Οι παρεμβάσεις-σταθμοί στην εξέλιξη της διαμόρφωσης του άξονα της Αριστοτέλους
Από το 1917 και τα σχέδια του Εμπράρ στο σήμερα.
Κείμενο από: ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ.
Το 2021 στην Θεσσαλονίκη, η Δημοτική Αρχή προκηρύσσει Ανοικτό Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό προσχεδίων με τίτλο «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ».
Σε αυτό το πλαίσιο και θέλοντας να συμβάλουμε στην συγκροτημένη συζήτηση και κριτική των εξελίξεων και των ζητημάτων που τίθενται για τον σχεδιασμό, συγκεντρώνουμε και παρουσιάζουμε εδώ τις βασικές ρυθμίσεις και τις παρεμβάσεις-σταθμούς στην εξέλιξη της διαμόρφωσης του άξονα της Αριστοτέλους. Μετά το χρονολόγιο, ακολουθεί μια περιγραφή των σημαντικότερων σημείων και τέλος μια τεκμηρίωση με συνδέσμους σε σημαντικές αποφάσεις.
Ο άξονας της Αριστοτέλους, χωροθετημένος σύμφωνα με τις επιλογές του σχεδίου Εμπράρ στο κέντρο της ιστορικής εντός των τειχών Θεσσαλονίκης, αποτελεί τον κατεξοχήν εμβληματικό δημόσιο χώρο της πόλης. Εκτός από την κεντροβαρική του για το πολεοδομικό συγκρότημα θέση, αποτελεί ένα σύμπλεγμα σημαντικών ελεύθερων χώρων και αρθρώνει χαρακτηριστικά μνημεία της πόλης, σε μια διαδρομή που ξεκινά από την θάλασσα μέχρι τις παρυφές της Άνω Πόλης.
Αποτελεί κατά συνέπεια έναν τόπο με ισχυρό συμβολικό βάρος για την Θεσσαλονίκη, την ιστορική της φυσιογνωμία και το παρόν της, αλλά κυρίως αποτελεί ένα ζωντανό δημόσιο χώρο, στοιχείο της καθημερινής ζωής και της μνήμης των ανθρώπων της πόλης και των επισκεπτών της.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1917 Μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Ο Άξονας της Αριστοτέλους σχεδιάζεται από τον Ερνέστ Εμπράρ, στα πλαίσια επανασχεδιασμού της πόλης.
1925-1935 Το σχέδιο Εμπράρ υιοθετείται με την έγκριση του Νέου Σχεδίου Ρυμοτομίας της Θεσσαλονίκης και δέχεται διαδοχικές αναθεωρήσεις.
1950-1965 Εκδίδονται οικοδομικές άδειες στο άνω τμήμα του άξονα, από το Ναό Αγ. Δημητρίου ως το Ναό του Προφήτη Ηλία.
1966 Αποκαλύπτεται η Ρωμαϊκή Αγορά του 2ου – 3ου αι. μΧ μεταξύ των οδών Φιλίππου και Ολύμπου, κατά τις εργασίες εκσκαφής για την ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου.
1983 Κηρύσσονται διατηρητέα σχεδόν όλα τα κτίρια του άξονα κάτω από την Εγνατία.
1987 Χαρακτηρίζονται ως ιστορικοί τόποι οι αγορές Άθωνος (Βατικιώτη), Βλάλη και Μπεζεστένι εκατέρωθεν του μνημειακού άξονα.
1994 Χαρακτηρίζεται ως “ιστορικός τόπος” το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης
1997 Ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997 προκηρύσσει διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον μνημειακό άξονα.
1998 Η Δημοτική Αρχή, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος του διαγωνισμού, προχωράει στην πεζοδρόμηση της οδού Αριστοτέλους, με περιορισμένες επεμβάσεις στην οργάνωση του πράσινου, του αστικού εξοπλισμού και των πλακοστρώσεων.
1999 Εγκρίνεται Κανονισμός Χρήσεων και Λειτουργίας για τα διατηρητέα κτίρια από Μητροπόλεως έως Εγνατία και των πεζοδρομίων μπροστά τους.
2000 Η Πλατεία Αριστοτέλους χαρακτηρίζεται ως Ιστορικός Τόπος και οι όψεις των κτιρίων που την ορίζουν χαρακτηρίζονται ως έργα τέχνης.
