Η απόκοσμη ερημιά της άλλοτε ένδοξης Αλυσίδας

Εικόνες: Γεώργιος Παπασουλιώτης

Είναι πραγματικά θλιβερή η κατάσταση των σημαντικότερων βιομηχανικών κτιρίων της ένδοξης κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης.

Ρημάζουν χωρίς ξεκάθαρο σχέδιο αξιοποίησης τους και μόνο ελάχιστες εξαιρέσεις (Φιξ, Κεραμοποιία Αλλατίνη) διαφαίνεται φως.

Στα ανατολικά της πόλης δεσπόζει επί της Παπαναστασίου το παλιό βιομηχανικό συγκρότημα παραγωγής παπουτσιών Αλυσίδα, στο οποίο εργάστηκαν για πολλές δεκαετίες εκατοντάδες εργαζόμενοι της πόλης παράγοντας τα ελληνικά σταράκια και όχι μόνο.

Οι παλιότεροι θυμούνται ότι όλα τα αθλητικά τα λέγαμε ελβιέλες (ΕΛ-ληνικηΒΙ-ομηχανίαΕΛΑ-στικού). Βλέπετε η εταιρεία που ιδρύθηκε το 1928 στην Αθήνα είχε το μονοπώλιο στο αθλητικό παπούτσι με τον λαστιχένιο πάτο και η πιτσιρικαρία στην Ελλάδα αυτά ήξερε αυτά εμπιστευόταν.

Η Αλυσίδα, το εργοστάσιο υποδημάτων που λειτουργούσε στη Θεσσαλονίκη από το 1934, όταν ιδρύθηκε από μια ομάδα τα βιοτεχνών και εγκαταστάθηκε στο γνωστό εγκαταλειμένο κτίριο της Παπαναστασίου και συνέδεσε το όνομά της με την Ελβιέλα στα τέλη της δεκαετίας του 50 οπότε και απέκτησε την κυριότητα της αθηναϊκής βιομηχανίας.

Τότε είναι που η εταιρεία περνά από το εργατικό στο αθλητικό παπούτσι. Μετά ήρθαν τα γαλλικά Sportex στα μέσα της δεκαετίας του 70 και οι Ελβιέλες έγιναν παρελθόν και σταμάτησαν την παραγωγή τους το 1974. Τα αθλητικά τα λέγαμε ελβιέλες ή σπορτέξ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 80, οπότε και τα σταράκια έγιναν το νέο τρέντι.

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα η περιοχή ήταν η ανατολική βιομηχανική ζώνη της Θεσσαλονίκης.

Ιδρυτής του εργοστασίου ΑΛΥΣΙΔΑ ήταν μια ομάδα 7 βιοτεχνών (Σωτήριος Στυλιανού, Περικλής Χαλκιάς, Φώτης, Παναγιώτης και Δημήτρης Δεληγκάρης, Σταύρος Νόλκας και Ευάγγελος Βασδέκης) που ασχολούνταν με το παπούτσι και αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους το 1934 δημιουργώντας την ομόρρυθμο εταιρεία Αλυσίδα. Εγκαταστάθηκαν το 1935 στην οδό Παπαναστασίου (τότε Λεωφόρο Αθηνών) και παρήγαγαν κυρίως λαϊκά παπούτσια και μπότες από καουτσούκ.

Η υποδηματοποιία “ΑΛΥΣΙΔΑ” ιδρύθηκε το 1932 ως Ομόρρυθμη Εταιρία, με τον διακριτικό τίτλο “Ηνωμένα Εργοστάσια Καουτσούκ Ο.Ε.” και εταίρους επιχειρήσεις και τεχνίτες που εμπορεύονταν και κατεργαζόταν καουτσούκ.

Στη διάρκεια της κατοχής το εργοστάσιο επιτάχθηκε και επαναλειτούργησε το 1945, με μεγάλη αύξηση της παραγωγής και 300 εργαζόμενους. Μετά το 1950 απέκτησε και την κυριότητα της βιομηχανίας Ελβιέλα και το 1980 μεταφέρθηκε σε καινούργιες εγκαταστάσεις στην Θέρμη.

Παρήγαγε επαγγελματικά, παιδικά και αθλητικά παπούτσια από καουτσούκ, αρχικά χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη μεταχειρισμένα ελαστικά αυτοκινήτων.

