Έβρος: Μία γη χωρίς μέλλον;

Λέξεις: Ειρήνη Βήττα-Βαβούσκου

Η σταδιακή ερήμωση της ελληνικής υπαίθρου και ιδιαίτερα του ακριτικού Έβρου αποτελεί ένα από τα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα της σύγχρονης εποχής· η συνεχής μετακίνηση των κατοίκων προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, με κύριους προορισμούς τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, συνθέτει μια σιωπηλή αλλά αμείλικτη πραγματικότητα που αλλάζει το δημογραφικό και κοινωνικό τοπίο της περιοχής.

Οι μικρές κοινότητες, που άλλοτε έσφυζαν από ζωή, φωνές παιδιών και το άρωμα της καλλιεργημένης γης, βυθίζονται σταδιακά σε μια ανησυχητική σιωπή· σπίτια μένουν κλειστά, σχολεία χωρίς μαθητές, καφενεία άδεια και εκκλησίες χωρίς πιστούς.

Το φαινόμενο δεν είναι στιγμιαίο ούτε τυχαίο· αποτελεί το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας απουσίας στρατηγικής ανάπτυξης και μιας αστικής υπερσυγκέντρωσης που απορροφά ανθρώπινο δυναμικό, ελπίδες και δυνατότητες από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.

Πάνω απ’ όλα, η δημογραφική αποδυνάμωση είναι αυτή που αφήνει το πιο οδυνηρό αποτύπωμα· ο Έβρος, ένας τόπος με βαθιά ιστορία και στρατηγική σημασία, βλέπει τον πληθυσμό του να συρρικνώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Οι νέοι άνθρωποι, αναζητώντας επαγγελματικές ευκαιρίες και καλύτερες συνθήκες ζωής, εγκαταλείπουν τα χωριά τους, αφήνοντας πίσω έναν πληθυσμό που γερνά αδιάκοπα. Η απουσία ανανέωσης οδηγεί σταδιακά σε μια κοινωνία κουρασμένη και λιγότερο παραγωγική· η αλυσίδα της ζωής διακόπτεται και η συνέχειά της μοιάζει πια αβέβαιη.

Παράλληλα, η οικονομική στασιμότητα πνίγει κάθε ελπίδα προόδου· οι τοπικές επιχειρήσεις αδυνατούν να επιβιώσουν χωρίς ζωντανό πληθυσμό, χωρίς κατανάλωση, χωρίς εργατικά χέρια. Η αγροτική παραγωγή μειώνεται δραματικά, οι μικροί επαγγελματίες παλεύουν με την αβεβαιότητα και η τοπική αγορά βυθίζεται σε αδράνεια. Ο κύκλος του χρήματος σταματά, τα χωριά στερεύουν από ευκαιρίες και η οικονομική αποδυνάμωση μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο· όσο λιγότεροι άνθρωποι μένουν, τόσο λιγότερες προοπτικές δημιουργούνται και η απομάκρυνση συνεχίζεται ασταμάτητα.

Επιπλέον, οι κοινωνικές συνέπειες είναι βαθιές και συχνά αμετάκλητες· η ερήμωση διαλύει τον κοινωνικό ιστό, διακόπτει τις σχέσεις που επί δεκαετίες κρατούσαν τις κοινότητες δεμένες. Οι γιορτές, οι συλλογικές δραστηριότητες, οι αλληλοβοήθειες και οι παραδόσεις χάνονται μαζί με τους ανθρώπους που τις στήριζαν. Η μοναξιά κυριαρχεί· τα σπίτια φωτίζονται μόνο σε γιορτές ή σε μνημόσυνα και η συλλογική μνήμη αποδυναμώνεται καθώς οι νέες γενιές μεγαλώνουν μακριά από τον τόπο των προγόνων τους. Έτσι, η απώλεια δεν είναι μόνο αριθμητική αλλά και πολιτισμική· χάνεται το ήθος, η ταυτότητα και η ψυχή του τόπου.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εγκατάλειψη της γης επιφέρει σοβαρές περιβαλλοντικές αλλοιώσεις· οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις μένουν ακαλλιέργητες, τα χωράφια χορταριάζουν, τα δάση επεκτείνονται ανεξέλεγκτα και οι πυρκαγιές βρίσκουν εύφορο έδαφος. Η απουσία ανθρώπινης φροντίδας οδηγεί στη διάβρωση του εδάφους, στην υποβάθμιση του τοπίου και στην απώλεια φυσικών πόρων. Για αιώνες, ο άνθρωπος συντηρούσε την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στη φύση και την καλλιέργεια· τώρα η εγκατάλειψη διαρρηγνύει αυτήν τη σχέση, αφήνοντας πίσω έναν τόπο που αργοπεθαίνει.

Τέλος, η ερήμωση στον Έβρο αποκτά και γεωπολιτική διάσταση· δεν πρόκειται απλώς για μια κοινωνική πληγή, αλλά για ζήτημα εθνικής σημασίας. Η μείωση του πληθυσμού υπονομεύει τη συνοχή και την ασφάλεια των συνόρων· η παρουσία λιγοστών κατοίκων καθιστά δύσκολη τη φύλαξη, την ανάπτυξη υποδομών και τη διατήρηση ζωντανών κοινοτήτων που λειτουργούν ως φυσικό ανάχωμα. Ο ακριτικός χαρακτήρας της περιοχής απαιτεί ανθρώπους, παρουσία, δραστηριότητα· χωρίς αυτά, η αίσθηση του ανήκειν και της εθνικής εγρήγορσης φθίνει επικίνδυνα.

Αν δεν υπάρξει σύντομα ένα συγκροτημένο σχέδιο αναστροφής αυτής της πορείας, το μέλλον προδιαγράφεται δυσοίωνο· η ερήμωση θα ενταθεί, οι τοπικές κοινωνίες θα σβήσουν ολοκληρωτικά και η Ελλάδα θα χάσει όχι μόνο ανθρώπους αλλά και ρίζες, παραδόσεις και κομμάτια από την ίδια της την ψυχή. Ο Έβρος κινδυνεύει να πάψει να είναι σύνορο ζωντανό και να μετατραπεί σε σύνορο σιωπής· κι αυτή θα είναι η πιο βαθιά πληγή.

*Η Ειρήνη Βήττα-Βαβούσκου είναι επιχειρηματίας