Πέντε ωραίες ιστορίες στην Άνω Πόλη

της Κύας Τζήμου

Όσες φορές κι αν έχεις περπατήσει στην υπέροχη και γραφική Άνω Πόλη δύσκολο να έχεις ανακαλύψει όλα της τα μυστικά.

Πάρε το χρωματιστό μικρό

Ελίσσεται στα στενάκια της Άνω Πόλης και είναι το μοναδικό μέσο για να φτάσεις εκεί αν δεν θες να περπατήσεις. Αν κινείστε με αυτοκίνητο και το συναντήσετε κάπου στη Δημητρίου Πολιορκητή στη διαδρομή προς της Πλατεία Τερψιθέας θα οπισθοχωρήσετε μέχρι το πρώτο πλάτωμα του δρόμου για να περάσει μια και έχει απόλυτη προτεραιότητα. Το μικρό ξεχωριστό λεωφορείο που τολμά να εισχωρήσει στα στενά της Άνω Πόλης είναι το νούμερο 22 και ξεκινάει από την Πλατεία Μουσχουντή (στη συμβολή Κασσάνδρου με Ηφαιστίωνος) στις 6 το πρωί ανά μισή ώρα μέχρι τις 21:30 και ξαναγυρνά εκεί αφού κυκλώσει την Πλατεία Δικαστηρίων, περνά από το Διοικητήριο, ανηφορίζοντας προς την Ολυμπάδος και καταλήγοντας στα δρομάκια της Άνω Πόλης με στάσεις εκεί μεταξύ άλλων στην Πλατεία Τσιτσάνη, Όσιο Δαυίδ, Άγιο Αθανάσιο. Ακόμα κι αν δεν έχετε δουλειά προς τα εκεί, κάντε μια μέρα τη διαδρομή του, είναι στ΄αλήθεια υπέροχη.

Το μαγικό ταράτσακι στην Άνω Πόλη

Μπορεί μια μικρή ταράτσα στην Άνω Πόλη, από κείνες που βλέπεις στις παλιές ελληνικές ταινίες να πρωταγωνιστούν στη ζωή της γειτονιάς, να μεταμορφωθεί σε ένα από τα πιο γλυκά στέκια του καλοκαιριού; Αυτό το καφέ, ενταγμένο στο συγκρότημα ενός υπέροχου hostel που εκτείνεται εντός του σπιτιού της μικρής αυλής και της ταράτσας του, καταφέρνει να συνδυάσει την ανεμελιά των τουριστών από όλο τον κόσμο που συναντάς εδώ, από Μεξικάνους μέχρι Ασιάτες, φοιτητές που διαβάζουν στα τραπέζια του, παρέες Σαλονικιών που ανηφορίζουν στην πέρα των τειχών Θεσσαλονίκη, περίεργων που άκουσαν για το μαγικό ταρατσάκι και ήρθαν ως εδώ για να το δουν και θαμώνων που βρήκαν έναν πραγματικά διαφορετικό τρόπο να απολαύσουν το πρωινό που κοστίζει δυο ευρώ και έχει υπέροχα φρυγανισμένα ψωμάκια με τέλειες γεύσεις επάνω τους, εξαιρετικούς καφέδες, παγωμένo τσάι σε διάφορες γεύσεις, μπυρίτσες και ό,τι άλλο συμπληρώνει μαζί με τις διακριτικές μουσικές τους τη χαλαρή ζωή της πόλης από ψηλά. Στα πολύ συν του το ότι δεν επιτρέπει το κάπνισμα στους εσωτερικούς χώρους.

