Εξάρχεια: Πολύ σκληρά για να πεθάνουν

 Λέξεις: Μυρσίνη Ζορμπά

Έχει χρειαστεί να εξηγήσω, να αντικρούσω κατηγορίες , να καθησυχάσω φόβους, να απολογηθώ, να υπερασπιστώ τα Εξάρχεια στη διάρκεια των δεκαετιών. 

Όλα αυτά σε ανθρώπους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, που μάθαιναν τις ειδήσεις αποκλειστικά από την τηλεόραση. 

Ποτέ δεν χρειάστηκε κάτι παρόμοιο για τα Πετράλωνα, όπου έζησα τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής μου παρότι, λογικά, υπήρχαν πολλοί λόγοι.

Αλλά εκείνα προσαρμόστηκαν πιο εύκολα, είχαν πάρει το μήνυμα της ήττας από το Θησείο των Χιτών, δεν έφερναν προσκόμματα στις αλλαγές, ήταν η εποχή της «προόδου» ιδιαίτερα εκεί κοντά στη δικτατορία των συνταγματαρχών. 

Θυμάμαι όταν το σπίτι που μέναμε έπρεπε να γκρεμιστεί μαζί με άλλα για να περάσει από πάνω του ο περιφερειακός του Φιλοπάππου, που μόνο περιφερειακός δεν έγινε αλλά παρέμεινε ένα αδιέξοδο που σταματάει ξαφνικά και απροειδοποίητα. 

Ήμασταν γεμάτοι θλίψη, παιδικές φιλίες και γειτονιά χάνονταν χωρίς επιστροφή, κι άκουσα τη γειτόνισσα να λέει ότι αν είναι για την πρόοδο, τι να κάνουμε, πρέπει να γίνει κι ας βρεθούν κάποιοι ξεσπιτωμένοι, άτυχοι είναι.

Μ’ αυτή την πικρή γεύση άφησα τα Πετράλωνα και ρίζωσα στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια στα Εξάρχεια, ξαναβρίσκοντας εκεί φτηνό σπίτι αλλά και γειτονιά, φίλους, την ιστορία της πόλης και τις αλλαγές της από δεκαετία σε δεκαετία, μια νέα μυθολογία που ανανεωνόταν κάθε τόσο από πρόσωπα, αστικούς μύθους, ηθικούς πανικούς, φήμες, γεγονότα.

 Έζησα την Μπουμπουλίνας, την Ελληνοευρωπαϊκή Ένωση Νέων, το πρώτο Αντί, τα γεγονότα της Νομικής, το Πολυτεχνείο, τον Οδυσσέα, την Αρλέτα, τον Άσιμο, το υπουργείο Πολιτισμού με τον Μικρούτσικο, το Παιδαγωγικό Τμήμα, τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου, όλα μια ανάσα απόσταση. 

Και στις Βρυξέλλες απ’ τα Εξάρχεια ένιωσα ότι πήγα, γιατί οι άνθρωποι των μεγάλων πόλεων δεν είμαστε σαν την κοκκινοσκουφίτσα στο δάσος, το σπίτι μας είναι η γειτονιά που επιλέξαμε, την ταυτότητα και την κουλτούρα της μοιραζόμαστε, αυτές κουβαλάμε μαζί μας παντού.

Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, λοιπόν, οι αλλαγές των εποχών, οι ελευθερίες, η έκφραση, οι ιδέες, οι παρέες, τα στέκια άλλαζαν. Φυσικό είναι, η συνοικία ζει και ανανεώνεται, δεν είναι μνημείο, είναι ζωντανός οργανισμός που επηρεάζεται από τις εξελίξεις, από τις μόδες, τον έξω κόσμο, τις γενιές που μεγαλώνουν, τις καταλήψεις, τα ναρκωτικά, το έγκλημα, τις σχέσεις των φύλων, τους δημάρχους, τις κυβερνήσεις.  

Αλλά υπήρχαν αλλαγές που έρχονταν σαν τα κύματα της θάλασσας, φυσικά ακόμη κι όταν ήταν δυνατά, κι αλλαγές που έμοιαζαν με πόλεμο πειθάρχησης, με σχέδιο παρέμβασης στην κουλτούρα της καθημερινής ζωής, με ασύμμετρη επίθεση στην ισορροπία του δημόσιου χώρου και των ανθρώπινων σχέσεων. 

