Βανδαλισμοί στα πάρκα: Ποιες λύσεις υπάρχουν για να προστατεύσουμε το δημόσιο χώρο;

Διάβασα για τον βανδαλισμό του νέου αισθητηριακού πάρκου στην Καλαμαριά καθώς και το ερώτημα του Γιώργου Τούλα στο άρθρο αυτό:

«Αναρωτιέται κανείς αν όλη αυτή η οργή και η βία που διοχετεύεται στο δημόσιο χώρο προκύπτει από έλλειψη παιδείας, έλλειψη φόβου τιμωρίας ή και μια γενικευμένη αίσθηση πώς ότι είναι έξω από το σπίτι μας δεν μας αφορά».

Αυτή η τάση βανδαλισμού του δημόσιου χώρου μοιάζει να είναι ένα σύνθετο και κυρίως δυσεπίλυτο φαινόμενο που δεν επιδέχεται μονοδιάστατες και απλοϊκές απαντήσεις για να εντοπίσει κανείς τα αίτια.

Άλλωστε, οι άνθρωποι, τείνουν να απαντούν (δημόσια ή απλά συνομιλώντας με τον εαυτό τους) με υποκειμενικά κριτήρια και με γενικεύσεις του τύπου : «χρειάζεται αστυνόμευση στα πάρκα», «φταίνε οι οικογένειες», «οι νέοι δεν έχουν παιδεία» κτλ..

Παράλληλα οι δημοτικές αρχές, αναζητώντας τα αίτια, χρησιμοποιούν συχνά τους βανδαλισμούς ως απόδειξη ότι οι πολίτες δεν σέβονται τους δημόσιους χώρους ή ακόμα και ως δικαιολογία για την υποβάθμιση (ή και υποχρηματοδότηση) του δημόσιου χώρου.

Επειδή λοιπόν η αναζήτηση των αιτιών μπορεί να μας οδηγεί στο να κάνουμε κύκλους γύρω από το πρόβλημα, στο να παραμένουμε αδρανείς καθώς δαιμονοποιούμε πρόσωπα καταστάσεις, και τελικά στο να συνεχίσουμε να υποβαθμίζουμε τη σημασία που αποδίδουμε στο δημόσιο χώρο, ίσως είναι καλύτερα να κοιτάξουμε να βρούμε λύσεις που ανεξάρτητα από το αν θα αντιμετωπίσουν όλα τα αίτια, θα προσφέρουν σίγουρα προς τη σωστή κατεύθυνση, και θα έχουν πολλαπλασιαστικά φαινόμενα μέσα στην κοινωνία.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν;