Άλλαξε σύνθεση και εταίρους πολλές φορές. Κατά την περίοδο 1950 έως 1970 απασχολούσε 750 εργαζόμενους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αγόρασε την εταιρία “ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ” και προσανατολίστηκε στο αθλητικό παπούτσι (τις περίφημες “ελβιέλες”). Το 1980 μετατράπηκε σε Α.Ε. και αργότερα μετεγκαταστάθηκε στη Θέρμη. Λειτουργούσε μέχρι το 1998.

Σήμερα το εργοστάσιο είναι σε κακή κατάσταση, ενώ οι κάτοικοι της γειτονιάς παραπονιούνται για εστίες μόλυνσης και πυρκαγιάς. Μετά από αίτηση της εταιρίας «Αλυσίδα ΑΒΕΕ» για ακύρωση της πράξης χαρακτηρισμού ως χώρου πρασίνου, του ακινήτου στην περιοχή Χαριλάου Θεσσαλονίκης, επί της οδού Αλεξ. Παπαναστασίου, σύμφωνα με απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, το οικόπεδο αποχαρακτηρίστηκε.

Το εργοστάσιο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μοίρα του εργοστασίου ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ στην Καλλιθέα που έκλεισε οριστικά το 1961, αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όντας εκτεθειμένη σε τράπεζες και πιστωτές, και ενώ ο συνιδρυτής, Νίκος Αγνιάδης, είχε αποσυρθεί λόγω ηλικίας. Μετά την παύση λειτουργίας της, ο διακριτικός τίτλος ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ. πέρασε στα χέρια της κραταιάς βιομηχανίας παπουτσιών της εποχής, «Αλυσίδα» με έδρα τη Θεσσαλονίκη και μετονομάστηκε «Αλυσίδα – ΕΛΒΙΕΛΑ». Η Αλυσίδα ήταν για πολλά χρόνια βασικός προμηθευτής αθλητικών παπουτσιών του ελληνικού στρατού, τα οποία διανέμονταν στους νεοσύλλεκτους για τη γυμναστική.

Λέγοντας “Ελβιέλα” δεν εννοούσαν τίποτα άλλο από πάνινα αθλητικά παπούτσια με λαστιχένια σόλα. Τα συγκεκριμένα αθλητικά παπούτσια ονομάστηκαν έτσι από την ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ., την Ελληνική Βιομηχανία Ελαστικών που δραστηριοποιήθηκε στη χώρα μας από το 1940 έως τη δεκαετία του 60 που έκλεισε και έφερε αυτού του είδους τα παπούτσια στην Ελλάδα.

Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1928 από τους Νικόλαο Μαυροφίδη και Νικόλαο Αγνιάδη, κι οι δυο με καταγωγή από τη Μικρά Ασία (ο πρώτος από το Ικόνιο). Το είδος για το οποίο είναι γνωστή είναι τα πάνινα αθλητικά παπούτσια με λαστιχένια σόλα, τα οποία παρήγαγε κατά κόρο. Η εταιρεία, που έμεινε ανενεργή σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, άνθισε στη δεκαετία 1950-1960.

Ο αρχικός ιδρυτής της Νικόλαος Μαυροφίδης, πέθανε το 1944 και το μερίδιό του κληροδοτήθηκε στους γιούς του Αιμίλιο και Στέφανο Μαυροφίδη.Τότε τα παπούτσια αυτά έβγαιναν μόνο σε άσπρο χρώμα και τα φορούσαν μόνο τα μικρά παιδιά στη Γυμναστική και στις παρελάσεις. Επειδή εκείνη την εποχή αυτά ήταν τα μόνα αθλητικά παπούτσια που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα, και δεν υπήρχε άλλη εταιρεία που να κατασκευάζει τέτοιου είδους παπούτσια, επικράτησε ο όρος ελβιέλες (από το αρκτικόλεξο ΕΛ.ΒΙ.ΕΛΑ).

Λίγο μετά το Πάσχα του 1963, η εταιρεία «Ζίτα Ελλάς», την οποία είχε ιδρύσει στις αρχές του 1928 ο επιχειρηματίας Ιωάννης Ζαφειρόπουλος του Παναγιώτου, η οποία μέχρι τότε παρήγαγε μόνο δερμάτινα υποδήματα πολυτελείας και ανέλαβαν τα ηνία της οι δυο γιοι του Ζαφειρόπουλου ο Παναγιώτης και ο Ανδρέας, θέλοντας να ανταγωνιστεί την ΕΛΒΙΕΛΑ, ξεκίνησε την παραγωγή τέτοιων παπουτσιών, τα οποία έβγαζε και σε μποτάκια.