Αλίμονο αν δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τη διαφορά, είτε αυτή λέγεται ναρκωτικά, είτε επιχείρηση σκούπα, εξυγίανση, αναμόρφωση.

Η προσπάθεια πειθάρχησης των Εξαρχείων κρατάει χρόνια, από την εποχή του περίφημου Αρκουδέα και του νέφους που απομάκρυνε προς τα βόρεια προάστια πολλούς από τους παλιούς κατοίκους. 

Ενοχλούν, είναι διαφορετικά, άτακτα, ύποπτα, στέλνουν μηνύματα ανυπακοής, συμβίωσης, αλληλεγγύης, συνωμοτούν, αντιστέκονται και αυτό συμβαίνει στην καρδιά της πόλης. Γι’ αυτό και τα σχέδια κατασυκοφάντησης, προβοκάτσιας, παραμέλησης, εκφοβισμού, βίας είναι επανειλημμένα. Αλλά όλα αποτυχημένα, γιατί οι πόλεις, οι συνοικίες, οι γειτονιές των ανθρώπων δεν επιδέχονται συμμόρφωση. Γι’ αυτό τις ξεριζώνουν, τις καταστρέφουν εντέλει βίαια στο όνομα της… ανάπλασης, του εξευγενισμού.

Αυτές τι μέρες ζούμε, μια νέα χειρουργική επέμβαση, που έρχεται μετά τις αγορές ακινήτων και το Rbnb, τον αυθαίρετο και ιρασιοναλιστικό σχεδιασμό του μετρό, τα σχέδια του δημάρχου για τον Λυκαβηττό, το λόφο του Στρέφη, την Πανεπιστημίου, το Αρχαιολογικό Μουσείο και την αναμόρφωση ολόκληρoυ του κέντρου της πόλης. Έναν πολιτισμικό πόλεμο που έχει κηρύξει ο δήμαρχος και η κυβέρνηση εναντίον κατοίκων, επαγγελματιών, δημοτών, πολιτών.

Το να έχουν οι κάτοικοι λόγο για το δημόσιο χώρο, για τη θέση του σταθμού Μετρό, για τη διάσωση της πλατείας τους, για το κόψιμο δέντρων και τη φύτευση νέων είναι όχι μόνο θεμιτό αλλά και επιθυμητό, στοιχειώδες και δημοκρατικό. 

Το να υπάρξει δημόσιος διάλογος γι’ αυτά, να προταθούν λύσεις που θα μπουν σε δημόσια διαβούλευση, να συγκροτηθούν συμμετοχικές διαδικασίες αποφάσεων, είναι ο τρόπος που λύνονται τα προβλήματα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.  

Αντί γι’ αυτά, η κήρυξη πολέμου δείχνει το μέγεθος της ιδεοληψίας και του βοναπαρτισμού που επικρατεί από το δήμο και την κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια.

Κι έτσι τίθενται μια σειρά από πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα σε βαθμό υπαρξιακό. Είμαστε ορατοί άραγε ως πολίτες, υπάρχουμε, μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε; Θα τα καταφέρουμε; Αναρωτιέμαι, αμφιβάλλω αλλά και επιμένω Εξάρχεια, μαζί με γείτονες, φίλους και κατοίκους της περιοχής. Μονόδρομος είναι άλλωστε.

Αξίζει, πάντως, παρακολουθώντας τις εξελίξεις του πολέμου που διεξάγεται να διαβάσετε το βιβλίο του Γιάννη Φούντα, Εξαρχείων Αλφαβητάριο 1840-1975, εκδόσεις των Συναδέλφων. Μια πλούσια ιστορία των Εξαρχείων που αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά της περιοχής και τη συγκρότησή της, την ανθρωπογεωγραφία της, τα γεγονότα που τη σημάδεψαν. Θα σας βοηθήσει να καταλάβετε, πέρα από εντυπώσεις και υπερβολές, τι σημαίνουν Εξάρχεια και πόσο ανθεκτικά είναι στη σκληρότητα και την τρυφερότητά τους.

*Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι Ελληνίδα πολιτικός επιστήμων, ερευνήτρια πολιτισμικής πολιτικής. Διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού (28.8.2018-9.7.2019), μέλος της Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2000-2004), εκδότρια (εκδόσεις «Οδυσσέας» 1973-1992), πρώτη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (1995-1999), και πρόεδρος του ΔΣ της εθελοντικής οργάνωσης «Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού» (2004-2016).