2012 Η Δημοτική Αρχή εγκρίνει διάγραμμα χωροθέτησης και προδιαγραφές για την οργάνωση ανάπτυξης τραπεζοκαθισµάτων γύρω από την πλατεία Αριστοτέλους και εξασφαλίζει την απρόσκοπτη διέλευση πεζών.
2021 Η Δημοτική Αρχή προκηρύσσει Ανοικτό Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό προσχεδίων με τίτλο «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ».
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Στη σημερινή του μορφή ο μνημειακός άξονας της Αριστοτέλους έχει διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα των χαράξεων και της υλοποίησης τμημάτων του Σχεδίου Εμπράρ, μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, αλλά και μιας σειράς παρεμβάσεων, συχνά αποσπασματικών κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Τη δεκαετία του 1990 άνοιξε, στα πλαίσια και των προγραμμάτων της Θεσσαλονίκης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1997, μια πιο συγκροτημένη συζήτηση για την ενιαία σχεδιαστική αντιμετώπιση του άξονα, η οποία κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις μέσω διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Οι προτάσεις δεν υλοποιήθηκαν και το θέμα επανήλθε πρόσφατα στην επικαιρότητα, με την προκήρυξη νέου διαγωνισμού από τον Δήμο Θεσσαλονίκης και την δημοσιοποίηση της βραβευμένης πρότασης, η οποία προκάλεσε τον έντονο διάλογο, μεταξύ ειδικών και πολιτών.
Στο σχέδιο Εμπράρ (1917), και μεταγενέστερα με την έγκριση ενός σχεδίου (δεκ. 1925-35) από τις αρχές, ο Άξονας της Αριστοτέλους εκτείνονταν από το θαλάσσιο μέτωπο έως την Άνω Πόλη και τον Ναό του Προφήτη Ηλία.
Μετά τον Β’ ΠΠ, η δόμηση γύρω από τον άξονα στο τμήμα του πάνω από την Εγνατία δεν κρίθηκε σκόπιμο να ακολουθεί τον μορφολογικό κανονισμό. Μάλιστα μια σειρά από νέο-αναγερθείσες οικοδομές κατά μήκος της Κασσάνδρου «έφραξαν» τη συνέχεια του άξονα προς την Άνω Πόλη και έδωσαν οριστικό τέλος στην προοπτική των απαλλοτριώσεων για την διάνοιξη και ολοκλήρωσή του.
Μέχρι τη μεταπολίτευση είχε ολοκληρωθεί η δόμηση των οικοπέδων του μνημειακού άξονα κάτω από την Εγνατία κι είχε εγκαταλειφθεί πια οριστικά η προσπάθεια ανέγερσης Δικαστικού Μεγάρου στο τμήμα του άξονα μεταξύ Εγνατίας και Αγ. Δημητρίου, όπου ήδη από το 1966 είχε αποκαλυφθεί η Ρωμαϊκή Αγορά του 2ου – 3ου αι. μΧ.
Μια διαφορετική άποψη για την ανάπλαση της πλατείας Αριστοτέλους
ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ
Απόφαση Υπουργείου Πολιτισμού αριθ. Γ/608/22114/15-3-1983 (ΦΕΚ 258Β’/17-5-1983)
Χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα η όψη του ξενοδοχείου “Ηλέκτρα Palace” (ιδιοκτησίας Μονής Σίµωνος Πέτρας) που χρήζει «ειδικής κρατικής προστασίας».
Προεδρικό Διάταγμα 2-11-1983 (ΦΕΚ 734Δ/28-11-1983)
Χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα όλα τα υπόλοιπα κτήρια του άξονα της Αριστοτέλους (εκτός από 2), µαζί µε τις µεταγενέστερες προσθήκες τους που εναρμονίζονται µε την αρχική τους µορφή.
Υπουργική Απόφαση αριθ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3200/51805/23-2-1987 (ΦΕΚ 154Β/31-3-1987)
Οι αγορές Άθωνος (Βατικιώτη), Βλάλη και Μπεζεστένι χαρακτηρίζονται ως ιστορικοί τόποι (σημαντικά και μοναδικά σημεία αναφοράς της εμπορικής ζωής της πόλης).
Απόφαση Υπουργείου Πολιτισμού: αριθ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3046/51009/14-10-1994 (ΦΕΚ 384Β’/24-5-1994 – αναδημοσίευση ΦΕΚ 833Β’/9-11-1994)
Ο άξονας της Αριστοτέλους εμπίπτει στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως “ιστορικός τόπος”.
