Η άγνοια που γίνεται επικίνδυνη: Τι ξέρει η νέα γενιά για τους δικτάτορες;
Φράνκο και Μεταξάς είναι δύο περιπτώσεις χουντικών που όσο περνούν τα χρόνια αυξάνουν τη δημοφιλία τους και τους θαυμαστές τους - Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η ανάγνωση ενός άρθρου στον Guardian μου προκάλεσε τρόμο.
Σχεδόν ένας στους πέντε νέους στην Ισπανία λέει ότι ο Φράνκο ήταν καλός για τη χώρα.
Οι θαυμαστές και οι υποστηρικτές του -συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από την πρόσφατα ακμάζουσα ακροδεξιά στην Ισπανία, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο- εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι ο Φράνκο δεν ήταν ποτέ πραγματικά δικτάτορας, αλλά μάλλον ένας «σωτήρας» που τους βοήθησε να απαλλαγούν από τον κομμουνισμό.
Πώς μπορεί να εξηγείται αυτό;
«Ένα σημαντικό μέρος κάθε κοινωνίας αποτελείται από ανθρώπους που επιθυμούν ενεργά την τυραννία», παρατήρησε ο Γάλλος πολιτικός θεωρητικός Ζαν-Φρανσουά Ρεβέλ, έναν χρόνο μετά μετά τον θάνατο του Φράνκο: «Eίτε να την ασκήσουν οι ίδιοι είτε -πολύ πιο μυστηριωδώς- να υποταχθούν σε αυτήν».
Ο Φράνκο πίστευε το ίδιο: Aυτό που πραγματικά ήθελαν οι άνθρωποι ήταν να δουν και να νιώσουν ότι κυβερνώνται.
Φυσικά, αν ο Φράνκο ήταν πραγματικά δημοφιλής, δεν θα υπήρχε ανάγκη για την στρατιωτική εξέγερση του 1936 εναντίον μιας εκλεγμένης αριστερής κυβέρνησης, ούτε για το μισό εκατομμύριο νεκρούς του επακόλουθου ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Ούτε θα είχε πυροβολήσει 20.000 ανθρώπους στη συνέχεια.
Ο Φράνκο κατέλαβε την εξουσία σε μια Ισπανία που εξακολουθούσε να βυθίζεται στην μετα-αυτοκρατορική πτώση- μια ισχυρή αυτοκρατορία που είχε εξαφανιστεί τον προηγούμενο αιώνα. Ο Φράνκο ήθελε να κάνει την Ισπανία ξανά μεγάλη.
Και τι έκανε;
Κατηγόρησε τους ξένους, ότι «έκλεβαν τα χρήματα της Ισπανίας, είτε συνωμότησαν εναντίον της στο πλαίσιο μιας μαρξιστικής-εβραιο-μασονικής πλεκτάνης, είτε δηλητηρίαζαν τα ισπανικά μυαλά με ξένες ιδέες»: Φιλελεύθερη δημοκρατία, σοσιαλισμό, κομμουνισμό.
Ο πόλεμός του ήταν σκόπιμα αργός και βίαιος στο παρασκήνιο, συνοδευόμενος από μια αιματηρή εκκαθάριση των αντιπάλων σε μια προσπάθεια να «καθαρίσει» αυτή τη μολυσμένη Ισπανία.
Η νέα του Ισπανία έπρεπε επίσης να είναι φτιαγμένη από υποτιθέμενα «αρρενωπούς» άνδρες και υποτακτικές γυναίκες, των οποίων τα δικαιώματα στο σώμα, τα παιδιά, την εργασία και την περιουσία τους περικόπηκαν, καταργήθηκαν ή παραδόθηκαν σε συζύγους και πατέρες.
Αλλά έκανε λάθος. Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η πείνα, με ανθρώπους να πεθαίνουν στους δρόμους των πόλεων το 1940 και το 1945.
Καθώς οδηγούσε σε μια περιοδεία νίκης μέσα από τις πόλεις Καέν και Μάλαγα, οι άνθρωποι παρακαλούσαν στο παράθυρο του αυτοκινήτου του.
«Κύριε Φράνκο, για όνομα του Θεού, ένα κομμάτι ψωμί», έλεγαν.
Ακόμη και Ναζί αξιωματούχοι στην Ισπανία, οι σύμμαχοί του, παραπονέθηκαν. Υποστηρίζοντας τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Φράνκο μετέτρεψε την Ισπανία σε κράτος-παρία, αλλά αρνήθηκε να κάνει στην άκρη στη συνέχεια. Οι Ισπανοί βυθίστηκαν ακόμη περισσότερο στη δυστυχία.
Όταν ξεκίνησε ο ψυχρός πόλεμος, λειάνθηκε με αντικομμουνιστικά διαπιστευτήριά του και οι ΗΠΑ τον αποκατέστησαν.
Ως αποτέλεσμα, μια καταστροφική οικονομία τελικά διασώθηκε και αναγκάστηκε να ανοίξει από τις ΗΠΑ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τη δεκαετία του 1960, η Ισπανία παρασύρθηκε σε μια οικονομική άνθηση της νότιας Ευρώπης που είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα στην Ιταλία και την Πορτογαλία.
