Η δεκαετία του 2010 στην Ελλάδα έχει έναν και μοναδικό τίτλο που της ταιριάζει
Είναι κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού όλων μας.
Λέξεις: Αντώνης Γαλανόπουλος
Η συγγραφή ενός κειμένου για μια δεκαετία που κλείνει έχει εγγενείς δυσκολίες. Δεν είναι μόνο ότι πρέπει να διαλέξει κανείς που θα εστιάσει και ποια θέματα θα διαλέξει. Είναι που ο αναστοχασμός της δεκαετίας μπλέκεται με ένα προσωπικό απολογισμό.
Δεκέμβριος του 2009. Εγώ τριτοετής φοιτητής του Τμήματος Ψυχολογίας του ΑΠΘ τότε. Η Θεσσαλονίκη είχε δήμαρχο ακόμα τον Βασίλη Παπαγεωργόπουλο. Το Μετρό Θεσσαλονίκης ήταν στον τρίτο χρόνο κατασκευής του. Ο πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, ανακοίνωνε την καταβολή του επιδόματος αλληλεγγύης ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ. Πάρα πολλά άλλαξαν από τότε. Κάποια από αυτά απότομα και βίαια. Κάποια άλλα, όπως το Μετρό Θεσσαλονίκης, πιο αργά.
«Μια δεκαετία χωρίς τίτλο», λεγόταν το άρθρο του Φώτη Γεωργελέ στο περιοδικό ΚΛΙΚ που μιλούσε για τη δεκαετία 1990-1999. Η δεκαετία που κλείνει σε λίγες μέρες έχει αναμφίβολα τίτλο. Είναι κάπου στο πίσω μέρος του μυαλού όλων μας: «η δεκαετία των μνημονίων».
Τα Χριστούγεννα του 2009 και τα Χριστούγεννα του 2019 μας θυμίζουν ότι τουλάχιστον η αρχή και το τέλος αυτής της δεκαετίας ήταν εκτός του -τυπικού τουλάχιστον- μνημονιακού πλαισίου.
Ο χρόνος, η τέταρτη διάσταση όπως εμφανίζεται και στη ποίηση του Ρίτσου, προσδιορίζει κι ορίζει τις ζωές μας. Η σύγκριση με το παρελθόν και η προσδοκία για το μέλλον είναι διαδικασίες που κινητοποιούν σε προσωπικό, κοινωνικό κι εθνικό επίπεδο.
Αφήνοντας πίσω την δεκαετία, φαίνεται πως επιθυμούμε να αφήσουμε πίσω και την εμπειρία των μνημονίων. Ήδη μια λέξη που απέκτησε –δικαίως- τόσο βαθιά αρνητικές συνδηλώσεις τα προηγούμενα χρόνια έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τον δημόσιο δια-λόγο τους τελευταίους μήνες. Κι αυτό είναι απολύτως υγιές. Ήρθε η ώρα να επουλώσουμε τις πληγές μας. Να επεξεργαστούμε τις εμπειρίες και τα βιώματα εκείνης της περιόδου, να τα αφήσουμε πίσω αλλά να μην ξεχάσουμε. Να προχωρήσουμε μπροστά, ξέροντας που θέλουμε να πάμε.
Το 2004 ο Νικόλας Σεβαστάκης, κοιτώντας προς τα πίσω, έκανε λόγο για μια «κοινότοπη χώρα». Πριν λίγους μήνες, ο Γιάννης Βούλγαρης, συστηματικός μελετητής της Μεταπολίτευσης, μίλησε στο τελευταίο του βιβλίο για την «παραδόξως νεωτερική χώρα». Και τα δυο βιβλία ήρθαν μετά από περιόδους σοβαρής αμφισβήτησης της κυρίαρχης πολιτικής και πολιτισμικής κουλτούρας της χώρας καθώς και της θέσης της χώρας στο συμβολικό σύστημα αξιών που αντιπροσωπεύει η Ευρώπη. Την περίοδο των μνημονίων επανήλθε, από τα πάνω, από πολιτικούς, ΜΜΕ γνωστούς ακαδημαϊκούς με δημόσιο βήμα, μια συζήτηση περί της (μη) κανονικότητας της χώρας.
Αυτός ο λόγος περί κανονικότητας που υπήρξε ένα σημαντικό εργαλείο την περίοδο των μνημονίων, ακριβώς γιατί ερχόταν και σε επαφή με την επιθυμία πολλών τμημάτων της κοινωνίας να επιστρέψουν σε μια μορφή κοινωνικής και πολιτικής κανονικότητας μετά από χρόνια αστάθειας, τώρα ολοκληρώνει σιγά σιγά τον κύκλο του περνώντας στην φάση όπου γίνεται μπανάλ, ένα λογοπαίγνιο στα social media. Επιστρέφουμε στην κανονικότητα; Και σε ποια κανονικότητα;
Στη διάρκεια αυτής της δεκαετίας η ιδέα της αέναης γραμμικής προόδου ανατράπηκε, η φούσκα της πλαστής ευημερίας στην οποία ζούσαμε έσπασε. Η περσινή Thessaloniki PhotoBiennale ήταν εμπνευσμένη από το βιβλίο-ορόσημο του Mark Fisher «Capitalist Realism» (Καπιταλιστικός Ρεαλισμός). Το βιβλίο δημοσιεύθηκε, τον Νοέμβριο του 2009, λίγο πριν, δηλαδή, την αρχή της δεκαετίας που κλείνει. Ήταν μια προειδοποίηση για τα όρια της σκέψης και της δράσης σε έναν κόσμο με οιονεί αδιανόητες εναλλακτικές. Δέκα χρόνια, μια κρίση και τρία μνημόνια μετά, συνεχίζουμε να ζούμε στον ίδιο κόσμο. Η φαντασία χτυπά συνεχώς στον τοίχο ενός ρεαλισμού ή μιας κανονικότητας.
Η κρίση ήρθε και τράβηξε ένα συμβολικό και συνάμα υλικό όριο ανάμεσα στις γενιές, ανάμεσα στην γενιά των παππούδων και των γονιών μας από την μια και στη γενιά την δική μας και την επόμενη από την άλλη. Ο Νίκος Ξυδάκης έγραψε προ ημερών για την νεολαία «που μεγαλώνει και ενηλικιώνεται με την κρίση, μες στην κρίση, ζει την κρίση ως ιδρυτική και παντοτινή συνθήκη».
Η επόμενη δεκαετία, η δεκαετία που ξεκινά σε λίγες μέρες, είναι η δεκαετία αυτής της νεολαίας που άρχισε ήδη να μεγαλώνει, η δική μας δεκαετία. Θα ανοίξουμε, άραγε, το δικό μας δρόμο;
ΔΕΙΤΕ ΑΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΠΟΥ ΦΕΥΓΕΙ:
Τί έφερε στη Θεσσαλονίκη η δεκαετία του 2010 ― Δικαιώματα και ελευθερίες
WORDS 2010 – 2019: Οι Λέξεις που μπήκαν στη ζωή μας τη Δεκαετία που φεύγει
