Μετρό Θεσσαλονίκης: Με απευθείας ανάθεση ο σχεδιασμός λογοτύπου-οπτικής ταυτότητας

Σε πρωινό μας δημοσίευμα αναφερθήκαμε στη λίστα εκκρεμοτήτων που πρέπει να επιλυθούν για τη λειτουργία του μετρό Θεσσαλονίκης στις 30 Νοεμβρίου, πριν φτάσουμε στους προσκεκλημένους καλλιτέχνες που θα τραγουδήσουν στα εγκαίνια. 

Ανάμεσα σε αυτές είχαμε αναφέρει και την απουσία, ενάμιση μήνα πριν τα εγκαίνια, κάποιου σχετικού εταιρικού λογοτύπου-οπτικής ταυτότητας, που θα εισάγει οπτικά το μετρό στην καθημερινότητα των Θεσσαλονικέων.

Σήμερα, μετά και από ενημέρωση αναγνωστών μας, ανακαλύψαμε κάποια νεότερα στοιχεία πάνω στο ζήτημα.

Οι δύο διαγωνισμοί

Οι κινήσεις της Ελληνικό Μετρό για σχεδιασμό λογοτύπου στο μετρό ξεκίνησαν μόλις στις αρχές του έτους. Συγκεκριμένα, στις 28 Φεβρουαρίου βγήκε στον αέρα διαγωνισμός για το «σχεδιασμό ενός απεικονιστικού σήματος/εμβλήματος, το οποίο θα αποτελέσει το διακριτό σήμα του Μετρό στην πόλη της Θεσσαλονίκης». Θα δίνονταν έπαθλα στις τρεις πρώτες προτάσεις: 8.000€ στην πρώτη, 4.000€ στη δεύτερη και 2.000€ στην τρίτη. Δικαίωμα συμμετοχής είχαν γραφίστες, εικαστικοί, αρχιτέκτοντες, διακοσμητές αλλά και φοιτητές με συναφές αντικείμενο. Διορία για την κατάθεση των προτάσεων δόθηκε μέχρι τις 22 Απριλίου.

Το λογότυπο θα «έντυνε» την εταιρική ταυτότητα του μέσου και θα τοποθετούνταν σε όλες τις σχετικές επιφάνειες (σταθμοί, συρμοί κτλ.) και καταχωρήσεις.

Ωστόσο, στις 4 Απριλίου ο διαγωνισμος ακυρώθηκε, με την αιτιολογία ότι έπρεπε να επανακαθοριστούν οι όροι του. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε ότι οι ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες προβολής του έργου λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στην κατασκευή δημιουργούν την ανάγκη για μια συνολική οπτική ταυτότητα και όχι ένα απλό λογότυπο.

Είχε προηγηθεί και επιστολή της Ένωσης Εταιρειών Διαφήμισης & Επικοινωνίας Ελλάδος, η οποία είχε αναδείξει την ανάγκη για ακριβέστερο καθορισμό στους όρους του διαγωνισμού: «Η γενική πρόσκληση, σε γραφίστες, αρχιτέκτονες, διακοσμητές, εικαστικούς καλλιτέχνες και σε όσους έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν πρόταση σύμφωνα με τους ειδικούς όρους και τις προδιαγραφές του διαγωνισμού, εξισώνει τους επαγγελματίες και τις εταιρείες του χώρου με μη συναφείς ειδικότητες οι οποίες προφανώς και δεν μπορούν να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις αντίστοιχων εργασιών.

Περιορίζει τις επιλογές σας και ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα εφαρμογών, διάρκειας και επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας, καθώς το ζητούμενο αποτελεί αποτέλεσμα σοβαρής μελέτης σχεδιασμού και εφαρμογών, εξειδικευμένων επαγγελματιών. Εξειδικευμένες εταιρείες μπορούν να αναλάβουν το συνολικό έργο της ταυτότητας του οργανισμού και, υπό συνθήκες, να μπουν σε διαδικασία διαγωνισμού».

Κατόπιν των παραπάνω, προκηρύχθηκε στις 25 Ιουνίου και δεύτερος διαγωνισμός, αυτήν τη φορά για «υπηρεσίες γραφικού σχεδιασμού». Αυτήν τη φορά δεν θα υπήρχαν έπαθλα αλλά θα προέκυπτε ένας ανάδοχος, με την αξία της σύμβασης να ανέρχεται στα 30.000€ και τη διάρκειά της στις 70 ημέρες από την υπογραφή. Η διορία για υποβολή των προσφορών ήταν η 25η Ιουλίου, ενώ με απόφαση που είναι αναρτημένη στη Διαύγεια, βλέπουμε ότι η τριμελής επιτροπή που θα αποφάσιζε για το λογότυπο συστάθηκε εννιά μέρες πριν, στις 16 Ιουλίου. Την ίδια μέρα αναρτήθηκε και τεύχος διευκρινίσεων για το διαγωνισμό στο site της εταιρείας.