Η εταιρεία σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της στα μέσα του 1961, καθώς υπέστη γενική κατάσχεση λόγω χρεών σε τράπεζες και ιδιώτες πιστωτές, ενώ ο Αγνιάδης είχε ήδη αποχωρήσει λόγω ηλικίας. Η ονομασία της εταιρείας ΕΛΒΙΕΛΑ, της οποίας η έδρα βρισκόταν στην Καλλιθέα (οδός Καλυψούς), μετά το κλείσιμό της πωλήθηκε από τους πιστωτές στη μεγάλη υποδηματοποιία «Αλυσίδα», η οποία είχε την έδρα της στη Θεσσαλονίκη και η εταιρεία μετονομάστηκε σε «Αλυσίδα-ΕΛΒΙΕΛΑ».

Στα μέσα του 1970 ιδρύθηκε στην Ελλάδα η «Sportex», αντιπροσωπεία γαλλικής εταιρείας αθλητικών υποδημάτων, η οποία άρχισε να εισάγει σε μεγάλες ποσότητες τέτοια παπούτσια στη χώρα μας. Τα παπούτσια που εισήγαγε η αντιπροσωπεία της Sportex όπως και εκείνα που παρήγαγε η Ζίτα Ελλάς έβγαιναν σε μεγάλη ποικοιλία χρωμάτων και όχι μόνο σε άσπρο και μπλε όπως οι ελβιέλες και είχαν μεγαλύτερη ζήτηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η εταιρεία Αλυσίδα-ΕΛΒΙΕΛΑ να κλείσει στα τέλη του 1974.

Τα Strike φτιάχνονταν από το παλιό εργοστάσιο της Αλυσίδας στην Παπαναστασίου στη Θεσσαλονίκη, ενώ σε ότι αφορά την Zita, η οικογένεια Ζαφειρόπουλου είχε φροντίσει να την απογειώσει κάνοντας την σημείο αναφορά στην Ελλάδα (Zita Hellas), αλλά και στα Βαλκάνια (Zita International).

Το 1980 η «Αλυσίδα – ΕΛΒΙΕΛΑ» μετασχηματίστηκε σε Α.Ε. και μετεγκαταστάθηκε στη Θέρμη, ως το 1998 που λειτουργούσε.

Όμως τα παπούτσια αυτά εξακολουθούσαν να αποκαλούνται ελβιέλες μέχρι τις αρχές του 1983, όταν εισήχθησαν για 1η φορά στην Ελλάδα τέτοια παπούτσια κατασκευασμένα από την αμερικανική εταιρεία Converse.

Στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα ένα τμήμα της Αλυσίδας μετατρέπεται σε προχωρημένο κλαμπ που θυμίζει Βερολίνο.

Η Σόνια Ταλαντινού θυμάται:

Τα καλύτερα, όµως, µεθύσια τα κάνουµε στην Αλυσίδα, επί της Παπαναστασίου. Το στενό αυτό κλαµπάκι, όπου µαζευόµαστε συνήθως µετά τις 3:00 π.µ., θυµίζει λίγο αποθήκη, παίζει ξένη χορευτική µουσική και µαζεύει τον κόσµο που θέλει να συνεχίσει µε χορό µετά από τα µπαράκια του κέντρου. Τρέντι ντυσίµατα και προχωρηµένα κουρέµατα, µικρές ηλικίες και µια κουζίνα που ετοιµάζει καφέδες για το ξενέρωµα, τις πολύ πρωινές ώρες.

Στην πλαϊνή όψη του εργοστασίου λειτούργησε για περισσότερο από μια δεκαετία η μουσική σκηνή Χάντρες φιλοξενώντας μεγάλα ονόματα της πίστας στα πρώτα τους βήματα.

Εικόνα: Αναστασία Δεληγιάννη

Σήμερα το εργοστάσιο παραμένει ένα εγκαταλειμμένο απομεινάρι μιας ένδοξης εποχής της Θεσσαλονίκης με βιομηχανική παραγωγή που ξεπερνούσε τα σύνορα. Το μέλλον της παραμένει άγνωστο αφού καμία σοβαρή πρόταση αξιοποίησης δεν έχει κατατεθεί και οι φορείς της πόλης αδιαφορούν πλήρως για την τύχη του.

Πηγές: parallaxi, Eυφροσύνη Ρούπα – Η Βιομηχανία “Αλυσίδα”,