Δεν ήξερα αλήθεια
Μερικά λόγια από τον Χρήστο Φωτογλίδη με αφορμή τον θάνατο του Μιχάλη Γκανά
Λέξεις: Χρήστος Φωτογλίδης
Μιχάλης Γκανάς (Τσαμαντάς Θεσπρωτίας, 17 Ιανουαρίου 1944 – Αθήνα, 12 Νοεμβρίου 2024)
«και τι χιόνι σήκωσαν τούτες οι πλάτες
κανένας δεν το ‘μαθε»
Ήμουν μαθητής πρώτης ή δευτέρας γυμνασίου όταν επισκέφτηκε το σχολείο μας ο Μιχάλης Γκανάς. Η επίσκεψη σήμανε συναγερμό: για ένα δημόσιο σχολείο τέτοιες εκδηλώσεις είναι σπάνιο γεγονός. Για να ακριβολογώ, τουλάχιστον στα δικά μου μαθητικά χρόνια, ήταν μοναδικό. Ποτέ δεν μας επισκέφτηκε κάποιος άλλος συγγραφέας, διανοούμενος, ηθοποιός, αθλητής, πολιτικός ή επιτυχημένος επαγγελματίας όπως τους φίλους και τις φίλες στα αριστοκρατικά σχολεία της Θεσσαλονίκης. Συνήθως τρέχαμε με μια μπάλα στην αυλή ή παίζαμε στοίχημα στα πλαϊνά παγκάκια ή καπνίζαμε κρυφά/φανερά στο «καπνιστήριο» δίπλα από τις βρύσες.
Εκείνη η μέρα όμως ήταν διαφορετική! Τα μαθήματα θα σταματούσαν και όλο το σχολείο θα υποδέχονταν τον καλεσμένο στην αίθουσα εκδηλώσεων δίπλα από το κυλικείο. Η φιλόλογος μας Κατερίνα Παπαδοπούλου (που πιστεύω ότι ήταν υπεύθυνη και για τον ερχομό του ποιητή) είχε αναλάβει την επιμέλεια και προσκάλεσε όσους μαθητές ήθελαν να ετοιμάσουν ερωτήσεις για τον Γκανά, όμως οι ερωτήσεις θα έπρεπε να προκύπτουν από κάποιο δικό του ποίημα που εκείνη θα μας έδινε.
Είχα μόλις ανακαλύψει την ποίηση αλλά τον Γκανά δεν τον είχα ακούσει ποτέ. Βαθιά εφηβεία οπότε διάβαζα Κατερίνα Γώγου και Καρυωτάκη όλη μέρα, από την ωραία έκδοση της Εστίας με το λευκό εξώφυλλο που είχα δανειστεί και ανανέωνα αρειμανίως από τη βιβλιοθήκη του Δήμου. Ωστόσο, η ευκαιρία που ανοιγόταν μπροστά μου ήταν μοναδική: επιτέλους κάτι διαφορετικό από το προσευχή γλώσσα γλώσσα μαθηματικά!
Να μην πολυλογώ, βρεθήκαμε όλοι μαζί και όταν έφτασε η σειρά μου πήρα στα χέρια μου μία σχεδόν κενή Α4 με τον τίτλο «Συνεργείο» και δύο δίστιχα. «Βγάλαν απ’ τ’ άλογά μας τα μπουζί/ πηγαίνουμε κι ερχόμαστε πεζοί.» – «Μας πήραν το κεντρί με νυχοκόπτη/ να μη μας ενοχλεί στην πολυθρόνα.» Τι σόι ποίημα είναι αυτό; Πήγαινα και ερχόμουν αδιάβαστος τις επόμενες μέρες στο σχολείο και το μόνο που έκανα είναι να σκέφτομαι τα δίστιχα και να ψάχνω και άλλα κείμενα του Γκανά.
Μια μέρα πριν την εκδήλωση βρεθήκαμε με την καθηγήτρια στο ένα από τα δύο γραφεία καθηγητών. Άκουσε τις ερωτήσεις μας και έκανε διορθώσεις. Τελικά, έφτασε η εκδήλωση κι όταν ήρθε η σειρά μου ρώτησα τον Γκανά, με το θράσος που έχει ένα παιδί εκείνης της ηλικίας, τι έκανε η δική του γενιά διαφορετικό σε σχέση με τις σημερινές γενιές που έχουν αποκοιμηθεί στις πολυθρόνες τους (μόλις είχε προηγηθεί ο Δεκέμβρης του 2008 και είχε σημαδέψει τον τρόπο που σκεφτόμουν, όπως και πολλών άλλων).
Το θυμάμαι σαν τώρα: με κοίταξε, γέλασε και είπε ευγενικά «ωχ, τώρα αρχίζουν τα δύσκολα».
Το αστείο είναι ότι από εκεί και πέρα δεν άκουσα την απάντηση καθαρά- αμέσως μετά μου την «έπεσαν» συμμαθητές για να με ρωτήσουν τι εννοούσα ή για να με πειράξουν για την πολιτική ερώτηση που είχα κάνει.
Ωστόσο, ο τρόπος του Γκανά, ο τρόπος που μιλούσε και διάβαζε τα ποιήματά του, ήταν απολύτως επιδραστικός.
Τις επόμενες εβδομάδες (κι έπειτα τα επόμενα χρόνια) βρήκα στη βιβλιοθήκη του Κορδελιού τα Μαύρα Λιθάρια, τον Ακάθιστο Δείπνο και κυρίως τα Γυάλινα Γιάννενα. Άρχισα να μαθαίνω τους στίχους απ’ έξω, να σκέφτομαι τις λέξεις, να νιώθω διαφορετικά τα συναισθήματα: τη μοναξιά, την απώλεια, την αγάπη. Και κάθε φορά να τον διαβάζω διαφορετικά από την προηγούμενη, με εκείνη τη βαθιά καθαρότητα και νηφαλιότητα του λόγου του που έχουμε απίστευτη ανάγκη.
Με τον θάνατο του Γκανά ευτυχώς νομίζω ότι δεν κλείνει κάποιος κύκλος. Θα μας λείψει πολύ. Όπως μας λείπει ο Μπράβος, ο Χουλιαράς, ο Μέσκος και άλλοι. Όμως λειτούργησε και θα λειτουργεί ως ένας μεγάλος δάσκαλος που δεν έχει ανάγκη από μαθητές. Θα είναι για καιρό εκείνη η φιγούρα που θα επιδρά με τον πιο ουσιαστικό τρόπο στις γραφές και τις σκέψεις νέων λογοτεχνών και όχι μόνο.
Αυτή ήταν και η μοναδική φορά που μίλησα στον ποιητή Μιχάλη Γκανά. Τον έβλεπα και τον άκουγα για χρόνια στην Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Όλο έλεγα να τον πλησιάσω και να του θυμίσω εκείνη την επίσκεψη στο σχολείο και ίσως να του ζητούσα και την απάντηση που δεν άκουσα, ντρεπόμουν και ίσως καλύτερα έτσι…..
«Αν είναι να μιλήσει κάποιος ας πει για την αγάπη»
*O Χρήστος Φωτογλίδης είναι είναι υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας του Ohio State University.