Η τριμελής επιτροπή αποτελούνταν από τους: Χρυσούλα Κουστένη (Αρχιτέκτων Μηχανικός, Προϊσταµένη στο Τµήµα Αρχιτεκτονικών Μελετών στη Διεύθυνση Μελετών της Ελληνικό Μετρό), Δημήτρη Σφετικόπουλο (Αρχιτέκτων Μηχανικός, στο Τµήµα Αρχιτεκτονικών Μελετών στη ∆ιεύθυνση Μελετών της Ελληνικό Μετρό) και Ελένη Βουρλίτη (Πολιτικός Μηχανικός ΤΕ, στο Τµήµα ∆ιαγωνισµών Έργων και Μελετών στη ∆ιεύθυνση Συµβάσεων)

Η ακύρωση και του δεύτερου διαγωνισμού και η απευθείας ανάθεση

Με βάση την εταιρική ιστοσελίδα και τη Διαύγεια, οι υπόλοιποι μήνες κύλησαν χωρίς κάποια εξέλιξη πάνω στο διαγωνισμό —μέχρι τις 2 Οκτωβρίου. Τότε αναρτήθηκε στη Διαύγεια απόφαση με τίτλο «Δημιουργία Λογοτύπου και Σήμανσης για το Μετρό Θεσσαλονίκης». Το ποσό της σύμβασης παραμένει στις 30.000€. Το έργο ανατέθηκε στην εταιρεία MARKETING AND MEDIA SERVICES MON. IKE, με έδρα την Αθήνα.

Σύμφωνα με το έγγραφο της απόφασης: «Με την υπ’ αριθμ. THED-24010E/20.09.24 Πρόσκληση Υποβολής Προσφορά ζητήθηκε προσφορά από την εταιρεία MARKETING AND MEDIA SERVICES ΜΟΝ. ΙΚΕ, και στη συνέχεια η εν λόγω εταιρεία υπέβαλε εμπρόθεσμα στις 23/09/2024 οικονομική προσφορά, συνολικού ποσού τριάντα χιλιάδων ευρώ, η οποία πληροί και όλους τους όρους και τις απαιτήσεις τις πρόσκλησεις».

Ως εκπρόσωπος της εταιρείας στο ΓΕΜΗ εμφανίζεται ο κ. Κωνσταντίνος Γκουγκάκης. Με μία πρόχειρη αναζήτηση, εμφανίζεται να αρθρογραφεί στο portal οικονομικών ειδήσεων mikrometoxos.gr. Το ενδιαφέρον είναι ότι στις 3 Σεπτεμβρίου είχε αναρτηθεί άρθρο στο portal από αρθρογράφο με ημερήσια στήλη, στο οποίο ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση για τον εορταστικό τόνο που θέλησε να δώσει σε αυτό το τόσο ταλαιπωρημένο έργο. Σήμερα το άρθρο αυτό έχει κατέβει από την ιστοσελίδα, δημιουργώντας ένα κενό στην ημερήσια στήλη του αρθρογράφου στις 3 Σεπτεμβρίου, όμως είναι διαθέσιμο στο wayback machine.

Η επίσημη αιτιολογία που αναγράφει η απόφαση είναι ότι ο δεύτερος διαγωνισμός «απέβη άγονος, επειδή απορρίφθηκαν οι προσφορές όλων των διαγωνιζόμενων […] Μετά την ματαίωση της διαδικασίας του ανωτέρου διαγωνισμού και επειδή το χρονικό διάστημα μέχρι την έναρξη λειτουργίας του Μετρό Θεσσαλονίκης είναι εξαιρετικά σύντομο (2 μήνες) και δεν επαρκεί για την προκήρυξη νέου διαγωνισμού, η Διεύθυνση Έργων Μετρό Θεσσαλονίκης με σχετικό Υπηρεσιακό Σημείωμα» πρότεινε την έγκριση της απευθείας ανάθεσης.

Γιατί απορρίφθηκαν όλες οι προσφορές

Η Parallaxi κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση στην απόφαση απόρριψης όλων των συμμετοχών, συνολικά οχτώ τον αριθμό. Η απόρριψη κοινοποιήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου.

