Απομιμήσεις των αυθεντικών πολλά Αρχαία του Μετρό της Θεσσαλονίκης

Λέξεις: Γιάννης Μυλόπουλος

Σταθμός Βενιζέλου

Ήταν αρχές του 2017 όταν το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) του υπουργείου Πολιτισμού έκανε αποδεκτή, σε δυο αλλεπάλληλες συνεδριάσεις, την πρόταση της Αττικό Μετρό για την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου. 

Επρόκειτο για μια τεχνική λύση που επέτρεπε στο εξαιρετικής αρχαιολογικής αξίας και σε άριστη κατάσταση ευρισκόμενο σύμπλεγμα μνημείων που αποκαλύφθηκε εκεί να παραμείνει αμετακίνητο, διατηρώντας αλώβητη την αυθεντικότητα και την ακεραιότητά του.

Επρόκειτο για μια τεχνική λύση γνωστή και δοκιμασμένη, που είχε εφαρμοστεί από την Αττικό Μετρό και πάλι 17 χρόνια περίπου χρόνια πριν, για την κατασκευή του σταθμού του Μετρό της Αθήνας στο Μοναστηράκι. Μια τεχνική λύση την οποία υπέγραφαν το μεγαλύτερο μελετητικό γραφείο της Αθήνας σε υπόγεια έργα, η ανάδοχος τότε και τώρα εταιρεία ΑΚΤΩΡ και οι τεχνικοί σύμβουλοι της Αττικό Μετρό, μεταξύ των οποίων σύμβουλοι μηχανικοί και καθηγητές πολυτεχνείου, με ειδικότητα στα υπόγεια τεχνικά έργα.

Και όλα αυτά σε πείσμα των μέχρι τότε κυβερνώντων, οι οποίοι υποστήριζαν και διακήρυτταν απέναντι στους πολίτες, στους κοινωνικούς φορείς και στον τότε δήμαρχο Θεσσαλονίκης, τον αείμνηστο Γιάννη Μπουτάρη, που διεκδικούσαν τη σωτηρία και την ένταξη στον σχεδιασμό του Μετρό του αυθεντικού μνημείου, ότι Μετρό και Αρχαία ήταν, δήθεν, αδύνατον τεχνικά να συνυπάρξουν στον σταθμό Βενιζέλου.

Η τεχνική λύση συνύπαρξης Αρχαίων και Μετρό, αφού πήρε την έγκριση του ΚΑΣ ξεκίνησε να σχεδιάζεται, με την εκπόνηση 18 εκτελεστικών μελετών. Οι οποίες αφού ολοκληρώθηκαν, παραδόθηκαν στην Αττικό Μετρό από τον ανάδοχο, εγκρίθηκαν μετά από τους προβλεπόμενους ελέγχους και τις νόμιμες διαδικασίες και τελικά αποπληρώθηκαν από το δημόσιο. 

Για να έρθει αργότερα στη ΔΕΘ το 2019 ο νέος, τότε, πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και να ακυρώσει στα λόγια, χωρίς καμία τεχνική υποστήριξη, καμία τεχνική εισήγηση και καμία τεχνική πραγματογνωμοσύνη, μια λύση που είχε εγκριθεί και ήδη εκτελούνταν, σύμφωνα με τον μέχρι τότε συμφωνημένο με τον ανάδοχο σχεδιασμό.

Η ακύρωση του μέχρι τότε σχεδιασμού της Βενιζέλου από τον πρωθυπουργό επιτεύχθηκε με διάφορα ευτελή και έωλα επιχειρήματα. Μεταξύ των οποίων και ότι, δήθεν, η τεχνική λύση που εφαρμόζονταν ήδη δεν έβγαζε πουθενά, γιατί δεν είχε, λέει, υπογραφές. 

Και ουδείς σκέφτηκε να ανταπαντήσει ότι αυτός ο ισχυρισμός ήταν παντελώς ανυπόστατος. Καθώς αυτές οι μελέτες είχαν ελεγχθεί, εγκριθεί και αποπληρωθεί, σύμφωνα με τις νόμιμες διαδικασίες, από την Αττικό Μετρό, από τη διαχειριστική αρχή και από τους ευρωπαίους χρηματοδότες του έργου, που το παρακολουθούσαν στενά.

Μετά από την πρωθυπουργική παρέμβαση η λύση που επέτρεπε τη συνύπαρξη Αρχαίων και Μετρό στη Βενιζέλου ακυρώθηκε. Και στη θέση της εγκρίθηκε μια νέα λύση, που ήθελε τον τεμαχισμό και την απομάκρυνση των αρχαίων από τον σταθμό, προκειμένου αυτός να κατασκευαστεί με τον συνήθη τρόπο, ως εάν δεν υπήρχαν τα αρχαία μνημεία εντός του.

Στη συνέχεια, έγινε προσπάθεια από την κυβερνητική προπαγάνδα να διαστρεβλωθεί και η απόφαση του ΣτΕ, σύμφωνα με την οποία απορρίφθηκαν οι ενστάσεις μη νομιμότητας της απόσπασης των αρχαίων. 

