Δακτυλίωση πτηνών: Τι μας έμαθε η μετανάστευση τους
Η μέθοδος με την οποία μάθαμε πολλά από τα μυστικά της μετανάστευσης των πουλιών.
Λέξεις: Σάββας Καζαντζίδης και Δανάη – Ελένη Μιχαηλίδου
Κάθε χρόνο, εμφανίζονται καινούργιες μελέτες και επιστημονικά άρθρα, σχετικά με τη χλωρίδα και την πανίδα που μας περιβάλλει σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Μελέτες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα χρόνιων ερευνών από εξειδικευμένους επιστήμονες. Η δακτυλίωση πτηνών, είναι ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία, που έχουν στα χέρια τους οι επιστήμονες που ειδικεύονται στα πτηνά.
Έπειτα από πρόσκληση του κ. Σάββα Καζαντζίδη (Δρ. Βιολόγου/Ερευνητή του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών/Ε.Λ.Γ.Ο. ΔΗΜΗΤΡΑ), είχα την τιμή να παρακολουθήσω από κοντά, αυτή την ιδιαίτερη διαδικασία, στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών/ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης.
Δακτυλίωση: η μέθοδος με την οποία μάθαμε πολλά από τα μυστικά της μετανάστευσης των πουλιών
Η μετανάστευση των πουλιών είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα του φυσικού κόσμου. Δεν υπάρχει μήνας κατά τον οποίο να μην πραγματοποιείται κάποια μετανάστευση πουλιών κάπου στη Γη. Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για το πώς τα πουλιά πραγματοποιούν τις μετακινήσεις τους, τους προορισμούς τους, τη διάρκεια της ζωής τους, κ.ά. χάρη στην εφαρμογή διαφόρων ερευνητικών μεθόδων που αναπτύχθηκαν ειδικά γι’ αυτό το σκοπό.
Όμως, η πλέον γνωστή και διαδεδομένη μέθοδος για τη μελέτη της μετανάστευσης των πουλιών είναι η δακτυλίωση. Εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πριν από περίπου 120 χρόνια από έναν Δανό δάσκαλο, τον Hans Cristian Mortensen και σήμερα χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο.
Κατά τη δακτυλίωση τοποθετείται ένα μεταλλικό δαχτυλίδι στο πόδι του πουλιού στο οποίο είναι χαραγμένη μια διεύθυνση κι ένας αριθμός. Αυτό παίζει ρόλο «ταυτότητας» για το πουλί, έτσι ώστε, όταν ξαναβρεθεί (ζωντανό ή όχι) να είναι γνωστό από πού προήλθε και πότε δακτυλιώθηκε. Το δαχτυλίδι είναι κατασκευασμένο από ελαφρύ και ανθεκτικό μέταλλο ή κράμα μετάλλων και δεν προκαλεί κανένα πρόβλημα στο πουλί. Τα τελευταία χρόνια καθιερώθηκε σε μεγάλο βαθμό η τοποθέτηση έγχρωμων πλαστικών δακτυλιδιών που είναι ορατά από απόσταση καθώς και δορυφορικών πομπών με τους οποίους είναι δυνατή η παρακολούθηση των μετακινήσεων των πουλιών με μεγάλη ακρίβεια.
Για να δακτυλιωθούν τα πουλιά, παγιδεύονται με διάφορες μεθόδους με πιο διαδεδομένη την παγίδευση σε ειδικά, λεπτά δίχτυα, τα οποία τοποθετούνται σε θέσεις όπου δεν είναι εύκολα ορατά από τα πουλιά. Στη συνέχεια δακτυλιώνονται και αφού ταυτοποιηθεί το είδος, το φύλο και η ηλικία τους, παρθούν οι μετρήσεις και ζυγιστούν, απελευθερώνονται. Αυτή η διαδικασία κρατάει ελάχιστα λεπτά και γίνεται πάντα με γνώμονα την ασφάλεια των πουλιών.
Συνδυάζοντας την πληροφορία που συλλέγουμε από τις δακτυλιώσεις και τις επανευρέσεις δακτυλιωμένων πουλιών μαθαίνουμε τις περιοχές αναπαραγωγής ή διαχείμασης, τις περιοχές που σταματούν κατά τη μετανάστευσή τους για να τραφούν κ.ά. Επιπλέον, τα σωματομετρικά στοιχεία μπορούν να μας υποδείξουν διαφορετικούς πληθυσμούς και κυρίως, τις περιοχές που είναι σημαντικές για τον «ανεφοδιασμό» των πουλιών. Με βάση τις γνώσεις αυτές μπορούν να ληφθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία τους.
Κάθε χρόνο στην Ελλάδα δακτυλιώνονται χιλιάδες πουλιά ενώ σε όλη την Ευρώπη αρκετά εκατομμύρια. Ελάχιστα από αυτά ξαναπιάνονται (περίπου ένα στα χίλια). Παρά το μικρό ποσοστό των επανευρέσεων μάθαμε πολλά για τη ζωή των πουλιών. Για παράδειγμα, μάθαμε ότι ο Λευκοπελαργός διανύει τις μεγαλύτερες αποστάσεις (ένας από αυτούς που δακτυλιώθηκαν στη Θεσσαλονίκη βρέθηκε 7.884 χλμ. μακριά, στη Νότια Αφρική). Η ταχύτερη επανεύρεση καταγράφηκε σε ένα Μαυροσκούφη που δακτυλιώθηκε στη Νορβηγία και πιάστηκε στη Λέσβο μετά από επτά ημέρες, έχοντας διανύσει 2.875 χλμ. με εκτιμώμενη ταχύτητα 411 χλμ./ημέρα. Και πολλά ακόμη. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα έχουν ξαναπιαστεί πουλιά από τουλάχιστον 67 χώρες.
Για να γίνει κανείς δακτυλιωτής πουλιών χρειάζεται ειδική εκπαίδευση. Στην Ελλάδα ο αρμόδιος Φορέας για τη δακτυλίωση είναι το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ) και τα δαχτυλίδια φέρουν τη διεύθυνση του Ζωολογικού Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι άδειες για τους δακτυλιωτές εκδίδονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μετά από αίτηση του ΕΚΔΠ.
*Περισσότερες πληροφορίες στο EΔΩ και στο Facebook “Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών – ΕΚΔΠ”.
*Ο Σάββας Καζαντζίδης είναι Ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών/ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και η Δανάη – Ελένη Μιχαηλίδου είναι Βιολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ.