Το άρθρο 2.4.3.2.Β της διακήρυξης, το οποίο στέρησε από τους περισσότερους συμμετέχοντες την κατακύρωση του διαγωνισμού, περιέχει τις προδιαγραφές της δημιουργικής πρότασης. Με άλλα λόγια, απορρίφθηκαν επειδή κρίθηκε ότι η δημιουργική τους πρόταση ήταν ανεπαρκής με βάση τα όσα ζητούσε ο διαγωνισμός. Το άρθρο 2.4.3.2.Γ αφορά την επάρκεια και την καταλληλότητα της ομάδας που θα «τρέξει» το έργο, η οποία θα έπρεπε να αποδειχθεί από τους συμμετέχοντες. Το 2.4.3.1 αφορά τα δικαιολογητικά.

Η στάση των ΕΒΓΕ (Ελληνικά Βραβεία Σχεδιασμού Οπτικής Εποικοινωνίας)

Ο Δημήτρης Φακίνος, Διευθυντής των ΕΒΓΕ και εκπρόσωπος της γραφιστικής κοινότητας, δηλώνει στην Parallaxi:

«Αυτό που είδαμε να συμβαίνει με τον διαγωνισμό για το λογότυπο του Μετρό Θεσσαλονίκης είναι πραγματικά απογοητευτικό και εξαιρετικά προβληματικό για πολλούς λόγους.

Καταρχάς, η σύνθεση της επιτροπής αξιολόγησης φαίνεται να αποτελείται από άτομα που δεν έχουν την κανένα υπόβαθρο στον τομέα του branding. Η ανάπτυξη μιας ισχυρής οπτικής ταυτότητας, ειδικά για ένα τόσο σημαντικό έργο καθημερινής και μεγάλης προβολής, όπως το Μετρό μιας μεγάλης πόλης, απαιτεί επαγγελματίες με εξειδικευμένες γνώσεις και κατανόηση του σχεδιασμού της οπτικής επικοινωνίας. Κανένα τέτοιο μέλος δεν είδαμε στην επιτροπή.

Δεύτερον, είναι απαράδεκτο να ζητείται από τους σχεδιαστές να εργαστούν, να διαθέσουν πόρους (χρηματικούς και μη) ώστε να παράξουν σοβαρές προτάσεις και μετά να τους αποστέλλεται ένα μήνυμα του τύπου “απλά δεν μας κάνει η δουλειά σας και άρα ο διαγωνισμός είναι άγονος”. Κι αυτό τη στιγμή που πολλοί από τους συμμετέχοντες είναι σημαντικότατοι και έχουν αποδεδειγμένη γνώση του αντικειμένου τους (εντός κι εκτός ελληνικών συνόρων). Όλοι καταλαβαίνουν πως πρόκειται για κοροϊδία.

Τέλος, η απόφαση να δοθεί το έργο σε ένα “άγνωστο” γραφείο είναι εξίσου ανησυχητική. Όταν πρόκειται για ένα τόσο σημαντικό δημόσιο έργο, θα έπρεπε να υπάρχει πλήρης διαφάνεια και αξιοπιστία. Η επιλογή μιας εταιρείας χωρίς διακεκριμένο υπόβαθρο στον τομέα δημιουργεί το λιγότερο αμφιβολίες για το κριτήριο της επιλογής και το πώς λήφθηκαν αυτές οι αποφάσεις.

Είναι σαφές ότι η διαδικασία αυτή όχι μόνο απαξιώνει τους σχεδιαστές, αλλά υπονομεύει και την ίδια τη σημασία του branding για δημόσια έργα τέτοιας εμβέλειας».

• Ο Δημήτρης Φακίνος το 1998 εξέδωσε το περιοδικό +DESIGN, το 2002 διοργάνωσε τα πρώτα ΕΒΓΕ (Ελληνικά Βραβεία Γραφιστικής & Εικονογράφησης), της διοργάνωσης που συγκεντρώνει, αξιολογεί και προβάλλει τα καλύτερα της ετήσιας ελληνικής παραγωγής του χώρου. Διοργανώνει (ή συνδιοργανώνει) κάθε χρόνο τέσσερα συνέδρια που καλύπτουν τους χώρους της γραφιστικής (DesignAthens), της αρχιτεκτονικής και του interior design (ΕΣΩ), του ψηφιακού σχεδιασμού (Digitized) και του βιομηχανικού/προϊοντικού σχεδιασμού. Από το 2007 είναι διευθυντής του European Design Festival, μιας σειράς εκδηλώσεων που ταξιδεύει ετησίως σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες.

Αναμονή δηλώσεων Ελληνικό Μετρό

Η Parallaxi επικοινώνησε με την Ελληνικό Μετρό με σκοπό να λάβει κάποια επίσημη εκδοχή για το πώς οδηγηθήκαμε στην απόρριψη και των οχτώ δημιουργικών προτάσεων και στην απευθείας ανάθεση. Μέχρι τη στιγμή που γράφεται το ρεπορτάζ, δεν έχει υπάρξει κάποια απάντηση. Σε περίπτωση που τη λάβουμε, θα προστεθεί εδώ.