διαδίκτυο. Αν κάτι έγραψα, μένει και μπορεί να εμφανιστεί με το σωστό εργαλείο».

Θα πληγεί η digital διαφήμιση με τη νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα;

«Δεν μπορούμε να το πούμε αυτό με σιγουριά, δεν ξέρουμε τι εργαλεία θα έχουμε τα επόμενα χρόνια, πάντως ξέρουμε ότι αυτή τη στιγμή οι γίγαντες της τεχνολογίας ενσωματώνουν διαρκώς υπηρεσίες ασφάλειας των καταναλωτών».

Υπάρχει τάση φυγής πολλών από τα social media;

«Είναι αρκετοί αυτοί που φεύγουν και λένε ότι ηρέμησαν, η αλήθεια όμως είναι ότι ξαναγυρνούν μετά από ένα διάστημα. Η σχέση μας με τις πλατφόρμες διαρκώς αλλάζει. Είναι αρκετοί που δεν αντέχουν τις ανούσιες συζητήσεις, αλλά τις χρησιμοποιούν διαφορετικά».

Οι αναρτήσεις μας εμφανίζονται σε λιγότερα;

«Εμφανιζονται λιγότερο τα ποστ μας, διότι πλέον δεν έχουμε κάνει like σε 10, αλλά σε 500 σελίδες και δεν έχουμε μόνο 500 φίλους, αλλά χιλιάδες. Είναι λογικό η πλατφόρμα να εμφανίζει λιγότερα από τον καθένα. Αν δει ότι έχεις intaraction με κάποια πρόσωπα, σου εμφανίζει περισσότερα ποστ, βάζει προτεραιότητες. Όλα αυτά γίνονται με τον αλγόριθμο της κάθε πλατφόρμας και ενσωματώνονται νέα στοιχεία».

Εικόνες: unsplash, pexels