Δαμιανός Κωνσταντινίδης: Kάνω θέατρο για ανθρώπους αδύναμους μπροστά σε μία εξουσία

Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης σκηνοθετεί την παράσταση «Προς Μενοικέα» που αναζητά απάντηση στο διάσημο εγχειρίδιο ευδαιμονίας, την «προς Μενοικέα» επιστολή του Επίκουρου, ο οποίος θεωρεί την ψυχική υγεία και ηρεμία βασική προϋπόθεση για μια ευτυχισμένη ζωή, με ένα κείμενο που ανεβαίνει στη σκηνή για πρώτη φορά.

Στην επιστολή αυτή αντιπαραβάλλονται μαρτυρίες και συνεντεύξεις ανθρώπων που πέρασαν από ψυχικές νόσους, καθώς και η προσωπική ματιά των ηθοποιών της νέας παραγωγή της Angelus Novus, που τον Οκτώβριο του 2023 απέσπασε το Βραβείο Επιτελεστικού Έργου από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών για την παραγωγή της «Λούνα- θέατρο στο λεωφορείο» των αλλεπάλληλων sold out και των δεκάδων κριτικών ενθουσιασμού.

Το «Προς Μενοικέα» έρχεται από την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου στον αγωγό τέχνης Transcendance (Πολυξένης Αντωνίου 4, Θεσσαλονίκη) και θέτει το ερώτημα: Yπάρχει άραγε ευτυχία;

Ερώτηση που απασχολεί πολλούς από εμάς και σίγουρα, θα προσπαθήσουν να απαντήσουν και οι θεατές της παράστασης, αποτελεί και την  έναρξη της συζήτησης με τον σκηνοθέτη Δαμιανό Κωνσταντινίδη, σε μία συζήτηση που κάναμε μαζί του μόλις λίγες ώρες πριν την πρεμιέρα του «Προς Μενοικέα»

Είναι τελικά εφικτή η ευτυχία;

Αν το ήξερα, δε θα έκανα την παράσταση! Είναι μία ερώτηση που διαρκώς μπορούμε να την κάνουμε. Μπορούμε να θυμηθούμε ευχάριστες στιγμές που ζήσαμε, να θυμηθούμε πότε νιώθαμε καλά με εμάς ή και με τους άλλους και αυτό πιθανόν να είναι μία γεύση ευτυχίας. Αλλά νομίζω ότι δεν μπορεί να είναι μία διαρκής κατάσταση η ευτυχία. Είναι κάτι προς το οποίο τείνουμε. Θα θέλαμε πάρα πολύ να το πετύχουμε, έχουμε πολλές φορές την αίσθηση ότι είμαστε ικανοποιημένοι από τη ζωή και από αυτό που κάνουμε, αλλά αυτό δεν ξέρω πόσο διαρκεί κι αν είναι για πάντα. Μάλλον όχι…

Και μας ταλαιπωρεί πολύ αυτή η κατάκτηση της ευτυχίας θα έλεγα

Είναι ένα ζητούμενο και έτσι εγώ το βλέπω. Βεβαίως υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε πάρα πολύ όμορφα και μπορούμε να πούμε ότι αυτές οι στιγμές είναι στιγμές ευτυχίας.

Για αυτή την ευτυχία άλλωστε εσείς φτάσατε μέχρι τον Επίκουρο για αυτή τη νέα παράσταση σας ;

Μάλλον ο Επίκουρος φτάνει μέχρι εμάς. Νομίζω πως όλοι οι φιλόσοφοι ασχολούνται με το θέμα της ευτυχίας όπως και όλα τα θεατρικά έργα κατά κάποιο τρόπο. Είναι η κρυφή ερώτηση δηλαδή όλων των έργων. Για τον Επίκουρο υπάρχουν τρόποι ώστε να φτάσουμε σε αυτό που αποκαλεί ο ίδιος ‘ευδαίμων βίο’. Δηλαδή μία ζωή που να διέπεται από έναν καλό δαίμονα ή από μία καλή θεότητα ή μία καλή γνώση. Οι τρόποι για να γίνει αυτό είναι να απαλλαγούμε από διάφορους φόβους που έχουμε πού είναι οντολογικοί. Από τη μια είναι ο φόβος απέναντι στους θεούς και σε μία ενδεχόμενη τιμωρία τους και ο άλλος μεγάλος φόβος που αναφέρει ο Επίκουρος, είναι ο θάνατος. Αναφέρει λοιπόν ότι αν απαλλαγούμε από αυτούς τους δύο φόβους, μπορούμε να ελπίζουμε σε έναν ευδαίμονα βίο. Βεβαίως μιλάει και για ηδονή αλλά και για φρόνηση. Λέγοντας βέβαια για ηδονή μιλάει για την απόλαυση και όχι την εύκολη. Παντού υπάρχει η ιδέα του μέτρου όπως υπάρχει σε όλη την ελληνική αρχαιότητα εξάλλου και η φρόνηση ως βασική προϋπόθεση για τον ευδαίμονα βίο.

