Ο Μανόλης Τζομπανάκης με νέο έργο στη Θεσσαλονίκη

Λέξεις: Ματούλα Σκαλτσά

Ο Νίκος Εγγονόπούλος στον «Μπολιβάρ» του αναρωτιέται σχετικά με τον Υδραίο Πρόκριτο Αντώνη Οικονόμου: «Στρατηγέ , τί ζητούσες στη Λάρισα, συ ένας Υδραίος;» Ο Τζομπανάκης είναι Κρητικός και θα μπορούσαμε εξίσου να αναρωτηθούμε τι γυρεύουν τόσα γλυπτά του στην πόλη μας.

‘Ένα πρώτο, «Οι πολίτες που διαβάζουν εφημερίδα» στον άξονα της Ερμού με την οδό Αγίας Σοφίας και στον κόμβο μπρος από τον ομώνυμο ναό, ήταν ανάθεση του Δήμου, μετά από έκθεση που έκανε στο Βαφοπούλειο τη δεκαετία του ‘80.

‘Ένα δεύτερο, λιγότερο γνωστό, είναι αυτό στην αρχή της οδού Ανθέων, το «Ζευγάρι με περιστέρι» τη δεκαετία του ‘70. Αυτό ήταν το πρώτο βραβείο διαγωνισμού που ο Δήμος είχε προκηρύξει για τρία διαφορετικά έργα ανοιχτού χώρου. Ο Τζομπανάκης πήρε το πρώτο βραβείο και για τους τρεις διαγωνισμούς. Ο Παπαγιαννόπουλος, διευθυντής τότε Τεχνικών Υπηρεσιών, φοβούμενος ότι μπορεί να θεωρηθεί έωλη η διαδικασία, του ανέθεσε μόνο ένα από τα τρία πρώτα βραβεία.

Το παρόν γλυπτό, που στήνεται στον άξονα της οδού Αριστοτέλους κάτω από την Εγνατία, η «Γυναίκα που ανεβαίνει σε λεωφορείο», προέκυψε από την απόφαση που πήρε η οικογένεια Γλεούδη, σιωπηλοί χορηγοί της πόλης σε έργα πολιτισμού, ανάμεσα από περισσότερες αισθητικές κατευθύνσεις για γλυπτά ανοιχτού χώρου που τους προτάθηκαν. Ακολούθησε η επίσκεψη στο εργαστήριο του καλλιτέχνη στις Αρχάνες, οπότε και επελέγη το συγκεκριμένο.

Η επίσκεψη στο εργαστήριο του καλλιτέχνη είναι μια εμπειρία μοναδική. Δουλεύει με την ίδια υπομονή το ξύλο -ο πατέρας του ήταν επιπλοποιός και ο μικρός Μανόλης εκεί αγάπησε το σχέδιο και το ξύλο- τον πηλό, για τα γλυπτά που θα χυθούν σε μέταλλο, και το χαλικόδεμα (σκυρόδεμα) με ‘αρματούρα’ θα λέγαμε -αν και δεν θα ακριβολογούσαμε- από ταινίες ανοξείδωτου χάλυβα. Μια τεχνική δικής του εφεύρεσης που σήμερα διδάσκεται σε Σχολές Γλυπτικής της Ιαπωνίας. Ο καλλιτέχνης φτιάχνει με ταινίες ανοξείδωτου χάλυβα, όχι μόνο την εσωτερική ραχοκοκκαλιά του έργου, αλλά και ότι υπολογίζει ό,τι οι ακμές αυτές των χαλύβδινων ταινιών θα διαγράφουν, ως σχέδιο και φόρμα, στο χώρο. Στη συνέχεια καλύπτει τις ταινίες με το χυτό χαλικόδεμα, εγκιβωτίζοντας την μελλοντική μορφή, Μετά αρχίζει να σμηλεύει τους όγκους με καλέμι, για να αποκαλύψει την προσχεδιασμένη μορφή που θα διαγράψουν οι εξοχές των ταινιών και οι κοιλότητες του χαλικοδέματος. Του παίρνει περισσότερο χρόνο, σκέψη και ακριβές σχέδιο για να οργανώσει τα τέτοια σπλάχνα του κάθε τέτοιου γλυπτού, παρά να το σμηλεύσει υπομονετικά ως το τέλος. Αυτή είναι η τεχνική της «Γυναίκας που ανεβαίνει στο Λεωφορείο», η ίδια και των «Πολιτών που διαβάζουν εφημερίδα».

Γιατί μια γυναίκα που ανεβαίνει στο λεωφορείο σε αυτό το σημείο της πόλης;

Ο Τζομπανάκης, ακόμα και στα εμβληματικά («Καζαντζάκης, Κορνάρος, Θεοτοκόπουλος») ή και ‘ηρωικά’ («Στον άγνωστο μαχητή της Κρήτης») γλυπτά του, δεν κραυγάζει. Παρά τη δύναμη που τα διακρίνει, όλα εκπέμπουν μια εσωτερική φωνή. Το ίδιο και η «Γυναίκα». Είναι μια οποιαδήποτε γυναίκα, η κάθε γυναίκα που ανεβοκατεβαίνει στα δημόσια μεταφορικά μέσα, στο δρόμο για τη δουλειά της, για την αγορά, για το σπίτι. Μια γυναίκα αργασμένη από τα βάρη, με τανισμένη και αγέρωχη, ωστόσο, κορμοστασιά, σε κίνηση σταθερής τροχιάς ζωής, όσο και όπως οι σκληρές και με κόπο λυγισμένες ταινίες που την συγκροτούν, όσο και όπως το σκληρό υλικό που τις τυλίγουν και τις περιέχουν.

Η επιλογή του σημείου τοποθέτησής της δεν θα μπορούσε να είναι πιο ταιριαστή. Σημάδι και ορόσημο στον εμβληματικό άξονα της πόλης, την Αριστοτέλους, στην κατεύθυνση βορρά-νότου, ανατολής και δύσης, μεταξύ παλιάς και νέας σχεδιασμένης πόλης, ανάμεσα στις αγορές της πόλης και τους πλανόδιους πωλητές, ανάμεσα στα ρεύματα του κόσμου, που συναντιούνται πολύγλωσσα και πολυπολιτισμικά. ‘Όπως ανέκαθεν ήταν η Θεσσαλονίκη.

Το γλυπτό, ύψους περίπου 3 μέτρων, στο πέταλο της οδού Αριστοτέλους, στο κεντρικό σημείο του δρόμου κάτω από την Εγνατία, θα αποκαλύψει ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Στέλιος Αγγελούδης την Πέμπτη 13 Μαρτίου 2025, στις 17.30.

*Η Ματούλα Σκαλτσα είναι ιστορικός της τέχνης, μουσειολόγος, ομ. Καθηγήτρια ΑΠΘ