Το πείραμα του Μίλγκραμ στην εποχή του κοροναϊού

Το πείραμα του Μίλγκραμ στην εποχή του κοροναϊού

Το πείραμα του Μίλγκραμ, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, που δέχθηκε πολλές επικρίσεις και χαρακτηρίσθηκε ως και αμφιλεγόμενο, μελέτησε την υπακοή απέναντι στην εξουσία και πώς μπορεί να οδηγήσει τον “υπάκουο” στο να βλάψει έναν άλλο άνθρωπο, υπό δεδομένες πιεστικές συνθήκες.

Ο κοινωνικός ψυχολόγος Στάνλει Μίλγκραμ, του Πανεπιστημίου Γέιλ, έστησε στο εργαστήριο έναν “μαθητή” και έναν “δάσκαλο, σε διαφορετικούς χώρους, που δέχθηκαν να συμμετάσχουν εθελοντικά. Το ρόλο του φορέα εξουσίας είχε ο πειραματιστής. Ο “μαθητής” ήταν δεμένος σε μια καρέκλα και είχε ηλεκτρόδια σε όλο το σώμα του. Ο “δάσκαλος” είχε μπροστά του μια κονσόλα ηλεκτρικής γεννήτριας με διαβαθμισμένη παροχή, που ξεκινούσε από χαμηλά βολτ και έφθανε ως τα 450 βολτ. Κάθε φορά που ο “μαθητής” απαντούσε λάθος στις καθορισμένες ερωτήσεις του “δάσκαλου” ο πειραματιστής παρότρυνε τον τελευταίο να τον κεραυνοβολεί με ηλεκτρικό ρεύμα. Ξεκινούσε με χαμηλή τάση στο πρώτο λάθος και έφθανε στην υψηλότερη όσο συσσωρεύονταν τα λάθη.

Κρίσιμη σημείωση: ο “δάσκαλος” άκουγε τις κραυγές του “μαθητή” όταν δεχόταν το ηλεκτροσόκ, αλλά αυτό δεν τον σταματούσε. Υπάκουε στην “εξουσία” του πειραματιστή, αναλάμβανε δράση οικειοθελώς στο όνομα αυτής της εξουσίας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ασυνείδητα μεταβίβαζε σε αυτήν την ευθύνη για τη δική του συμπεριφορά, να τιμωρήσει ένα συνάνθρωπο του για κάτι που δεν έκανε σωστά. Να διευκρινιστεί, βέβαια, ότι στο πείραμα ο “μαθητής” ήταν ηθοποιός, δεν υπέστη ποτέ ηλεκτροσόκ, αλλά αυτό ο “δάσκαλος” δεν το γνώριζε.

Υπήρξαν εθελοντές “δάσκαλοι”, που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, αλλά ήταν εξαιρετικά λίγοι. Μόλις το 5%. Το υπόλοιπο 95% πήρε μέρος στο πείραμα και το 65% διοχέτευσε και τα υψηλότερα 450 βολτ. Ο κανόνας επιβεβαιώθηκε από την εξαίρεσή του.

Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες με τον ιό-εφιάλτη, μήπως το πείραμα Μίλγκραμ διεξάγεται εκτός εργαστηρίου, σε συνθήκες πραγματικές και σε παγκόσμιο επίπεδο; Υπάρχουν στοιχεία που συνηγορούν σε αυτήν την παρατήρηση; Ας τα συζητήσουμε.

1. Η ανάγκη της επιβίωσης και της προστασίας από τη μετάδοση του κοροναϊού (πιεστικές και ιδιαίτερες συνθήκες) αναγορεύει καταρχήν την, χωρίς δεύτερες σκέψεις, υπακοή απέναντι στην εξουσία για το “μένουμε σπίτι”.

2. Αναγνωρίζεται στην εξουσία η πραγματογνωμοσύνη, ικανότητα που απεμπολείται de facto από κάθε έναν πολίτη. Οι εξαιρέσεις κι εδώ επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

3. Εκχωρείται στην εξουσία το δικαίωμα να καταστρατηγεί ακόμη και κατακτημένες ελευθερίες, “γιατί αυτή ξέρει, το κάνει για το καλό μας”.