Η προσπάθεια αυτή, όμως, έμεινε χωρίς αποτέλεσμα. Καθώς το ΣτΕ γνωμοδότησε περί της νομιμότητας και όχι περί της σκοπιμότητας εφαρμογής της νέας λύσης.

Αυτή η αλλαγή σχεδιασμού, ενώ υπήρχε τεχνική λύση να διατηρηθούν τα αρχαία αμετακίνητα, κόστισε πολλά.

Κόστισε κατ’ αρχήν στο ίδιο το μνημείο, του οποίου η ακεραιότητα και η αυθεντικότητα καταστράφηκαν από τον τεμαχισμό, την απόσπαση και τη μεταφορά του αλλού. 

Με αποτέλεσμα σήμερα στη Βενιζέλου να εκτίθεται μια απομίμηση του αυθεντικού μνημείου, φτιαγμένη με τα κομμάτια και τα θρύψαλα που επανασυγκολλήθηκαν, μετά από τον τεμαχισμό και τη μεταφορά του σε αποθήκες.

Η αλλαγή του σχεδιασμού στη Βενιζέλου, όμως, κόστισε και σε χρόνο και σε χρήμα.

Σε χρόνο κόστισε γιατί το έργο, μετά την αλλαγή σχεδιασμού, αντί να παραδοθεί στο τέλος του 2020, όπως ήταν η υποχρέωση του εργολάβου μέχρι τότε, παραδόθηκε τελικά στο τέλος του 2024.

Και σε χρήμα κόστισε γιατί η ατεκμηρίωτη τεχνικά αλλαγή του σχεδιασμού ακύρωσε το μέχρι τότε συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα του έργου. 

Με αποτέλεσμα στο εξής για τις καθυστερήσεις να μην ευθύνεται ο εργολάβος, όπως συνέβαινε μέχρι τότε, αλλά το δημόσιο που πήρε την ευθύνη της αλλαγής σχεδιασμού του έργου.

Κι έτσι, αντί να πληρώνει ρήτρες ο εργολάβος στο δημόσιο για κάθε καθυστέρηση, έκτοτε ήταν το δημόσιο που υποχρεούνταν να καταβάλει αποζημιώσεις στον εργολάβο. 

Οι οποίες έφτασαν τα 300 περίπου εκατομμύρια ευρώ, για την καθυστέρηση των τεσσάρων χρόνων.

Σταθμός Αγίας Σοφίας

Η ιστορία του κεντρικού αρχαιολογικού ευρήματος στο σταθμό Αγίας Σοφίας, του τμήματος του Decumanus που βρέθηκε εκεί ξεκίνησε το 2012, ενώ γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού ήταν η σημερινή υπουργός, η Λίνα Μενδώνη. 

Ήταν τότε που το αρχαιολογικό εύρημα αποσπάστηκε από τον σταθμό, με την υπόσχεση ότι θα επανατοποθετούνταν στη θέση που είχε βρεθεί μετά το πέρας της κατασκευής.

Με μόνη διαφορά ότι ο παντορροϊκός αγωγός που βρέθηκε εκεί δεν επέτρεπε την επανατοποθέτηση του μνημείου. Έτσι η υπόσχεση έμεινε στα λόγια…

Αργότερα, στις αρχές του 2018 και ενώ εκτελούνταν οι αρχαιολογικές εργασίες στον σταθμό Αγίας Σοφίας, αποκαλύφθηκαν πολύ ενδιαφέροντα μνημεία.

Αποκαλύφθηκε κατ’ αρχήν μια μαρμαρόστρωτη πλατεία σε εξαιρετική κατάσταση, στην βόρεια είσοδο του σταθμού, στη γωνία των οδών Πλάτωνος και Εγνατία.

Μια αντίστοιχη μαρμαρόστρωτη πλατεία με κίονες αποκαλύφθηκε στη νότια πρόσβαση του σταθμού, σε χειρότερη, όμως, κατάσταση από την πρώτη. 

Και τέλος ένα κρηναίο οικοδόμημα, ένα σιντριβάνι δηλαδή, αποκαλύφθηκε σε επίσης πολύ καλή κατάσταση στη βόρεια πρόσβαση του σταθμού, περίπου κάτω από τη διασταύρωση των οδών Αγίας Σοφίας και Εγνατία.

Το υπουργείο Πολιτισμού, με γενική γραμματέα τότε τη Μαρία Βλαζάκη, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, με προϊσταμένη τη μετέπειτα γενική διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού Πολυξένη Βελένη και η Αττικό Μετρό, με πρόεδρο τον υπογράφοντα, αποφάσισαν από κοινού να προτείνουν στο ΚΑΣ να κρατηθεί ακέραιη και αυθεντική η σε άριστη κατάσταση η μαρμαρόστρωτη πλατεία στη βόρεια πρόσβαση και να αλλάξει τελείως ο σχεδιασμός του σταθμού, κατά τρόπον ώστε η διατήρηση κατά χώρα της πλατείας να γίνει εφικτή.