Διεθνής Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός (1996-1997) “ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ. Ανασχεδιασμός του Μνημειακού Άξονα της Θεσσαλονίκης”, Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997.
ΒΡΑΒΕΙΑ και ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: https://opengov.thessaloniki.gr/opengov/eservices/upload/uploads/meleton_1608621644.pdf
Πεζοδρόμηση και διαμόρφωση οδού Αριστοτέλους, ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ’97», ΔΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΕ 1998 Μετά τον διαγωνισμό και πριν προχωρήσει οποιαδήποτε διαδικασία ανάθεσης / εφαρμογής της βραβευθείσας μελέτης, η δημαρχία Κοσμόπουλου αποφάσισε και προχώρησε στην πεζοδρόμηση της οδού Αριστοτέλους. Η υλοποίηση περιορίστηκε σε «αναγκαίες και ήπιες επεμβάσεις» που περιλάμβαναν τον σχεδιασμό των πλακοστρώσεων και την οργάνωση του πράσινου και τη μελέτη του αστικού εξοπλισμού. Πηγή
Αποφάσεις Υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης: αριθ. 4590/4-8-1999 (ΦΕΚ 662Δ’/13-9-1999), αριθ. 6417/13/3-2-2014 (ΦΕΚ 48 ΑΑΠ/ 13-2-2014)
Εγκρίθηκε Κανονισμός Χρήσεων και Λειτουργίας για τα διατηρητέα κτίρια από Μητροπόλεως έως Εγνατία και των πεζοδρομίων μπροστά τους, με στόχο την προστασία από την αυθόρμητη επέκταση των καφέ. Περιορισμός του αριθμού καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος.
Απόφαση Υπουργείου Πολιτισμού: αριθ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/529/53554/20-10-2000 (ΦΕΚ 1371Β’/9-11-2000)
Η πλατεία Αριστοτέλους χαρακτηρίζεται ως Ιστορικός Τόπος που χρειάζεται ειδική προστασία και οι όψεις των δώδεκα κτιρίων της πλατείας Αριστοτέλους (από τη θάλασσα έως την Τσιµισκή) χαρακτηρίζονται ως έργα τέχνης. Συγκεκριμένα αναφέρεται ως ιδιαίτερα αξιόλογο κτιριακό συγκρότημα εκλεκτικιστικού ρυθμού µε στοιχεία “βυζαντινίζουσας” μορφολογίας, που ταυτίζεται µε τη µνήµη της πόλης.
Απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Θεσσαλονίκης 1341/5-9-2011 και τροποποίηση αυτής την επόμενη χρονιά 1142 /9-7-2012 (ΑΔΑ 4Α8ΠΩΡ5-355 και ΑΔΑ Β41ΚΩΡ5-ΑΦΧ)
Εν όψει των εορτασμών των 100 χρόνων της ενσωμάτωσης της πόλης στο Ελληνικό Κράτος, η Δημοτική Αρχή, σε συνεννόηση με τους ενδιαφερόμενους επαγγελματίες και τη σύμφωνη γνώμη της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων, εγκρίνει τη νέα χωροθέτηση τραπεζοκαθισµάτων στους κοινόχρηστους χώρους, χωρίς να αλλοιώνεται ο σχεδιασμός της πλατείας Αριστοτέλους.
Οι αποφάσεις περιλαμβάνουν την καθαίρεση των διαφημιστικών πινακίδων από τις προσόψεις, την απομάκρυνση των αυθαίρετων κατασκευών των καταστημάτων και την αποτροπή των αυθαίρετων καταλήψεων χώρου, με γνώµονα την προστασία των διατηρητέων και την απρόσκοπτη διέλευση πεζών κατά μήκος των στοών και προς την πλατεία. Ταυτόχρονα θεσμοθετείται η ισοµερής κατανοµή του κοινοχρήστου χώρου στα παρακείµενα καταστήματα βάσει συγκεκριμένου διαγράμματος και προδιαγράφονται τα υπερυψωμένα δάπεδα των τραπεζοκαθισμάτων, τα κατακόρυφα διαχωριστικά πετάσµατα και το είδος των ομπρελών / σκιάστρων που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν.
Απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Θεσσαλονίκης 107/25-1-2021 (ΑΔΑ 6ΝΙΞΩΡ5-ΜΚΦ) Εγκρίνεται η διενέργεια Ανοικτού Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού προσχεδίων μελέτης, με τίτλο «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ» ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
Πρακτικό επιτροπής – Επικύρωση αποτελεσμάτων