Η πρόθεσή σας είναι να διδάξετε με αυτό το έργο;

Όχι. Ο Επίκουρος μπορεί να το κάνει. Πρόκειται για μία επιστολή που απευθύνεται σε κάποιον Μενοικέα, που δεν γνωρίζουμε αν είναι υπαρκτό ή φανταστικό πρόσωπο. Έτσι κι αλλιώς οι επιστολές είναι της μόδας εκείνη την εποχή όπως και αργότερα ως είδος λογοτεχνικό. Νομίζω ότι ο Επίκουρος χρησιμοποιεί αυτό το μέσο για να προσφέρει απλοποιημένη τη φιλοσοφία του στον πολύ κόσμο. Η γλώσσα του άλλωστε είναι πολύ πιο απλή από αυτή του Αριστοτέλη ή του Πλάτωνα για παράδειγμα.

Γιατί αναφέρεται πως είναι μία παυσίλυπος κωμωδία;

Παυσίλυπος διότι η πρόθεση του Επίκουρου ήταν να σταματήσει ο πόνος. Κωμωδία, όμως υπό τον όρο αυτό δεν είναι μόνο ένα κωμικό έργο που μας κάνει να γελάμε, αλλά ένα οποιοδήποτε θεατρικό έργο. Τουλάχιστον στα γαλλικά, όταν λένε comédie δηλαδή κωμωδία, εννοούν τόσο το κωμικό έργο, όσο και οποιοδήποτε θεατρικό έργο. Να πούμε ότι στην επιστολή του Επίκουρου εμείς αντιπαραβάλουμε αφηγήσεις ανθρώπων που ασθενούν. Στην αρχή τουλάχιστον, ο καθένας από τους ηθοποιούς εκθέτει το πρόβλημά του και στη συνέχεια τους παρακολουθούμε να ακολουθούν διάφορες θεραπευτικές μεθόδους ώστε να φτάσουν κάποτε σε αυτόν τον επιθυμητό ευτυχισμένο βίο. Ξέρετε, παρόλο που το θέμα είναι «μαύρο», γίνεται μάλλον με καλοπροαίρετο χιούμορ και όχι εις βάρος των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες. Δεν είναι λοιπόν μία κωμωδία που μπορεί να προκαλέσει χαχανητά των θεατών, αλλά μπορεί να προκαλέσει το χαμόγελο ή και σε σημεία, το γέλιο. Ο τρόπος που το δίνουμε νομίζω ότι μπορεί να λειτουργήσει και ανακουφιστικά. Υπάρχει δηλαδή μία αισιοδοξία χωρίς να προτείνονται λύσεις, εκτός ίσως από τη λύση του να είμαστε μαζί στο πρόβλημα. Ο καθένας είναι ελεύθερος να βρει ή να επινοήσει τη λύση που του ταιριάζει.

Ελπίζετε οτι οι θεατές φεύγοντας θα βρουν ή θα αναζητήσουν έστω λύσεις για τα προβλήματα τους;

Θα ήθελα πολύ να φεύγουν με κάτι γλυκό μέσα τους. Σε αυτή την παράσταση υπάρχουν τρία μέρη, ακολουθούμε τον διαχωρισμό που κάνει ο Δάντης στη «Θεια κωμωδία» του. Το πρώτο είναι η κόλαση, όπου τα άτομα που είναι επί σκηνής εκθέτουν το πρόβλημά τους. Το δεύτερο είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο, το καθαρτήριο στον Δάντη, όπου σε εμάς είναι ο ενδιάμεσος χώρος όπου υπάρχει το πρόβλημα αλλά προσπαθούμε να βρούμε και μία λύση για αυτό. Τέλος, είναι ο παράδεισος, δηλαδή ένας κήπος όπως ήταν και οι φιλοσοφική σχολή του Επίκουρου στο κτήμα του. Αυτή είναι η κατάληξη και είναι αυτή που φέρνει κάτι αισιόδοξο, χωρίς να δίνει λύσεις στο πρόβλημα. Ίσως αυτές οι ασθένειες να μην θεραπεύονται στην πραγματικότητα εντελώς, αλλά πιθανόν να μαθαίνουμε να τις ελέγχουμε ή να ζούμε μαζί με αυτές με κάποιον τρόπο. Το ότι μπορούμε και μιλάμε για αυτές, ίσως να είναι λυτρωτικό ή ακόμα ότι μπορεί να βρεθούμε με άλλους δύο τρεις ανθρώπους και να πιούμε ένα ποτήρι κρασί, να είναι επίσης αισιόδοξο και ελπιδοφόρο.