*Little Big House, Αντοκίδου 24, Τηλ. 2313 014323

Γνώρισε τις οθωμανικές κρήνες στην Άνω Πόλη

Η Θεσσαλονίκη υδρευόταν κυρίως από τις πηγές στο Χορτιάτη, το Ρετζίκι και τη Σταυρούπολη. Στην πόλη, τις ανάγκες των πολιτών εξυπηρετούσαν πηγάδια, δεξαμενές και πηγές με πόσιμο νερό. Οι κρήνες κτίζονται συνήθως σε πλατείες και δρόμους της πόλης απ’ όπου διέρχονται υπόγειοι αγωγοί που φέρνουν νερό από τα υδραγωγεία. Ενίοτε είναι περίτεχνες και επίσης αποτελούν σημείο αναφοράς σε κάθε γειτονιά και τόπος κοινωνικής επαφής, αφού εκεί συναντιούνται οι άνθρωποι της γειτονιάς, κυρίως βέβαια γυναίκες. Οι Τούρκοι είχαν άλλη αντίληψη για το νερό. Πίστευαν ότι έχει άμεση σχέση με τη θρησκεία τους. Έδωσαν μεγάλη βαρύτητα στην κατασκευή κρηνών, αφού η εξασφάλιση και η κατανάλωση νερού από τον οποιοδήποτε σήμαινε για τους Τούρκους συγχωρεμό στους πεθαμένους τους. Βρύσες υπήρχαν σε κάθε συνοικία. Σε κάθε περιοχή συνήθως συναντούσε κανείς ένα τζαμί και μια βρύση τουλάχιστον. Η Άνω Πόλη, κλασικός τουρκομαχαλάς είχε πολλές εκ των οποίων σώζονται συνολικά οκτώ χαρακτηρισμένες ως διατηρητέες.

Οι πιο μεγάλες είναι αυτή στη διασταύρωση Αλεξ. Παπαδόπουλου και Κλειούς. Η σκάφη της είναι τμήμα μαρμάρινης σαρκοφάγου σε δεύτερη χρήση. Βρίσκεται απέναντι από την ταβέρνα Τσινάρι (πλάτανος) που στεγάζεται στον ίδιο κτίσμα του περίφημου παλιού καφενείου. Η δεύτερη γνωστή και ως κόκκινη βρύση εξαιτίας του κόκκινου τούβλου της είναι όπως αναγράφεται στην επιγραφή της στα αράβικα η βρύση της μακαρίτισσας Ναμίκα Χαντίμ και βρίσκεται σε μια στροφή στην οδό Ακροπόλεως. Η τρίτη μεταφέρθηκε σχεδόν απέναντι από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία, λόγω των έργων που έγιναν με την ανέγερση των νέων οικοδομών στην οδό Ολυμπιάδος. Ψάχνοντας στο αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης ταυτοποιήσαμε την κρήνη που αποτελεί μια ιδιαίτερη κατασκευή αφού δεν ήταν πάνω σε κάποιο δρόμο ή πλατεία, όπως συνηθιζόταν, αλλά εντοιχισμένη στην πρόσοψη μιας κατοικίας. Με την κατεδάφιση των παλαιών σπιτιών αποσπάστηκε και τοποθετήθηκε στο δρόμο. Θα δείτε κι άλλες κρήνες αν κάνετε μια βόλτα στην Άνω Πόλη, στη Δημ. Πολιορκητή, στην οδό Λυσία και στην Ηρακλείδου. Καλή βόλτα.

Κάνε μια στάση στη μυστική Πλατεία

Η άνοδος ως την “μυστική” Πλατεία Τερψιθέας θα μπορούσε να καταχωρηθεί ως κουραστική ανάβαση αλλά αν το πάρετε αργά και σταθερά, όσα θα συναντήσετε ανεβαίνοντας θα σας κάνουν να ξεχάσετε την όποια κούραση. Για τους πιο τεμπέληδες υπάρχει το λεωφορειάκι 22 που σκαρφαλώνει και ελίσσεται ανηφορίζοντας την Δημητρίου Πολιορκητή για να φτάσει στην πανέμορφη πλατεία, όπου δεσπόζει ο Τουρμπές Μουσά Μπαμπά, ένα οθωμανικό ταφικό μνημείο δλδ μαυσωλείο, εις την τουρκικήν τουρμπές. Χρονολογείται από το 16ο αιώνα έχει οκταγωνική δομή και εκεί βρίσκεται θαμμένος ο Μουσά Μπαμπά, ένας άγιος μουσουλμάνος του τάγματος των Μπεκτασήδων δερβίσηδων*.