Ξαφνικά, οι τουρίστες άρχισαν να συρρέουν στις ισπανικές παραλίες στο Μπενιντόρμ ή στην Κόστα ντελ Σολ. Πολλοί Ισπανοί εξακολουθούσαν να μην μπορούν να βρουν δουλειά, αλλά τα χρήματα που έστελναν πίσω στην πατρίδα τους μετά τη μετανάστευσή τους στη βόρεια Ευρώπη βοήθησαν επίσης. Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, τα ανεξάρτητα πολιτικά κόμματα, οι ελεύθερες και δίκαιες εκλογές και τα συνδικάτα παρέμειναν απαγορευμένα.
Όλα αυτά μέχρι το τέλος της ζωής του, όταν και άρχισε να αποκαθίσταται η Δημοκρατία (1975).
Κι όμως, όπως αναφέρει στο άρθρο του στον Guardian, ο ιστορικός και συγγραφέας Τζάιλς Τρέμλετ, που ζει στην Ισπανία, «στο φωτοτυπείο της Μαδρίτης όπου τύπωνα προσχέδια του πρόσφατου βιβλίου μου για τον δικτάτορα, El Generalisimo, ο ιδιοκτήτης επέμενε ότι ο πατέρας του ισχυριζόταν ότι έζησε καλά υπό τον Φράνκο. Ο πατέρας του θυμόταν, φυσικά, μόνο την οικονομική άνθηση της δεκαετίας του 1960».
Και μία φράση του είναι εξίσου σημαντική:
«Δουλεύοντας την ισπανική έκδοση του βιβλίου, συνειδητοποίησα ότι τα προβλήματα που περιέγραψε η María Ramírez σχετικά με το πώς μεγαλώνει κανείς περιτριγυρισμένος από σιωπή για τη δικτατορία εξακολουθούν να υπάρχουν. Φοιτητές πανεπιστημίου μου λένε ότι οι καθηγητές του λυκείου τους εξακολουθούσαν να αγνοούν το θέμα μόλις πριν από ένα ή δύο χρόνια. Ως πατέρας νεαρών Ισπανών, με ανησυχεί.
Η άγνοια είναι επικίνδυνη. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σχεδόν ένας στους πέντε νέους πιστεύει ότι η δικτατορία του ήταν καλή για την Ισπανία. Ο μόνος τρόπος για να αλλάξει αυτό είναι να σπάσουμε τη σιωπή και να διδάξουμε στους νέους Ισπανούς τι πραγματικά σήμαινε ο Φρανκισμός».
Η στρεβλή εικόνα για τον Μεταξά
Ο συγγραφέας και διδάσκων Ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Σταύρος Παναγιωτίδης, εξηγεί:
«Το φαινόμενο οι δικτάτορες να αυξάνουν κάπως τη δημοφιλία τους ειδικά στις νέες γενιές, θεωρώ πως σχετίζεται κυρίως με δύο λόγους.
Αφενός σε μια επιτηδευμένη εγκατάλειψη στο δημόσιο λόγο και στην εκπαίδευση για τα θέματα αυτά, τα τελευταία αρκετά χρόνια, στην πραγματικότητα για να μην ξυπνάνε κινηματικές και πιο ριζοσπαστικές κοινωνικές τάσεις. Σταματήσαμε, δηλαδή, να μιλάμε τόσο έντονα για τα αντιδικτατορικά κινήματα ή για την Εθνική Αντίσταση.
Αφετέρου τη μη ικανοποίηση για όσα ζούμε στο παρόν. Η αναποτελεσματικότητα του κράτους σε ορισμένα βασικά ζητήματα, δίνει πόντους σε εχθρούς της δημοκρατίας για να το εκμεταλλευτούν και να περάσουν μια στρεβλή άποψη πως «επί δικτατορίας μιλούσαμε λιγότερο, αλλά λύνονταν τα προβλήματά μας». Αυτό βέβαια δεν ισχύει, αφού στα καθεστώτα αυτά υπήρχε μεγάλη διαφθορά και πολλά σκάνδαλα.
Σε συνδυασμό με την άγνοια και την έλλειψη ιστορικής γνώσης, φτάνουμε σε ένα σημείο που δίνεται η δυνατότητα σε ορισμένους ανθρώπους να αφηγηθούν την ιστορία όπως θέλουν, ειδικά αν αυτοί είναι και παλιοί υποστηρικτές των δικτατόρων.
Πρέπει να σημειώσουμε, πάντως, πως για τον Μεταξά υπάρχει μια ειδική συνθήκη. Οι σημερινοί παππούδες δεν τον είχαν ζήσει, δεν είχαν καθαρή εικόνα για να μεταφέρουν στα παιδιά τους, όπως μπορεί να είχαν οι μεγαλύτερες γενιές. Επίσης, έχει συνδεθεί με το ΟΧΙ, αλλά είναι απαραίτητο να δούμε ότι αυτό είναι κάπως διαστρεβλωτικό, γιατί στην πραγματικότητα ο Μεταξάς ούτε τον στρατό είχε προετοιμάσει κατάλληλα -απόδειξη ότι δεν είχε καν αρκετές κουβέρτες και έκανε εράνους- ούτε ήταν προσωπική του απόφαση η στάση απέναντι στην Ιταλία.
Πραγματικός αρχηγός του κράτους ήταν ο αγγλόφιλος βασιλιάς Γεώργιος και ο Μεταξάς απλώς κράτησε την Ελλάδα στην σφαίρα επιρροής της Βρετανίας. Δεν μπορούσε να κάνει κι αλλιώς».
