Το viral χάρισμα του Κασσελάκη

Λέξεις: Χρήστος Τριανταφύλλου

Αυτό που κάνει ο Στέφανος Κασσελάκης θα μπορούσε ίσως να αποκληθεί viral χάρισμα ή δυνητικό ψηφιακό χάρισμα, ή μετα-χάρισμα, ή με κάποιον άλλον ατσούμπαλο όρο που αποδίδουμε σε φαινόμενα πολύ ρευστά για να περιγραφούν.

Παρατηρώ με μεγάλη προσοχή τον Κασσελάκη από τον Αύγουστο και καταναλώνω μια ίσως ανθυγιεινή ποσότητα από το περιεχόμενο που παράγει ή παράγουν άλλοι γι’ αυτόν. Αυτό όμως έχει να κάνει με τις προσωπικές μου ερευνητικές διαστροφές και δεν ενδιαφέρει κανέναν. Αυτό που έχει εδώ σημασία όμως είναι ακριβώς ότι δεν μιλάμε απλώς για συζητήσεις, ή πολιτικές ζυμώσεις ή δημόσιες διενέξεις, αλλά για περιεχόμενο -content στην ιντερνετική ιδιόλεκτο.

Το content είναι μια σκιώδης έννοια που περιγράφει ταυτόχρονα τα πάντα και τίποτα. Αυτό συμβαίνει γιατί ζούμε στην οικονομία της προσοχής, όπως λένε οι πιο αρμόδιοι: δεν έχει τόση σημασία τι λέγεται ή τι υπόβαθρο υπάρχει πίσω από αυτό, αλλά η διεκδίκηση του όλο και μειούμενου μεριδίου προσοχής του καθενός μας σε μια εποχή ατέρμονου σκρολαρίσματος -ενός σκρολαρίσματος που γίνεται πρωτίστως χωρίς εξωτερικό ανάφορο, για τη χαρά (ή τον ποπ νιχιλισμό) του σκρολαρίσματος, δηλαδή την απόλαυση του λεγόμενου doom scrolling.

Η διαπίστωση ότι η πληροφορία υπάρχει πια παντού είναι πλέον κοινότοπη, αλλά έχει ως συνέπεια ότι πρέπει να καταφέρεις να αιχμαλωτίσεις τον πολύτιμο πόρο της προσοχής του άλλου μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα και να την κρατήσεις για όσο το δυνατόν περισσότερο. Όταν, δε, αυτή η διαδικασία αφορά το πώς θα συνεχίζει να επιβιώνει μια εταιρεία, ή το πώς θα τραβήξεις την προσοχή ενός κοινού για να το κατευθύνεις σε μια πολιτική επιλογή, τα διακυβεύματα γίνονται αβυσσαλέα.

Από την άλλη πλευρά, μια διαρκής συζήτηση στην ελληνική και διεθνή πολιτική είναι το περίφημο χάρισμα, μια από τις πιο παρεξηγημένες λέξεις. Έχοντας ασχοληθεί πολύ με αυτό το φαινόμενο ερευνητικά, θέλω να επισημάνω ότι το χάρισμα είναι κάτι συγκεκριμένο από αναλυτική άποψη: είναι η πίστη των οπαδών ενός/μιας (κυρίως ενός ιστορικά) πολιτικού ότι ο ηγέτης έχει κάτι που προσομοιάζει σε υπερφυσικές ικανότητες, ότι μπορεί να λυγίσει, να υπερβεί ή να προσαρμόσει τους κανόνες όπως θέλει -κανόνες από τους οποίους δεν δεσμεύεται. Το σημαντικότερο είναι ότι το χάρισμα δεν ”υπάρχει” από μόνο του, αλλά συγκροτείται, αποδίδεται και αναγνωρίζεται υπό ορισμένες συνθήκες. Το χάρισμα, όπως έλεγε ήδη ο Μαξ Βέμπερ, είναι μια σχέση, όχι μια ιδιότητα.

Συνδυάζοντας αυτές τις δύο γραμμές σκέψης, μπορούμε να πούμε ότι ο Κασσελάκης φαίνεται να είναι όχι απλώς ένας ”λαγός” (με την δημοσιογραφική έννοια) ή ένα poster boy, αλλά ένα δοχείο που μπορεί να γεμίσει με όποιο περιεχόμενο χρειάζεται, δίνοντας από πριν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές.

Αυτό δεν θα το έλεγα μεταπολιτική, αλλά πολιτική σε μια μεταμοντέρνα εποχή (με ό,τι αξιολογικό φορτίο θέλει κανείς να αποδώσει σε αυτό). Η επικοινωνία, η διαχείριση συμβόλων και η προσεκτικά μελετημένη δημιουργία ενός ορισμένου χαρακτήρα στη δημόσια σκηνή είναι μια από τις κυριότερες λειτουργίες της πολιτικής τουλάχιστον από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά. Ο πολιτικός ως δημόσια περσόνα, με ορισμένα χαρακτηριστικά που προβάλλονται διαρκώς με διαφορετικές παραλλαγές, θετικά ή αρνητικά, αυτοτελώς ή αντιστικτικά, είναι ένας από τους κυριότερους τρόπους με τους οποίους δημιουργούμε αντιληπτικά σχήματα για την πολιτική.

