Η Ροτόντα ξανά στον κύκλο με την κιμωλία

Λέξεις: Ιωάννης Θεοχάρης

Ο παραπάνω τίτλος (χωρίς το «ξανά») δόθηκε στην έκδοση των κειμένων μίας ημερίδας, η οποία είχε πραγματοποιηθεί το 1997 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 

Αντικείμενο εκείνης της ημερίδας ήταν οι χρήσεις της Ροτόντας, η μουσειακή ή η λατρευτική, ζήτημα που είχε εγερθεί από την αξίωση της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης να μετατρέψει τον ναό σε προσκυνηματικό, δηλαδή να συστήσει Ν.Π.Ι.Δ. το οποίο θα διαχειριζόταν τα έσοδα από τη λειτουργία της Ροτόντας ως προσκυνήματος. 

«Ο κύκλος με την κιμωλία» περιέγραφε εύστοχα την κατάσταση, σύμφωνα με το θεατρικό έργο του Μπρεχτ, δηλαδή τη Ροτόντα εν μέσω μίας διαμάχης, στην οποία η σολομώντεια δικαστική απόφαση θα αποκάλυπτε τις πραγματικές προθέσεις των αντιδίκων και την απονομή του δικαίου.

Η Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης επεμβαίνει συστηματικά στα της Ροτόντας, με τελευταία πράξη την επιστολή-αίτημα που απέστειλε ο Άνθιμος στην Υπουργό Πολιτισμού για την τοποθέτηση σταυρού στη στέγη της. 

Στην επιστολή, η οποία διέρρευσε στον Τύπο, σημειώνεται ότι το μνημείο δίνει μία λανθασμένη εντύπωση στον επισκέπτη, καθώς ο μιναρές δηλώνει ότι το κτήριο ήταν και είναι χώρος μουσουλμανικής λατρείας. 

Το ενδιαφέρον, λοιπόν, της Μητρόπολης στη συγκεκριμένη επιστολή επικεντρώνεται στη διόρθωση του μνημείου, ενός κτηρίου το οποίο περιλαμβάνει ιστορικά λάθη, στο οποίο αποκρύπτεται η χριστιανική του πτυχή. 

Παρά ταύτα, το ίδιο το αίτημα περιλαμβάνει ανακριβή σημεία, όπως το ότι η Ροτόντα (Άγιος Γεώργιος για τη Μητρόπολη) υπήρξε από το 390 έως το 1590 Μητροπολιτικός ναός και ότι πλέον σήμερα είναι προσκυνηματικός.

Είναι γνωστό ότι η Ροτόντα κατά τον Μεσαίωνα δεν τιμώνταν στον Άγιο Γεώργιο, αλλά στους Ασωμάτους, και ότι η νεότερη (μετά το 1912) σύνδεσή της με τον συγκεκριμένο άγιο στηρίζεται στη λαθεμένη εκτίμηση ότι στο παρακείμενο μεταβυζαντινό μετόχι της Μονής Γρηγορίου μεταφέρθηκε η λατρεία της Ροτόντας μετά τη μετατροπή της τελευταίας σε τζαμί. 

Επίσης, η Ροτόντα δεν υπήρξε, όπως σημειώνεται στο αίτημα, από τον 4ο έως τον 16ο αιώνα μητροπολιτικός ναός. Η Ροτόντα αποτελούσε τμήμα του ανακτορικού συγκροτήματος και στη μεσοβυζαντινή περίοδο πιθανότατα περιήλθε στην περιουσία κάποιας μονής (της Μονής Ακαπνίου) κατόπιν αυτοκρατορικής δωρεάς. 

Μετά την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, η Ροτόντα πρέπει να φιλοξένησε την μητρόπολη, όπως υπαινίσσεται η οθωμανική της ονομασία (Εσκι Μετροπόλ). Από το 1912 κύριος του μνημείου είναι το ελληνικό δημόσιο. 

Η Εκκλησία (η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης) δεν έχει εμπράγματα δικαιώματα στο μνημείο. 

Επιπλέον, η Ροτόντα δεν είναι σήμερα προσκυνηματικός ναός, καθώς αυτός ο ειδικός προορισμός (τον περιγράφει εξαιρετικά ο Ιωάννης Κονιδάρης στα πρακτικά της ημερίδας του 1997) δεν έχει αναγνωριστεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας, παρά τις επίμονες προσπάθειες της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης να επιβάλει την αναγνώριση ενός τέτοιου καθεστώτος. 

Για τους παραπάνω λόγους το αίτημα της Μητροπόλεως που εστάλη στην Υπουργό Πολιτισμού θα πρέπει απλά να αρχειοθετηθεί.

*Ο Ιωάννης Θεοχάρης είναι αρχαιολόγος και αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων