Ένας Επιτάφιος από το 1300 βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη – Πού θα τον δεις
Από τα λαμπρότερα έργα της χρυσοκεντητικής τέχνης της εποχής των Παλαιολόγων είναι ο περίφημος «επιτάφιος της Θεσσαλονίκης»
Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί την κορύφωση του Θείου Δράματος στην πορεία από τα Άγια Πάθη προς την Ανάσταση.
Οι συμβολισμοί της ξεχωριστής αυτής ημέρας για την Χριστιανοσύνη είναι αρκετοί, με κορυφαίες όλων την Αποκαθήλωση το πρωί της Μ. Παρασκευής και το βράδυ την περιφορά του Επιταφίου.
Ο Επιτάφιος στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό είναι λειτουργικό ύφασμα που στην κανονική μορφή του αποτελείται από ένα μεγάλο, κεντημένο και συχνά με πλούσια διακόσμημενο ύφασμα, το οποίο φέρει επάνω του μια εικόνα του νεκρού σώματος του Ιησού Χριστού, συχνά με απεικονίσεις της μητέρας του και άλλων μορφών, κατά την περιγραφή των Ευαγγελίων.
Κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, το ύφασμα τοποθετείται στο «κουβούκλιο», έναν ξυλόγλυπτο τάφο που συμβολίζει τον τάφο του Χριστού. Οι πιστοί περνούν από κάτω ως ένδειξη ευλάβειας και πένθους.
Ένας από τους αρχαιότερους Επιταφίους στον κόσμο βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Ο περίφημος «επιτάφιος της Θεσσαλονίκης» αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα έργα της χρυσοκεντητικής τέχνης της εποχής των Παλαιολόγων.
Το χρυσοκέντητο μεταξωτό λειτουργικό ύφασμα σώζεται ακέραιο και σε καλή κατάσταση.
Η περίμετρός του ορίζεται από ταινία, που γεμίζει με σταυρούς εγγεγραμμένους σε κύκλους και πλαισιώνει την κύρια διακόσμηση, που αποτελείται από τρεις πίνακες.
Στον κεντρικό πίνακα παριστάνεται ο Επιτάφιος Θρήνος με το Χριστό ξαπλωμένο επάνω σε σεντόνι, πλαισιωμένο από Ουράνιες Δυνάμεις (Αγγέλους, Τροχούς, Σεραφείμ και Χερουβείμ) και τα σύμβολα των Ευαγγελιστών.
Στους πλάγιους πίνακες παριστάνονται αριστερά η Θεία Μετάληψη και δεξιά η Θεία Μετάδοση.
Και στις δύο παραστάσεις απεικονίζεται ο Χριστός ανάμεσα σε αγγέλους να προσφέρει το αίμα και το σώμα του σε ομάδα έξι αποστόλων.
Η μνημειακότητα του έργου και η ακρίβεια εκτέλεσης των παραστάσεων το συνδέουν με τα σύγχρονα έργα της μεγάλης ζωγραφικής.
Ο συγκεκριμένος Επιτάφιος χρονολογείται στον 14ο ή 15ο αιώνα, μια εποχή όπου η βυζαντινή τέχνη είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη αισθητική.
Τα κεντήματα αυτής της περιόδου αποκαλύπτουν την επιρροή της Κωνσταντινούπολης ως κέντρου τέχνης και θρησκείας.
Η τεχνική και η προσοχή στη λεπτομέρεια δηλώνουν ότι πιθανότατα προοριζόταν για χρήση σε σπουδαίο ναό ή μονή.
Βρέθηκε το 1900 στον ναό της Παναγούδας και το 1914 μεταφέρθηκε στο νεοϊδρυθέν Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, για να επιστρέψει πάλι στη Θεσσαλονίκη μετά την κατασκευή του τωρινού μουσείου, στην αίθουσα επτά. Η πρώτη παρουσίασή του στο εξωτερικό έγινε το 2013.
Το ύφασμα βρέθηκε τυλιγμένο σε χαλαρό ρολό, χωρίς φόδρα και πλαίσια. Επομένως, κάποια από τα μεταλλικά νήματα έχασαν τη φόρμα τους ή αποκολλήθηκαν, με αποτέλεσμα η συντήρησή του να καταστεί αναγκαία.
Το ύφασμα αυτό, άλλωστε, χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες και ήταν λογικό να υποστεί φθορές. Κατά τη συντήρησή του, λοιπόν, στερεώθηκαν οι κλωστές με νέες βαμβακερές και μεταξωτές.
Στη συνέχεια, τοποθετήθηκε λινή φόδρα στην πίσω όψη για να καλυφθούν τα καρφώματα των κλωστών, και τέλος αφαιρέθηκαν όλα τα υπολείμματα κεριών που υπήρχαν πάνω του.
Πηγές:
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού – Επιτάφιος
Bouras L., “The Epitaphios of Thessaloniki Byzantine Museum of Athens No 685” in L’art de Thessalonique et de pays balkaniques et les courants spirituals au XIVe siecle, Recueil des rapports du IVe colloque Serbo-Grec Belgrade 1985, 1987, 211-231
«Ο Επιτάφιος της Θεσσαλονίκης. Η ιστορία ενός αριστοτεχνήματος» – Ομιλία στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης «Μάχη με τον Χρόνο. Η συντήρηση των αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού» – Αναστάσιος Αντωνάρας (δρ. αρχαιολόγος ΜΒΠ) και Καλλιόπη Καβάσιλα (συντηρήτρια υφάσματος)
