Mad Clip, Μίκης Θεοδωράκης, και το νόημα ( ; ) της τέχνης

«Ποιο ήταν το μεγάλο συμβάν της 2ας Σεπτεμβρίου 2021» αναρωτήθηκε ο εξαίρετος Γιάννης Αλμπάνης σε άρθρο του που δημοσίευσε προχθές. Από ότι φαίνεται οι μηχανές αναζήτησης αποφάνθηκαν – τα χτυπήματα στην είδηση του θανάτου του Mad Clip ήταν περισσότερα από αυτά για την είδηση του θανάτου του Μίκη Θεοδωράκη. 

Ενώ κανένας δεν ξέρει τι κάνει τελικά αυτός ο αλγόριθμος, υπάρχουν εύλογες εξηγήσεις για το αποτέλεσμα. Οι νεότεροι σε ηλικία που συγκινούνταν από την τέχνη του Mad Clip είναι πιο διαδραστικοί στα social media. Οι μεγαλύτεροι που δεν τον γνώριζαν αναγκάστηκαν να τον αναζητήσουν, αφού ήδη μιλούσε μία Ελλάδα για αυτόν. Ο Mad Clip δεν έφυγε πλήρης ημερών. Ήταν ένα τραγικό γεγονός και ένα τραγικό γεγονός συγκινεί περισσότερο τους ανθρώπους. 

Κατά τη γνώμη του κ. Αλμπάνη, εγείρεται εκ του αποτελέσματος αυτού η ανάγκη για μία σύγκριση. Θα αναμέναμε ο Θεοδωράκης να έχει σπουδαιότερη απήχηση, αφού η δική του τέχνη είναι περισσότερο κορυφαία. Όμως ποιος να το κρίνει αυτό; Το πιο σημαντικό θέμα που προέκυψε είναι το πως μπορούμε να αξιολογήσουμε τελικά την τέχνη.

Όπως γράφει ο κ. Αλμπάνης «στην τέχνη δεν υπάρχει κάτι «αντικειμενικό». Ούτε μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι τι είναι ωραίο ούτε μας συγκινούν όλους τα ίδια πράγματα». Λόγω της έλλειψης αυτού του αντικειμενικού κριτηρίου, θεωρεί ο κ. Αλμπάνης, και δεν είναι ο μόνος, δεν είναι καλό να κάνουμε υποδείξεις στους άλλους για τις αισθητικές τους επιλογές. Ο Μίκης δεν ήταν άλλωστε αυτός που πάντρεψε την «υψηλή» ποίηση με το «χαμηλότερο» λαϊκό τραγούδι, το μέγαρο μουσικής με τα καταγώγια; Ο καθένας, άρα, δικαιούται μίας γνώμης, λέει ο αρθρογράφος. Υπάρχουν τα προσωπικά γούστα, και μετά η δυσκολία να ορίσουμε ένα κριτήριο για τη σύγκριση.

https://parallaximag.gr/life/ta-dakrysmena-matia-tou-miki-theodoraki-stin-koryfi-ton-imala%ce%90on

Αν λέγαμε, για παράδειγμα, ότι η τέχνη του Μίκη ήταν ασύγκριτα ποιοτικότερη από αυτή του Mad Clip, αυτό δεν μπορεί κανείς να το μετρήσει αφού κόπος ήταν και για τον Mad Clip να γράψει μία δημοφιλή μελωδία, κόπος και για τον Μίκη. Νότες στο ένα και στο άλλο. Υπάρχει ένα κριτήριο ποιοτικό που είναι οι στίχοι που τελικά μελοποιήθηκαν, αλλά αφού αρέσει στους νέους σήμερα ο Mad Clip κάτι θα είχε η μουσική του για να μιλήσει σε μία γενιά. Και η συζήτηση μετά από ένα σημείο γίνεται αχρείαστα τεχνική. Μπορεί να την αναλύσει κάποιος με μουσική παιδεία αλλά όχι το γενικό κοινό. 

Δεν έχει νόημα να εστιάσουμε προσωπικά στη γνώμη του κ. Αλμπάνη με την οποία προσωπικά ο αρθρογράφος εδώ εν μέρει θα συμφωνήσει. Το πρόβλημα όμως είναι ότι όσο εξακολουθούμε να αντιλαμβανόμαστε τη γνώμη ως κάτι προσωπικό και ριζικά υποκειμενικό, δεν έχουμε κανένα απολύτως κριτήριο για να κρίνουμε το ιστορικά και κοινωνικά ωφέλιμο, το άξιον εστί. Γιατί μία γενιά «χτύπησε» περισσότερο τον Mad Clip; Χρειαζόμαστε ακόμα, μετά από όλα αυτά, ένα κριτήριο όχι για να γινόμαστε υπερόπτες με τους γύρω μας αλλά για να μπορούμε εξετάζουμε την ποιότητα της κοινωνικής ζωής, να μην είμαστε ανερμάτιστοι, να διατηρούμε τις αξίες.