4. Η περιρρέουσα κατάσταση ενισχύεται με νούμερα που τρομάζουν, εικόνες που προκαλούν φρίκη, λάθη που έκαναν άλλοι και δεν πρέπει να κάνουμε εμείς, δηλώσεις αμφιλεγόμενων επιστημόνων που επιτείνουν τη σύγχυση, άγνοια για το τι μέλλει γενέσθαι, πότε θα βγούμε από τον εφιάλτη και την απομόνωση. Όλα ενισχύουν, σε ένα είδος έξω-πειραματικής συνθήκης, τoν εκχωρημένο ρόλο της εξουσίας.

Πώς αντιδρούν “δάσκαλοι-πολίτες” σε αυτές τις συνθήκες τις ενδεδυμένες αντικειμενικότητα;

1. Το πιο συνηθισμένο, στην καλύτερη των περιπτώσεων ασυνείδητα, να “πρακτορεύουν”, να ρουφιανεύουν, κάθε έναν “ανυπάκουο” που δεν πειθαρχεί.

2. Να στρέφονται ενάντια στους εν δυνάμει φορείς του ιού. Παράδειγμα, οι Έλληνες που εγκλωβίστηκαν στο Λονδίνο και να ζητούν να μείνουν εκεί. Ακόμη, σε όσους μετακινήθηκαν στην επαρχία και τα νησιά και μετέδωσαν τον ιό σε μικρές κοινωνίες. Τα κεφάλια τους επί πίνακι.

3. Να τα βάζουν με τους ηλικιωμένους, την ευπαθή ομάδα που θεωρείται ανοχύρωτη απέναντι στον ιό. Το παράδειγμα της Ισπανίας, όπου νεαροί επιτέθηκαν σε ασθενοφόρα που μετέφεραν ηλικιωμένους που είχαν προσβληθεί, είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό. Ενδεχομένως, όσο παρατείνεται ο εγκλεισμός και ο φόβος μεγεθύνεται, να υπάρξουν κι άλλα, ακόμη πιο έντονα φαινόμενα, ανάλογης μορφής.

Μια κρίσιμη διευκρίνηση, με κατηγορηματικό τρόπο. Δεν υποστηρίζω την ανυπακοή, δεν προκρίνω να σπάσουμε την απομόνωση μας.

Με τρομάζει, όμως, η συγγένεια με το πείραμα του Μίλγκραμ. Πόσο εύκολο είναι να σκύψουμε το κεφάλι στην εξουσία όποιες κι αν είναι οι συνθήκες της υπακοής, να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να γίνει εκτελεστικό όργανο της, να ξεχάσουμε τον ανθρωπισμό μας και να βλάψουμε με οποιονδήποτε τρόπο τον συνάνθρωπο μας. Έχοντας. μάλιστα την ψευδαίσθηση ότι αυτό που κάνουμε, όποιο κι αν είναι αυτό, γίνεται στο όνομα της εξουσίας, άρα αυτή έχει την ευθύνη, άρα εμείς δεν φταίμε. Όχι, έχουμε κι εμείς ευθύνη. Και ατομική και συλλογική.

Ατομική για να επαγρυπνούμε και να ελέγχουμε κάθε φορά τα όρια της υπακοής, στο πλαίσιο της προστασίας της δημόσιας υγείας.

Συλλογική, για να προστατεύουμε τους αδύνατους, τον γείτονα, τον φίλο, τον άγνωστο, απέναντι στον κοινό εφιάλτη.

Διαφορετικά, κινδυνεύουμε να βγάλουμε στην επιφάνεια τα πιο άγρια ένστικτα μας, τον χειρότερο εαυτό μας. Όταν θα κοιταχτούμε στον καθρέφτη μας, μετά την μπόρα, άραγε θα μας αρέσει αυτό;

Για την ιστορία, οι εθελοντές του πειράματος του Μίλγκραμ και ειδικά εκείνοι που έφθασαν να κάνουν χρήση και των 450 βολτ, δεν το ξεπέρασαν ποτέ στην κατοπινή ζωή τους. Τραυματίστηκαν ψυχικά από τις Ερρινύες τους.