Ας μιλήσουμε για την ομάδα σας, που παραμένει σχεδόν ίδια με τις προηγούμενες παραστάσεις σας.

Ξέρετε η ομάδα διαμορφώνεται ανάλογα με το έργο. Υπάρχουν συντελεστές που έρχονται και επανέρχονται ή αλλάζουν. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η έννοια της ομάδας και θα ήθελα να μπορώ να συντηρώ μία ομάδα και ας μην είναι πάντα εφικτό. Είναι το πιο δύσκολο αυτό… δυστυχώς μία ομάδα δεν μπορεί να θρέφει τα μέλη της 12 μήνες το χρόνο.

Σας προβλημάτισε ποιο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα μετά την μεγάλη επιτυχία που είχε η «Λούνα»;

Μας ενδιαφέρει να δοκιμαζόμαστε σε διάφορα είδη. Παίρνοντας ρίσκα μάλιστα. Ενδεχομένως ίσως και να αποτύχουμε, αλλά για μένα είναι ζωτικής σημασίας να μην επαναλαμβάνω κάτι που έκανε επιτυχία. Είναι πολύ σημαντικό δηλαδή να μην κάνω το ίδιο πράγμα. Έτσι και στο «Μενοικέα», που ενώ το κείμενο του Επίκουρου με απασχολούσε για πάνω από 10 χρόνια, δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω τα «κλειδιά» που ήξερα ότι μπορώ να χρησιμοποιήσω. Δεν ήθελα να επαναληφθώ. Θέλω ξέρετε πάντα να ξεβολεύομαι, ως σκηνοθέτης τουλάχιστον. Στη ζωή μου όχι πάντα, αλλά κι εκεί κάτι κάνω…

Τι είναι για εσάς η αποτυχία;

Μπορεί να είναι κάτι που με πληγώνει πάρα πολύ αλλά να είναι και κάτι που με θρέφει. Κάτι που μου μαθαίνει πράγματα. Χρωστώ πολλά στις αποτυχίες μου και καμιά φορά έχει ενδιαφέρον να βλέπεις τον κόσμο όχι από ψηλά, αλλά από χαμηλά. Είναι μία άλλη οπτική. Νομίζω ότι χωρίς αυτές τις αποτυχίες δεν θα υπήρχαν και όλα τα άλλα. Και λίγο έτσι ξεκαβαλάς και το όποιο καλάμι έχεις καβαλήσει. Καταλαβαίνεις ότι είναι ένας διαρκής αγώνας αυτή η δουλειά, όπως και όλες οι άλλες δουλειές. Δεν μπορείς να επαναπαυτείς σε αυτό που ήδη νομίζεις ότι κατέχεις. Η αποτυχία σίγουρα δεν είναι εύκολο πράγμα, σε πληγώνει και θα ήθελες να ήταν διαφορετικά τα πράγματα, αλλά θα πρέπει μετά να σκύψεις πάνω της και να δεις τους λόγους και τη δική σου ευθύνη. Καμιά φορά για τις αποτυχίες μας τα ρίχνουμε στους άλλους αλλά νομίζω ότι συνήθως τα πράγματα είναι είτε μοιρασμένα, είτε μας αφορούν πολύ περισσότερο από όσο νομίζουμε.