1. Να μετατρέψουμε το δημόσιο χώρο σε έναν χώρο που θα τον οικειοποιηθούμε και που θα τον αισθανόμαστε δικό μας. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με δράσεις συμμετοχικού σχεδιασμού και συνδιαμόρφωσης των δημόσιων χώρων από τους κατοίκους. Αν οι κάτοικοι και οι χρήστες του χώρου συμμετέχουν στον σχεδιασμό, αποκτούν αίσθηση «ιδιοκτησίας» και τον προστατεύουν περισσότερο.
2. Να προχωρήσουμε σε δράσεις υιοθεσίας δημόσιων χώρων από σχολεία, συλλόγους και ομάδες πολιτών που μπορούν να αναλάβουν δράσεις φροντίδας αλλά και συμμετοχικής διαχείρισης της συντήρησης των χώρων αυτών. Όχι όμως σαν το πρόγραμμα υιοθεσίας που εφάρμοσε ο Μπακογιάννης στην Αθήνα, όπου κάθε εταιρεία στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής της ευθύνης χρηματοδοτούσε και ένα πάρκο τσέπης (όχι ότι είναι απαραίτητα κακό κάτι τέτοιο – απλά δεν είναι στην κατεύθυνση της οικειοποίησης του δημόσιου χώρου), αλλά με τη συμμετοχή των απλών πολιτών.
3. Να εξασφαλίσουμε τη διαρκή φροντίδα του δημόσιου χώρου. Χώροι που είναι καλοσχεδιασμένοι, καθαροί και λειτουργικοί αποθαρρύνουν τον βανδαλισμό. Όταν όμως οι νέοι μεγαλώνουν σε δημόσιους χώρους (ειδικά στα σχολεία τους) που δίνουν την αίσθηση της πλήρους παραμέλησης, αυτό μπορεί να επηρεάσει τη στάση τους απέναντι στο δημόσιο χώρο, ενισχύοντας συναισθήματα αποξένωσης ή ακόμα και υποσυνείδητης οργής. Δεν επιτρέπεται επομένως ο βανδαλισμός να αποτελεί δικαιολογία για την περαιτέρω παραμέληση του δημόσιου χώρου αλλά το αντίθετο, να αποτελεί κίνητρο για τη διαρκή βελτίωσή του. Δεν είναι έξτρα κόστος, είναι αποφυγή μελλοντικού πολλαπλάσιου κόστους…
4. Και φυσικά να δούμε προσεκτικά πως μπορεί να συνεισφέρει η παιδεία. Τί εννοούμε όμως ως παιδεία; Το να συζητάμε στην τάξη το τί δίδασκε ο Παϊσιος για την αμαρτία στα θρησκευτικά (είχε μια έκθεση να γράψει ο γιος μου προχθές και το παίρνω ως παράδειγμα…); Το να βγαίνει διευθυντής δημοτικού σχολείου στο Ντεπώ σήμερα το πρωί (ακούγονταν το μεγάφωνο σε όλη τη γειτονιά) και να λέει ότι απαγορεύονται αυστηρά οι μπάλες στα διαλείμματα (σε σχολείο με γήπεδα ποδοσφαίρου και μπάσκετ) γιατί δημιουργούν κινδύνους;;;; Όχι βέβαια. Παιδεία είναι να εφαρμοστούν εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία που θα καλλιεργούν το σεβασμό στον δημόσιο χώρο (από μικρή ηλικία), μέσα από βιωματικές δράσεις και όχι μέσα από βιβλία και στους 4 τοίχους μιας αίθουσας. Παιδεία είναι η χρήση δημιουργικών τρόπων (π.χ. θεατρικές παραστάσεις, κοινωνικά πειράματα, storytelling) για να επικοινωνηθεί η σημασία του δημόσιου χώρου και της φροντίδας του. Παιδεία είναι η δημιουργία θετικών προτύπων και παραδειγμάτων που οι πολίτες ή ακόμα και παιδιά της ηλικίας τους φρόντισαν έναν χώρο και βελτίωσαν την ποιότητα ζωής τους.

Με αφορμή όλα τα παραπάνω, τα παιδιά που συμμετείχαν για παράδειγμα σε δράσεις σαν αυτές της Mamagea όπου αναδείχθηκαν οι σχολικές αυλές ως ζωντανά εργαστήρια συμπερίληψης, ισότητας και αστικής βιωσιμότητας αλλά και τα παιδιά που συμμετείχαν στο εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού για το πάρκο των Ρόδων, αν δουν ότι η συμμετοχή τους μεταμόρφωσε προς το καλύτερο τον χώρο τους, θα γίνουν σίγουρα πολύ πιο υπεύθυνοι πολίτες που θα αγαπούν το δημόσιο χώρο από τα παιδιά που άκουγαν τον διευθυντή του σχολείου να τους απαγορεύει το παιχνίδι στο δημόσιο χώρο τους!

Πρέπει λοιπόν οι δράσεις αυτές να ενισχυθούν, να χρηματοδοτηθούν επαρκώς και να ολοκληρώνονται ώστε να αρχίσουν επιτέλους να αποτελούν καλά πρότυπα για να χρησιμοποιούνται μετά ως καλά παραδείγματα στην εκπαίδευση, αλλά και στον σχεδιασμό, καθώς και για να έχουμε αναπαραγωγή και διάδοση τέτοιων πρακτικών στο σύνολο του δημόσιου χώρου.