Η σημερινή Πλατεία Τερψιθέας στο παρελθόν αποτελούσε την αυλή ενός τεκέ (μοναστηριού Μπεκτασήδων) που πιθανόν να ιδρύθηκε το 1527 επί εποχής του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’. Ο τεκές παρήκμασε όταν οι δερβίσηδες έπεσαν σε δυσμένεια επί Σουλτάνου Μαχμούτ Β’ (1808-1839). Στο κέντρο του τεκέ κτίστηκε το μαυσωλείο όπου θάφτηκε ο άγιος Μουσά Μπαμπά. Ο δερβίσης Μουσά Μπαμπά, λοιπόν, στην πρώτη του νιότη, παιδί ακόμα, ήταν υπηρέτης στο σπίτι ενός Αγά στην περιοχή. Κάποτε ο Αγάς αποφάσισε ένα ταξίδι στην Μέκκα για προσκύνημα. Μετά την αναχώρησή του, η σύζυγός του έφτιαξε μια μέρα χαλβά που άρεσε πολύ στον Αγά και εξέφρασε το παράπονό της που έλειπε ταξίδι και δεν θα έτρωγε κι εκείνος το γλύκισμα. Ο Μουσά Μπαμπά τότε της λέει “Βάλε μου μια μερίδα χαλβά και ο Αγάς θα τον ευχαριστηθεί σήμερα”. Η κυρά του σπιτιού τού έβαλε χαμογελώντας γιατί πολύ εκτίμησε την πονηριά του μικρού που θεώρησε ότι με αυτό το κόλπο εξασφάλιζε άλλη μια μερίδα από τον νόστιμο χαλβά. Μετά από μέρες ο Αγάς επέστρεψε στο σπιτικό του και το πρώτο που είπε στην κυρά του ήταν πόσο πολύ ευχαριστήθηκε με τον χαλβά που βρήκε στο κατώφλι του στη Μέκκα, σταλμένο από αυτήν. Δεν ήθελε πολύ για να παραδεχτούν όλοι την αγιοσύνη του νεαρού που από τότε ανακηρύχτηκε άγιος Δερβίσης. ο Μουσά Μπαμπά είναι για τους Τούρκους ο δικός μας Άγιος Γεώργιος, γι΄αυτό και την ημέρα της γιορτής του ακουγότανε, λέει ο μύθος, καλπασμός στο πλακόστρωτο του Μαυσωλείου. Καβαλάρης ο Άι Γιώργης, καβαλάρης κι ο Δερβίσης τριγυρνούσε στη γειτονιά το βράδυ της άγιας μέρας. Οι χριστιανοί πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή συνέχισαν την προσκυνηματική χρήση του μνημείου και μερικοί ακόμα λένε πως ακούν τον καλπασμό του αλόγου.

Ένας γκουρμέ παράδεισος (αρχική εικόνα)