Στην περίπτωση Κασσελάκη έχουμε ένα αντεστραμμένο avatar του Κυριάκου Μητσοτάκη: ενώ ο πρωθυπουργός (το έγραφα τις προάλλες αναλυτικά) είναι το logo μιας συλλογικής διαχειριστικής λογικής, ο Κασσελάκης είναι το ψηφιακό ”Harder, Better, Faster, Stronger”.

Τις τελευταίες μέρες οι lifestyle εκπομπές και τα σάιτ έχουν ενθουσιαστεί μαζί του, και όχι άδικα. Τόσο καιρό έπρεπε να δουλέψουν φτιάχνοντας την εικόνα του Κυριάκου Μητσοτάκη, ενός ικανού αλλά βαρετού υποκειμένου, ενός καλού manager που καμιά φορά φωτογραφίζεται και χωρίς μπλούζα. Ο Κασσελάκης τα κάνει σκόνη όλα αυτά: έρχεται απ’ Έξω (τυπικό στο ρεπερτόριο του Ηγέτη-Σωτήρα) και μάλιστα από τις ΗΠΑ ως μέλος της συμβολικά φορτισμένης ”ομογένειάς μας”, είναι πλούσιος, είναι ινσταγκραμικά όμορφος και φωτογενής, και σαν να μην έφταναν όλα αυτά είναι και γκέι με έναν επικοινωνιακά αρρενωπό, εξωτικό αλλά όχι ”σκανδαλώδη” για το δημόσιο φαντασιακό, τρόπο.

Ο Κασσελάκης ήρθε (το πώς είναι σκιώδες) για να του πιστωθεί ένα viral χάρισμα, σε μια εποχή όπου τα βασικά φίλτρα πρόσληψης της πολιτικής είναι και τα ίδια viral. Είναι ένα software θεαματικά πιο αναβαθμισμένο από το project ”Κυριάκος Μητσοτάκης” και έχει απόλυτη επίγνωση αυτού του γεγονότος. Ακριβώς επειδή στον κόσμο του χαρίσματος οι κανόνες δεν έχουν σημασία (αν αρχίσουμε την ιστορική συζήτηση επ’ αυτού θα πρέπει να πάμε, όπως για πολλά πράγματα, κατευθείαν στον πρώτο πολιτικό-influencer, τον Ελευθέριο Βενιζέλο), φαίνεται πως οι οπαδοί του Κασσελάκη όχι απλώς παραβλέπουν, αλλά ενθαρρύνουν τις παρατυπίες, το λύγισμα των διαδικασιών, τις τοξικές επιθέσεις και τη νοοτροπία του νέου ξεκινήματος από το μηδέν.

Βέβαια, όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, ο δυνητικά χαρισματικός ηγέτης και οι οπαδοί του πιστεύουν και επιδιώκουν (και ενίοτε πετυχαίνουν) να παρουσιάσουν την εμφάνισή τους ως ένα Έτος Μηδέν, κρύβοντας επιμελώς (συνειδητά ή μη) συνδέσεις με το παρελθόν, εξαρτήσεις, μανούβρες, πισώπλατες μαχαιριές και άλλα παραδοσιακά πολιτικά εργαλεία.

Ο Στέφανος Κασσελάκης είναι το πολιτικό content που μεγάλο μέρος του πληθυσμού, και ιδίως της δυνητικά ευρείας και ασαφούς δεξαμενής του ΣΥΡΙΖΑ, είχε ανάγκη. Μπορούμε να μιλήσουμε, και πρέπει να μιλήσουμε, για τις μεθοδεύσεις, τις σκιώδεις πρακτικές, τα αδιαφανή δίκτυα και όλα αυτά, αλλά δεν μπορούμε να παραβλέπουμε ότι η εμφάνισή του ήταν άκρως επιτυχής, μελετημένη μέχρι την τελευταία ψηφιακή λεπτομέρεια και ουσιαστικά πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα σε επίπεδο τεχνογνωσίας.

Βέβαια, ένα από τα εξίσου σημαντικά σημεία όταν μιλάμε για content και για πολιτικό χάρισμα είναι η διάρκεια. Από έναν επιφυλλιδογράφο σε εφημερίδα μέχρι ένα προφίλ στο Instagram και από έναν πολιτικό που το πορτρέτο του κρέμεται σε όλα τα καφενεία μέχρι μια viral καμπάνια εσωκομματικών εκλογών, η αρχική έκρηξη έχει εκ των πραγμάτων ορισμένο χρόνο ζωής, ακριβώς επειδή η προσοχή των ανθρώπων είναι πλέον απειροελάχιστη.

Για να γυρίσω στον πατριάρχη όλων αυτών των πυροτεχνημάτων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατάλαβε πολύ γρήγορα ότι η μπογιά του επαναστάτη εκτός συνόρων με το ντουφέκι θα πέρναγε γρήγορα και άρχισε αμέσως να συγκροτεί το προφίλ του μεταρρυθμιστή. Ο σημερινός viral Κρητικός σε τι content θα το γυρίσει;

*Ο Χρήστος Τριανταφύλλου είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής