Εσύ ξέρεις ποια είναι η ιστορία των περιπτέρων;
Οι ένδοξες εποχές τους πρωταγωνιστούν ακόμα στις αναμνήσεις των μεγαλύτερων, αλλά και στις Ελληνικές ταινίες, στις οποίες αρκετές σπαρταριστές σκηνές έχουν γυριστεί με το περίπτερο να παίζει εξέχοντα ρόλο.
Αναπόσπαστο στοιχείο της Ελληνικής κουλτούρας, τα περίπτερα μετρούν έναν αιώνα στην καθημερινότητα μας και τείνουν πλέον να εξαφανιστούν. Αυτή είναι η ιστορία και η σημασία τους.
Η λέξη ‘περίπτερο’ δεν είναι καινούργια. Την συναντάμε από την αρχαιότητα, όπου ο περίπτερος ναός είναι το μικρό κτίσμα που περιβάλλεται με κίονες σε όλες τις πλευρές του. Ωστόσο, σήμερα που άλλαξε η σημασία του, περίπτερο ονομάζουμε τον χώρο στον οποίο γίνεται επίδειξη προϊόντων (στην Θεσσαλονίκη όλα τα κτήρια της Δ.Ε.Θ. τα αποκαλούμε περίπτερα), ή ένα μικρό κατάστημα στο οποίο μπορεί κάποιος να βρει είδη καπνού, αναψυκτικά, γλυκίσματα, περιοδικά. Υπάρχουν τα πολύ μεγάλα περίπτερα, που πουλάνε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων, από παγωτά μέχρι παιχνίδια και βιβλία, αλλά και τα μικρότερα. Βρίσκονται σε κεντρικούς δρόμους και πλατείες και είναι κατασκευασμένα από ξύλο. Τα τελευταία χρόνια, τα περισσότερα από αυτά πέρασαν από ένα λίφτινγκ, το οποίο συνήθως αναλάμβανε μεγάλη εταιρεία τσιγάρων ή ποτών, που τοποθετούσε στα ανακαινισμένα περίπτερα την επωνυμία της, και έτσι τα συνηθισμένα κίτρινα ξύλινα περίπτερα άλλαξαν μορφή και έγιναν πιο σύγχρονα.
Η ιστορία του περιπτέρου, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, ξεκινάει μετά το 1912, όταν το Ελληνικό κράτος, ψάχνοντας τρόπο για να βοηθήσει όλους όσους πολέμησαν για την πατρίδα, αποφασίζει να δώσει κάποιες άδειες πώλησης καθημερινών προϊόντων. Η πολιτεία, γνωρίζοντας την αδυναμία ενδεχομένως τον αναπήρων πολέμου (όπως ήταν γνωστοί) να εργαστούν ή να διαχειριστούν το περίπτερο τους, έδωσε αργότερα το δικαίωμα να το νοικιάζουν αν το θέλουν και κάπως έτσι ξεκίνησαν οι ενοικιάσεις περιπτέρων από δικαιούχους αδειών. Οι άδειες περιπτέρων συνέχισαν να δίνονται σε ανθρώπους με προβλήματα υγείας, για να τους παρέχεται κάποιος τρόπος να δουλέψουν. Ωστόσο, στην Ελλάδα, το 90% των δικαιούχων άδειας νοικιάζει τα περίπτερα και δεν τα εκμεταλλεύεται. Ο ειδικός αυτός νόμος δημιούργησε μια νέα συντεχνία στην Ελλάδα, αυτή των περιπτεράδων.
Στην Αθήνα, το πρώτο περίπτερο έκανε την εμφάνισή του στην οδό Πανεπιστημίου το φθινόπωρο του 1911. Το 1914, τα περίπτερα απέκτησαν ομοιόμορφη εικόνα. Τα περισσότερα ήταν κίτρινου χρώματος, 0,70×0,70 μέτρα, ξύλινα, με μια τέντα γύρω από την κατασκευή για σκιά. Με τους πολέμους και τα βάσανα να μην σταματούν, μετά την Κατοχή, το 1944, στους δικαιούχους περιπτέρων προστίθενται και τα θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1970, το ελληνικό κράτος μεγαλώνει τα περίπτερα σε 1,30×1,50 μ. και προστίθενται στα περισσότερα από αυτά ψυγεία για αναψυκτικά και παγωτά, ρίχνοντας στην αγορά ακόμα περισσότερα προϊόντα προς πώληση.
Το 1971, με τον νόμο 1044/1971, αναγνωρίζεται η συντεχνία των ενοικιαστών περιπτέρων.
Το 2012, και αφού έχουν περάσει στην ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης, απελευθερώνονται οι άδειες περιπτέρων, με το 70% αυτών να ανήκουν στον δήμο και το 30% σε άτομα με ειδικές ανάγκες και πολύτεκνους, με βάση εισοδηματικά κριτήρια. Ο νόμος 4046/2012 προβλέπει ότι οι υφιστάμενες άδειες διατηρούνται σε ισχύ, αλλά δεν μεταβιβάζονται, ούτε κληρονομούνται. Αυτή ήταν ουσιαστικά και η αρχή του τέλους για πάρα πολλά από τα περίπτερα που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε σε κάθε γωνία της πόλης.