Σαν τελειώσεις με την μικρή σου περιήγηση σου προτείνουμε ανεπιφύλακτα στο κατηφόρισμα να κάνεις μια στάση για φαγητό. Για πολύ καλό φαγητό. Κατηφορίζω, μέχρι την Κασσάνδρου, πιάνω Αγίας Σοφίας. Το σοκάκι της Αριστομένους είναι η πρώτη παράλληλος μετά την Αγίας Σοφίας (από Ανατολικά) πάνω απ΄τηνΚασσάνδρου. Η νέα Φωλιά, συνεχιστής από τη νεότερη γενιά μιας οικογένειας μιας κλασικής ταβέρνας, προσαρμοσμένης στις γευστικές ανάγκες του σήμερα, αποτελεί την απόλυτη ανακάλυψη και συνύπαρξη διαφόρων φυλών της πόλης. Αυτό που κάνει τη Φωλιά τόπο προσκυνήματος είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Η αγάπη των ιδιοκτητών να ανακαλύψουν και να προσφέρουν μια σειρά από υπέροχα τοπικά προϊόντα, αυθεντικής ονομασίας και προέλευσης, από παραγωγούς σε όλη τη χώρα, είναι ο πρώτος άξονας της επιτυχίας. Σπάνιες γεύσεις και αισθήσεις από μοναδικά τοπικά εδέσματα που εντόπισαν και οδήγησαν με αγάπη στην κουζίνα τους. Τα προϊόντα αυτά βρίσκουν το δρόμο τους στο πιάτο μαγειρεμένα με έναν εντελώς ιδιαίτερο και πειραματικό τρόπο, που συνδυάζει παραδοσιακές συνταγές από όλη την επικράτεια με μοντέρνες πινελιές, υλικά που μπλέκονται αρμονικά δημιουργώντας καινούργιες γευστικές εμπειρίες που θα σας μείνουν αξέχαστες. Πιάτα που δεν θυμίζουν σε τίποτε κάτι που έχετε δοκιμάσει αλλού, σερβιρισμένα σε ένα περιβάλλον που θυμίζει μαγεριά κρυμμένα σε γειτονιές της Ελλάδας που έμειναν αλώβητες στο βίαιο πέρασμα του χρόνου. Με ρακές, μανιτάρια, ρεβυθοκεφτέδες, κάτι κρεατοσυνταγές αχτύπητες και τα πιο ωραία λαϊκά, στη «Νέα Φωλιά» θα πάρετε μέρος στα πιο τρικούβερτα γλέντια. Δέκα λεπτά από το κέντρο της πόλης. Δέκα λεπτά από την Άνω Πόλη.

*Νέα Φωλιά, Αριστομένους 4, τηλ. 2310960383

Μνημεία της unesco στην Άνω Πόλη

-Mονή Βλατάδων: 07.00-11.00/17.30-20.00. Το ωράριο ισχύει για το ναό. Ο χώρος είναι ανοικτός προς επίσκεψη. Βρίσκεται επί της οδού Ακροπόλεως και είναι το μοναδικό βυζαντινό μοναστήρι της πόλης που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1351-1371 από το μαθητή του Γρηγορίου Παλαμά, μοναχό Δωρόθεο Βλατή, και μετέπειτα μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Από το αρχικό συγκρότημα σώζεται μόνον το καθολικό στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με περίστωο που απολήγει σε παρεκκλήσια. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος στο εσωτερικό τοποθετείται μεταξύ των ετών 1360 -1380. Ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στο Χριστό Παντοκράτορα ενώ σήμερα τιμάται στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

-Αγ. Νικόλαος Ορφανός: 08.30-15.00. Δευτέρα κλειστά (Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο). Βρίσκεται μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου και πολύ κοντά στα ανατολικά τείχη εντός περίκλειστης αυλής, καθολικό και αυτός βυζαντινής μονής. Ανήκει στον τύπο του μονόχωρου ναού με περίστωο που απολήγει στα ανατολικά σε δύο παρεκκλήσια. Ο αριστουργηματικός τοιχογραφικός του διάκοσμος είναι ένα από τα πληρέστερα διατηρούμενα ζωγραφικά σύνολα στη Θεσσαλονίκη και αντιπροσωπευτικό δείγμα της παλαιολόγειας τέχνης. Από το μοναστηριακό συγκρότημα πλην του καθολικού σώζονται ερείπια του πυλώνα της μονής επί της οδού Ηροδότου.

-Αγ. Απόστολοι: 09.00-12.00 (Κυριακή 10.30-12.00)/16.30-17.30 (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο). Βρίσκεται την αρχή της οδού Ολύμπου και πολύ κοντά στα δυτικά τείχη, καθολικό άλλοτε μονής αφιερωμένης στην Παναγία, με κτήτορα τον Πατριάρχη Νίφωνα (1310 – 1314) και το μαθητή του ηγούμενο Παύλο. Ανήκει στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με περίστωο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάρθρωση των εξωτερικών όψεων του μνημείου με κορύφωση τα κεραμοπλαστικά που κοσμούν την ανατολική πλευρά. Στο εσωτερικό σώζει εξαιρετικό ψηφιδωτό διάκοσμο, χαρακτηριστικό της τελευταίας περιόδου της παλαιολόγειας τέχνης.