Στοχεύετε πάντα στην ανθρώπινη φύση και συνήθως μέσα από ένα ιστορικό πλαίσιο

Στον Επίκουρο δεν υπάρχει αυτό το ιστορικό πλαίσιο. Η εποχή του είναι ο 4ος και 3ος αιώνας π.Χ., αλλά εγώ δεν κάνω αναβίωση εκείνων των χρόνων, φέρνω τον Επίκουρο στο σήμερα. Δεν πηγαίνω δηλαδή εγώ σε εκείνον, αλλά έχω την αίσθηση ότι αυτός έρχεται σε μας. Υπάρχει όμως η έγνοια της ιστορίας, στη «Λούνα» είναι πολύ φανερό αυτό. Αλλά και το όνομα της ομάδας μας, Angelus Novus, είναι ο άγγελος της ιστορίας. Είναι αυτός που αφήνει τα συντρίμμια του παρελθόντος και κοιτάει με ελπίδα προς το μέλλον. Άρα η ιστορία είναι κατά κάποιον τρόπο μέσα στο καταστατικό της ομάδας. Σίγουρα όμως και άλλες επιλογές μου σχετίστηκαν με την ιστορία. Όχι όλες όμως. Με απασχολεί σίγουρα πολύ ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και αυτό το αναγνωρίζω. Και αυτό φάνηκε και σε άλλα έργα που ανέβασα όπου δεν ήταν τόσο φανερή η παρουσία του, για παράδειγμα στο «Κατω από το γαλατόδασος» που είχα κάνει το 2013 και επανέλαβα το ’16 αλλά και στις «αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου» στο Μπενσουσάν Χαν πάλι τα στρατόπεδα σκεφτόμουν με κάποιον τρόπο. Αλλά αυτές είναι οι περίεργες διαδρομές που κάνει το μυαλό ενός ανθρώπου ή ενός καλλιτέχνη.

Τις αναλύετε ποτέ ιδιωτικά;

Δεν μου είναι αναγκαίο πάντα. Μπορώ κάποια πράγματα να τα αναλύσω, να δώσω απαντήσεις πολύ προσωπικές που έχουν να κάνουν με δικά μου βιώματα αλλά σίγουρα εκείνο που με αντιπροσωπεύει είναι να κάνω ένα θέατρο υπέρ αδυνάτου, όπως θα το χαρακτήριζα. Για ανθρώπους δηλαδή που είναι αδύναμοι ενδεχομένως μπροστά στην ιστορία ή μπροστά σε μία εξουσία.

Μπορούν οι ομάδες να αλλάξουν το θεατρικό τοπίο της Θεσσαλονίκης;

Θα έπρεπε αρχικά αυτές οι ομάδες να διαρκέσουν ή να ορθοποδήσουν, πράγμα διόλου εύκολο αλλά ούτε αυτονόητο. Αλλά οι ομάδες γενικά έχουν ένα χρόνο ύπαρξης, εξάντλησης και μετά εξαφάνισης. Δεν θα έπρεπε ακόμα και άνθρωποι που διοργανώνουν συζητήσεις για τις ομάδες της πόλης να κατηγορούν μετά τις δουλειές αυτών των ομάδων. Ξέρετε, οι ομάδες φέρνουν όντως ένα θέατρο πιο ανήσυχο και διαφορετικό από το θέατρο του Κρατικού. Στις ομάδες βρίσκουμε περισσότερες προτάσεις ουσίας από αυτές του Κρατικού και λυπάμαι που το λέω. Θα πρέπει να αναγνωρίζουμε την πρόθεση λοιπόν και ότι υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν κάτι μέσα από την καρδιά τους.

*Η παράσταση παίζεται: από 01/11 έως 01/12 Παρασκευή και Σάββατο στις 21.00, Κυριακή στις 20.00 | Διάρκεια: 1 ώρα και 10 λεπτά | Εισιτήρια: 15 ευρώ / 12 ευρώ φοιτητικό και άνω των 65. Πληροφορίες / Κρατήσεις: 6975539982.

Η ομάδα Angelus Novus τον Οκτώβριο του 2023 απέσπασε το Βραβείο Επιτελεστικού Έργου από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών για την παραγωγή της “Λούνα- θέατρο στο λεωφορείο”.

Συντελεστές

Σύνθεση κειμένου παράστασης – Σκηνοθεσία: Δαμιανός Κωνσταντινίδης, Σκηνικά – Κοστούμια: Απόστολος Αποστολίδης, Μουσική: Γιώργος Χρυσικός, Κίνηση: Ιωάννα Μήτσικα, Φωτισμοί: Σωτήρης Ρουμελιώτης, Ηθοποιοί: Θάνος Διμηνάς, Ελένη Μακίσογλου, Γιάννης Μονοκρούσος, Αντιγόνη Μπάρμπα, Δανάη Τσιοπλή, Φωτογραφίες: Buba Soso Gabedava, Γραφιστικά: Nastyl, Stage manager: Αντωνία Γεωργιάδου, Επικοινωνία: Μίλτος Τόσκας, Παραγωγή: Angelus Novus.