Συγχρόνως, αποφασίστηκε να προταθεί στο ΚΑΣ η νότια μαρμαρόστρωτη πλατεία, που δεν βρέθηκε σε καλή κατάσταση, καθώς και το κρηναίο οικοδόμημα, μήκους 18 περίπου μέτρων, να αποσπαστούν και να επανατοποθετηθούν ακριβώς στη θέση όπου είχαν βρεθεί, κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και εντός του υπόγειου σταθμού, σε ειδικές πλάκες που ο ανάδοχος συμφώνησε να κατασκευάσει.

Ο σχεδιασμός αυτός προτάθηκε και έγινε αποδεκτός από το ΚΑΣ το 2018. 

Με αυτόν τον σχεδιασμό, η μαρμαρόστρωτη πλατεία στη γωνία των οδών Πλάτωνος και Εγνατία, είναι το μόνο μνημείο του Μετρό που τελικά διασώθηκε και διατηρήθηκε αλώβητο στη θέση όπου βρέθηκε. 

Και αποτελεί κόσμημα σήμερα, ακριβώς δίπλα από την βόρεια πρόσβαση του σταθμού Αγίας Σοφίας. Η οποία βέβαια αναγκαστικά συμπτύχθηκε, προκειμένου να γίνει εφικτή η ανάδειξη της πλατείας.

Τα άλλα δυο ευρήματα, η μαρμαρόστρωτη πλατεία στο νότιο μέρος του σταθμού και το σιντριβάνι δεν επανατοποθετήθηκαν ποτέ στη θέση όπου είχαν βρεθεί. 

Γιατί οι υπεύθυνοι του έργου μετά το 2019 δεν υλοποίησαν ποτέ ή άλλαξαν τις τότε αποφάσεις του ΚΑΣ για κατασκευή ειδικών βάσεων και επανατοποθέτηση των δυο μνημείων ακριβώς στις θέσεις όπου είχαν βρεθεί.

Το μεν κρηναίο οικοδόμημα σήμερα βρίσκεται κάπου στις αποθήκες όπου φυλάσσονται τα ευρήματα του Μετρό.

Όσο για τους δυο κίονες της μαρμαρόστρωτης πλατείας στη νότια πρόσβαση, μαζί με τμήμα του δαπέδου, τοποθετήθηκαν σε διαφορετικό υψόμετρο και σε διαφορετικό σημείο από εκείνα όπου βρέθηκαν. Συγκεκριμένα τοποθετήθηκαν στην επιφάνεια του εδάφους, δίπλα από τη νότια είσοδο του σταθμού.

Για να θυμίζουν σε όλους την αγεωγράφητη και ανιστόρητη αντίληψη εκείνων που πήραν τις σχετικές αποφάσεις, μετά το 2019.

Και για να θυμίζουν σε όλους τι συμβαίνει όταν σημασία δεν έχει η ιστορική αλήθεια, που είναι και η ουσία της διατήρησης ακέραιων και αυθεντικών των μνημείων, αλλά η δημιουργία εντυπώσεων. Δηλαδή η επικοινωνία…

Σύνοψη

Σήμερα στον σταθμό Βενιζέλου, στη θέση όπου βρέθηκε το ιστορικό σταυροδρόμι Decumanus & Cardo, εκτίθεται μια απομίμηση του αυθεντικού μνημείου, με ό,τι απέμεινε μετά από τον τεμαχισμό, την απόσπαση και την απομάκρυνση του αυθεντικού μνημείου από τη θέση του.

Σε αντίθεση με τη Σόφια και την Κωνσταντινούπολη, που διατηρούν αμετακίνητα τα μνημεία που βρέθηκαν ακέραια και αυθεντικά κατά τις ανασκαφές των εκεί έργων Μετρό. 

Και παρά το γεγονός ότι υπήρχε η τεχνική δυνατότητα το μνημείο να παραμείνει αμετακίνητο στη θέση του.

Στον σταθμό Αγία Σοφίας από την άλλη, εκτίθεται σήμερα το αποτέλεσμα μιας ανιστόρητης και αγεωγράφητης αντίληψης για τις αρχαιότητες. Μια αντίληψη που διαστρεβλώνει την ιστορική αλήθεια, έχοντας τοποθετήσει σε άλλο υψόμετρο και σε άλλο σημείο από εκείνο στο οποίο βρέθηκαν, κομμάτια και αποσπάσματα του αυθεντικού μνημείου.

Ευτυχώς, την ιστορική μνήμη σώζει η μαρμαρόστρωτη πλατεία στη βόρεια πρόσβαση του σταθμού, στη γωνία Πλάτωνος και Εγνατία.

Μια μαρμαρόστρωτη πλατεία που στέκει αμετακίνητη στη θέση όπου βρίσκονταν επί 18 σχεδόν αιώνες. 

Για να θυμίζει στους οπαδούς της διαστρέβλωσης της ιστορικής αλήθειας ότι εθνικό είναι το αληθές.

*Ο Γιάννης Μυλόπουλος είναι Καθηγητής, πρώην Πρύτανης ΑΠΘ, Πρώην Πρόεδρος Αττικό Μετρό ΑΕ, Επικεφαλής παράταξης ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