-Κουλέ Χαμάμ, Βυζαντινό Λουτρό: Κλειστό για εσωτερική περιήγηση. Στις παρυφές της Άνω πόλης, επί της οδού Θεοτοκοπούλου βρίσκεται το μοναδικό δημόσιο βυζαντινό λουτρό που σώζεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης, μικρών διαστάσεων, που χρονολογείται πιθανότατα στον 13ο αι. και διατηρεί όλους τους αναγκαίους για ένα λουτρό χώρους: προθάλαμο, χλιαρό και θερμό χώρο και δεξαμενή.

– Ναϊδριο Προφήτη Ηλία: Όταν λειτουργεί ο ναός (Χωρίς πινακίδα για το ωράριο). Βρίσκεται επί της οδού Ολυμπιάδος, στη συμβολή της με την οδό Προφήτη Ηλία, πάνω σε ένα φυσικό βραχώδες έξαρμα δεσπόζει ο ναός του Προφήτη Ηλία. Μοναδικός στη πόλη της Θεσσαλονίκης για τον αρχιτεκτονικό του τύπο: τρίκογχος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με λιτή και περίστωο που απολήγει στα ανατολικά σε παρεκκλήσια, ήταν αφιερωμένος στο Χριστό και ταυτίζεται με το καθολικό της μονής Ακαπνίου. Από τον εικονογραφικό διάκοσμο σώζεται μόνον στη λιτή η παράσταση της Βρεφοκτονίας, αντιπροσωπευτική για την τελευταία φάση της παλαιολόγειας τέχνης.

-Μ. Λατόμου (όσιος Δαβίδ): 09.00-12.00 /18.00-20.00. Κυριακή κλειστά. Υπάρχει πινακίδα για το ωράριο. Η γηραιά κυρία – φύλακας όμως κάνει ό,τι θέλει. Βρίσκεται στο αδιέξοδο της οδού Αγίας Σοφίας καθολικό της μονής του Χριστού Σωτήρα του Λατόμου ή των Λατόμων, προσωνυμία που οφείλεται στην ύπαρξη λατομείων πέτρας στην περιοχή. Ο ναός κτίστηκε στα τέλη του 5ο αι. στον τύπο του εγγεγραμμένου σε τετράγωνο σταυρού με κόγχη στα ανατολικά. Σήμερα σώζεται το ανατολικό ήμισυ της αρχικής κάτοψης. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για την ψηφιδωτή παράσταση με το όραμα του Προφήτη Ιεζεκιήλ στην κόγχη, ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά έργα της παλαιοχριστιανικής περιόδου.

-Ναός Αγίας Αικατερίνης: Βρίσκεται πάνω από την οδό Ολυμπιάδος, στις παρυφές της Άνω πόλης, στη συμβολή των οδών Τσαμαδού και Οιδίποδα και κοντά στα ΒΔ τείχη βρίσκεται ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, καθολικό άλλοτε βυζαντινής μονής. Χρονολογείται στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αι. Ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με περίστωο και παρεκκλήσια στα ανατολικά. Οι κομψές του αναλογίες και η διάρθρωση των όψεων με βαθμιδωτά αψιδώματα και τόξα, πλίνθινους ημικίονες και κεραμοπλαστικά κοσμήματα καθιστούν το μνημείο εξαίρετο δείγμα της παλαιολόγειας αρχιτεκτονικής. Ο τοιχογραφικός του διάκοσμος αν και διατηρείται πολύ αποσπασματικά, ακολουθεί τη ζωγραφική παράδοση των αρχών της παλαιολόγειας αναγέννησης.

– Τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης. Το Επταπύργιο είναι κλειστό λόγω έλλειψης φύλαξης.

Διαβάστε ακόμη: Σε μια βόλτα στην Άνω Πόλη λέμε ναι