Τα περίπτερα έχουν χάσει πλέον την σημασία και την σπουδαιότητά τους. Παλαιότερα, πρωταγωνιστούσαν στην καθημερινότητα του Έλληνα πολίτη. Κάποτε, ο περιπτεράς ήταν ο μοναδικός κάτοχος τηλεφώνου. Όποιος ήθελε να τηλεφωνεί ή να δεχτεί τηλεφώνημα, πήγαινε στο περίπτερο. Ο περιπτεράς ήξερε με αυτό τον τρόπο τα μυστικά όλης της γειτονιάς. Σήμερα, με την τεχνολογία να καλπάζει, τα περίπτερα δεν έχουν τηλέφωνα, αλλά πουλούν κάρτες κινητής τηλεφωνίας.
Όταν οι εφημερίδες, πρωινές και απογευματινές, κρέμονταν από τα μανταλάκια γύρω από τα περίπτερα, η γειτονιά στεκόταν για να διαβάσει τα νέα ελλείψει τηλεόρασης και διαδικτύου. Με την εφημερίδα να είναι το μοναδικό μέσο ενημέρωσης, ο περιπτεράς ήξερε από την εφημερίδα που αγόραζε ο πελάτης σε ποια πολιτική παράταξη ανήκει. Ήταν αυτός που ήξερε την μάρκα τσιγάρων που κάπνιζαν οι πελάτες του, τις συνήθειες όλης της γειτονιάς.
Σήμερα, πολλοί περιπτερούχοι αναγκάστηκαν να κλείσουν και άλλοι να αλλάξουν την εικόνα του περιπτέρου τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα. Τα περίπτερα που επιβιώνουν, έχουν μπει από την περίοδο της κρίσης στην εποχή της κατανάλωσης, αφού εκεί μπορεί να βρει κάποιος τα πάντα. Πολλά από τα περίπτερα έχουν αλλάξει χρήση και πουλούν μπιζού ή προϊόντα ηλεκτρονικού τσιγάρου, θήκες και αξεσουάρ για κινητά.
Τα νέου τύπου παντοπωλεία-πολυκαταστήματα, που ξεφύτρωσαν τα τελευταία χρόνια σε κεντρικούς δρόμους, λειτουργούν επί 24ώρου βάσεως και πουλούν από τσιγάρα, ποτά, αναψυκτικά, εφημερίδες, περιοδικά, καφέ και φαγητό, ενώ αποδυνάμωσαν και αντικαθιστούν τα κλασικά περίπτερα σε πολλές γειτονιές της Θεσσαλονίκης.
Παρόλα αυτά, κάποια από αυτά αντέχουν ακόμα και αποτελούν σημείο αναφοράς για κάθε περαστικό. Με γνωστότερο το περίπτερο έξω από το Βασιλικό Θέατρο, το οποίο δεν κλείνει ποτέ και αποτελεί σημείο αναφοράς 365 μέρες το χρόνο, ιδιαίτερα δημοφιλή στην Θεσσαλονίκη είναι και τα περίπτερα – τέσσερα στον αριθμό που πιάνουν και τις 4 γωνίες – στην Αριστοτέλους με Τσιμισκή, καθώς και τα περίπτερα στην οδό Ερμού, που στην πλειοψηφία τους έχουν αλλάξει μορφή και πουλούν προϊόντα κινητής, εικόνες, κούπες, μπιζού και ηλεκτρονικά τσιγάρα.
Σταδιακά, το κέντρο της πόλης ξεφορτώνεται τα περίπτερά του, που κάποτε έβρισκε κανείς σχεδόν σε κάθε επόμενο τετράγωνο ενός δρόμου. Στην λεωφόρο Β. Γεωργίου μπορεί κανείς να συναντήσει ένα από τα παλαιότερα, μια από τις πιο κλασικές κατασκευές περιπτέρου που έχουν διασωθεί στην πόλη μας, χωρίς ωστόσο να έχει βρεθεί και ένας χρηστικός τρόπος αξιοποίησης του.
Εν μέσω κρίσης και με τον ανταγωνισμό να είναι σκληρός, τα περίπτερα ακόμα και σήμερα είναι τα σημεία εκείνα από τα οποία μπορεί κανείς να προμηθευτεί περιοδικά, εφημερίδες, τσιγάρα, μίσθωση πάρκινγκ για το αυτοκίνητο, χρόνο ομιλίας για τα κινητά. Οι ένδοξες εποχές τους πρωταγωνιστούν ακόμα στις αναμνήσεις των μεγαλύτερων, αλλά και στις Ελληνικές ταινίες, στις οποίες αρκετές σπαρταριστές σκηνές έχουν γυριστεί με το περίπτερο να παίζει εξέχοντα ρόλο.
