Η αστική ανάπτυξη και τα Εξάρχεια ως ακροδεξιό φετίχ

Λέξεις: Μαργαρίτα Συγγενιώτου

Ο αστικός σχεδιασμός είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Πρέπει κανείς να συγκεράσει πολλές διαφορετικές, συχνά αντικρουόμενες ανάγκες και επιθυμίες των κατοίκων, φροντίζοντας ταυτόχρονα να διατηρήσει το ιδιαίτερο χρώμα της κάθε γειτονιάς, που αποτελεί το πολιτισμικό κεφάλαιο μιας πόλης. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να γίνεται με ευρεία διαβούλευση, ώστε να επιτυγχάνονται όσο γίνεται ευρύτερες συναινέσεις. Η περίπτωση του σταθμού μετρό στα Εξάρχεια ήταν από τις δυσκολότερες. Οι τεχνικές δυσκολίες του έργου σε συνδυασμό με το πολιτισμικό και ιδεολογικό φορτίο της περιοχής, δημιουργούσαν μία ιδιαίτερα δυσεπίλυτη εξίσωση.

Παρ’όλα αυτά το 2018 η Αττικό Μετρό ΑΕ ενέκρινε μία πρόταση σύμφωνα με την οποία η τοποθέτηση των σταθμών περιμετρικά της πλατείας θα ικανοποιούσε το αίτημα «και μετρό και πλατεία». Η αλλαγή της κυβέρνησης το 2019 ακύρωσε το σχέδιο, επαναφέροντας τον αρχικό σχεδιασμό για σταθμό πάνω στην πλατεία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η κυβέρνηση της ΝΔ ακυρώνει έτοιμα σχέδια για να εξυπηρετήσει δικές της ανάγκες. Είχε προηγηθεί η απόσπαση των αρχαίων της Βενιζέλου για την κατασκευή του μετρό στη Θεσσαλονίκη. Αν, όμως, τα αρχαία της Βενιζέλου θυσιάστηκαν για την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων, στην περίπτωση των Εξαρχείων έχουμε μία πρωτίστως ιδεολογική, ταυτοτική θα έλεγε κανείς, σύγκρουση.

Από την εποχή του αλήστου μνήμης προεκλογικού βίντεο του υποψήφιου βουλευτή -και νυν υπουργού Υγείας- Θάνου Πλεύρη, ο οποίος ψιθύριζε τρομαγμένος ότι η «ανομία στα Εξάρχεια» θα τελειώσει σύντομα, φάνηκε ότι θα υπάρξει μία ιδεολογική σύγκρουση στην περιοχή, καθαρά επικοινωνιακού χαρακτήρα. Πράγματι η αστυνομία φαίνεται να έχει κάπως περίεργη ιδέα για το πώς ορίζεται η ανομία. 

Το 2019 τα ΜΑΤ επιτέθηκαν σε συναυλία που διοργάνωναν συλλογικότητες της περιοχής ενάντια στο εμπόριο ναρκωτικών. Τον Ιούλιο του 2022 επιτέθηκαν σε συγκέντρωση φεμινιστικών ομάδων ενάντια στους αυξανόμενους βιασμούς στην περιοχή. Λίγες μέρες πριν αυξημένες δυνάμεις ΜΑΤ περιφρουρούσαν τις εργασίες των εργολάβων για την ανάπλαση του λόφου. Χτες υπήρξαν εκτεταμένες συγκρούσεις με κατοίκους που διαμαρτύρονταν για την καταστροφή της πλατείας τους.

Θα μπορούσαμε να κάνουμε μία σοβαρή κριτική. Να πούμε ότι αστικές παρεμβάσεις που δεν έχουν την συναίνεση των κατοίκων και πρέπει να περιφρουρηθούν με ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις είναι εξ αρχής καταδικασμένες να αποτύχουν. Ότι είναι αδιανόητο να κόβονται 70 δέντρα και να καταστρέφεται η μοναδική πλατεία σε μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές της Αθήνας, ότι τα δέντρα δεν πρόκειται να επανέλθουν, αφού η φύτευση πάνω από πλάκα είναι ειδικών προδιαγραφών, όπως βλέπουμε και στην περίπτωση του ΚΠΙΣΝ ή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών που ακολούθησαν το ίδιο μοντέλο. Είναι μάταιο. 

Στα Εξάρχεια υπάρχει εμφανώς μία ιδεολογικής φύσης βεντέτα με τη γειτονιά, η οποία μάλιστα ενεργοποιείται όταν η κυβέρνηση βρίσκεται πολιτικά στριμωγμένη. Η έναρξη των εργασιών του μετρό επισπεύστηκε κάτω από το βάρος του σκανδάλου των παρακολουθήσεων. Υπάρχει καταγγελία από επιχειρηματία της περιοχής ότι η εταιρεία κατασκευής δεν είχε καν τις κατάλληλες άδειες. Οι εικόνες των ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων στα δελτία ειδήσεων, θα έπειθαν τον παθητικό θεατή για την ανάγκη παρακολουθήσεων από την ΕΥΠ ως αντίβαρο στην «εκτεταμένη ανομία».

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι με όλα αυτά ακυρώνεται οποιαδήποτε πιθανότητα σοβαρής συζήτησης, η οποία πρέπει να γίνει κατεπειγόντως. Τι είναι ο ελεύθερος χώρος, πώς μπορεί να αποτελέσει πραγματικά χώρο κοινωνικοποίησης και ζύμωσης, πώς μπορούμε να σταματήσουμε την επέλαση του Airbnb ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις πρακτικές ανάγκες των πολιτών, ζητήματα που αφορούν συνολικά την πόλη και την ποιότητα ζωής.

Το θέμα δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε δευτερεύον. Η σχέση των πολιτών με τον δημόσιο χώρο και η διασφάλιση των δικών τους συμφερόντων έναντι εκείνων των οικονομικών ελίτ ή της μικροπολιτικής εργαλειοποίησης της εκάστοτε κυβέρνησης είναι πρωτίστως θέμα δημοκρατίας.

*Η Μαργαρίτα Συγγενιώτου είναι λυρική τραγουδίστρια.