Πιστεύω λοιπόν ότι κριτήριο είναι η ιστορική σημασία μίας τέχνης. Αυτή του Μίκη δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη διασκέδαση ως αυτοσκοπό. Η μουσική του ήταν οργανικά συνδεδεμένη με μία κοινωνία, με μία γενιά, με την άμεση πρόσληψη της γενιάς αυτής – της μεταπολίτευσης – για τον κόσμο, και ήταν άρρηκτη με την αξίωση για κοινωνική δικαιοσύνη.

Δεν λέω εδώ τίποτα για τις προσωπικές απόψεις του Θεοδωράκη που ως πολίτες έχουμε και μπορούν να μας κάνουν να διαφωνούμε. Προσοχή, λέω ότι ο Θεοδωράκης ήταν ο εκφραστής μίας αντίληψης για την τέχνη ως δημόσια παρέμβαση, ως ιστορική ανθρωπολογία. Σε κάθε σταθμό της ζωής του που ήταν συνδεδεμένη με τις δημόσιες προκλήσεις και τον κοινωνικό προβληματισμό της πατρίδας του υπήρχε μία μεταφορά της συνθήκης αυτής στον ίδιο τον πολιτισμό όπως τον καταλαβαίνουμε. Λέω επίσης πως η γενιά του Μίκη ήταν η γενιά της παρέμβασης. Η τέχνη προσπαθούσε να καταλάβει τον άνθρωπο. Ο πολιτισμός ήταν αυτό το αίνιγμα του ανθρώπου.

Τα πιο ειλικρινή συλλυπητήρια στους ανθρώπους του Mad Clip λοιπόν (που δεν ζήτησε και ποτέ μία τέτοια σύγκριση) αλλά το μόνο που κατάφερε ποτέ να συνοψίσει η μουσική αυτή όπως την ακούω (αν την έχω καταλάβει) είναι το χρήμα, ο καταναλωτισμός, η ανάγκη μίας γενιάς νέων ανθρώπων, στη μέση τόσων προκλήσεων – ανισότητες, οικολογική κρίση, δημοκρατική καχεξία, άγχος και ανασφάλεια – να την αφήσουν ήσυχη να διασκεδάσει και να δημιουργήσει περιεχόμενο για το social media.

Κότερα ελικόπτερα, η μελωδία της μεγάλης απόδρασης από την ευθύνη – μουσική για το ραδιόφωνο πριν τη σαββατιάτικη έξοδο (από την αμείλικτη πραγματικότητα) ατόμων πολύ δικαιολογημένα τσατισμένων μεν, που δεν έχουν βρει όμως ακόμα το δικό τους ρυθμό να επικοινωνήσουν δημόσια και συλλογικά δικούς τους σύνθετους προβληματισμούς. Ή τον βρήκαν σε κάτι άλλο από αυτή τη μουσική που δεν εκφράζει τίποτα δημόσιο, δεν θίγει καμία πραγματική κοινωνική συνθήκη.

Έχει νόημα η τέχνη τότε, και ποιο είναι αυτό τελικά; Από τη ζωή των ανθρώπων σε κοινωνία, η τέχνη αντανακλά έναν κοινωνικό προβληματισμό, τη βιώνουν οι άνθρωποι δημόσια στις εκδηλώσεις της, καταπιάνεται με τον άνθρωπο ως αίνιγμα, σε αναγκάζει να τον σκεφτείς, ιδίως εκεί που αδικείται, ακόμα και όταν τελικά σε ανακουφίζει.

Όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες έκαναν μία παρέμβαση. Όταν η τέχνη συμβαίνει, έρχεται ορμητικά με μία διάθεση για να αλλάξει συλλογικά τη ζωή. Να μιλήσει για κάτι, για μεγάλες οικουμενικές αξίες. Ίσως και για αυτό, όσο το σκέφτομαι, ο Θεοδωράκης να ήταν μία στάση για τη ζωή, αιώνιος. Και τα χιτ να είναι εφήμερα, για τη γρήγορη διασκέδαση, για να τα παίρνει ο άνεμος ανάλογα με τη μόδα και τα κλικς. 

Παρά το γεγονός άρα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι μοναδικοί και πρέπει να σεβόμαστε πάντα, μα πάντα, το βιο τους και τη μνήμη τους, ιδίως όταν δεν μίσησαν με πάθος ποτέ τον αδύναμο, χρειαζόμαστε κριτήρια. Ο Μίκης ήταν αυτό που έγραψε ο Γ. Τούλας, ο πιο σπουδαίος όλων, μια κορυφή, και υπήρχαν και οι λόγοι – δεν υπάρχει ενότητα όταν στον κόσμο βασιλεύει η αδικία, η ενότητα σύμφυτη έννοια με τη δικαιοσύνη.

Να αναπαύονται και οι δυο σε ειρήνη.

Ο τελευταίος Μεγάλος Έλληνας