Στο Χαρίσειο Γηροκομείο η Τρίτη Ηλικία ΖΕΙ

Εικόνες: Γιώργος Μπούρμπος, Esp+ student 

Ένα πρωινό του Δεκέμβρη, στο Χαρίσειο Γηροκομείο της Θεσσαλονίκης, εκεί οπού φιλοξενούνται περίπου 120 ηλικιωμένοι, ο καθένας με την δική του ιστορία, με τα ρυτιδιασμένα πρόσωπα να προδίδουν το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου και τα υγρά μάτια να φανερώνουν την ευλογία ότι «αυτοί τα κατάφεραν κι έφτασαν ως εδώ».

Πλησιάζει η ώρα του φαγητού.

Σε κάθε δωμάτιο υπάρχει ένας άντρας ή μια γυναίκα που δεν έχει πια πολλά: Ξαπλωμένοι στο κρεβάτι με την τηλεόραση απέναντι και δίπλα τους το «πι» να στέκεται σαν το άλλο τους μισό. 

«Από το τίποτα… εδώ τώρα είμαστε καλά» – Γιώργος, 82 ετών

Ο κύριος Γιώργος κάθεται στο τραπέζι με τις τράπουλες απλωμένες μπροστά του. Τα δάχτυλά του κινούνται αργά – αλλά σίγουρα με σιγουριά. «Παίζουμε χαρτιά… και οι μέρες περνάνε ευχάριστα με την παρέα», λέει, και το βλέμμα του φωτίζεται.

Περιγράφει πώς γεμίζουν οι μέρες εκεί: Τραγούδια, μικρές παρέες, παιδικές φωνές που κάθε τόσο φτάνουν από επισκέψεις σχολείων. Έχει περάσει σχεδόν οκτώ μήνες στο Χαρίσειο. «Η ζωή μου πριν ήταν καλή, δόξα τω Θεώ», λέει ήρεμα. «Κι από το τίποτα… εδώ τώρα είμαστε καλά».

Στις γωνιές των ορόφων συναντάς παρέες να συζητούν. Θέματα του παρελθόντος που έχουν χαραχτεί στη μνήμη, κανένα νέο από τις ειδήσεις, ίσως και κάποιο κουτσομπολιό που πέρασε από στόμα σε στόμα – και τότε – όλοι σκύβουν το κεφάλι για να ακούσουν κρυφά, σαν να ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο—τότε που στο δημοτικό έλεγαν χαμηλόφωνα τα μυστικά τους για να μην ακουστούν.

«Προσπαθώ να αισθάνομαι καλά με τον εαυτό μου, γιατί το νιώθω» – Δήμητρα 80 ετών

Η κυρία Δήμητρα βρίσκεται στο Χαρίσειο μόλις δύο μήνες. Πριν από αυτό, η ζωή της ήταν αβέβαιη, ζούσε στο δρόμο. «Δεν είναι εύκολο να κάνω φιλίες εδώ», λέει, με μια ελαφριά πίκρα στη φωνή, «γιατί οι περισσότεροι έχουν προβλήματα, ούτε καν να συζητήσω μπορώ. Παρέα δεν κάνω, απλά λέμε τα τυπικά».

Η καθημερινότητά της έχει μια αίσθηση προσπάθειας για αυτοσυγκέντρωση και προσωπική ισορροπία. «Τώρα στα Χριστούγεννα δεν αισθάνομαι άνετα», παραδέχεται, «προσπαθώ να αισθάνομαι καλά με τον εαυτό μου, γιατί το νιώθω». Κάθε της μέρα είναι μια μικρή μάχη να βρει σιγουριά και ηρεμία, μέσα σε έναν χώρο που προσπαθεί να γίνει σπίτι της, αλλά ακόμη δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει σχέσεις.

Ο καθένας έχει μια ιστορία για το πώς έφτασε στο γηροκομείο. Άλλος από τον δρόμο και άλλος αναζητώντας καλύτερη φροντίδα. Όσο για τις ηλικίες δεν απέχουν πολύ 80, 90 ετών, όλοι άνθρωποι γεννημένοι σχεδόν έναν αιώνα πίσω.

«Έρχονται και με βλέπουν τα παιδιά μου και μου αρέσει αυτό» – Ελισσάβετ 92 ετών

Η κυρία Ελισάβετ κάθεται στη μεγάλη πολυθρόνα δίπλα στο παράθυρο, εκεί όπου ο ήλιος πέφτει απαλά πάνω στα χέρια της. «Οι μέρες μου είναι πολύ ωραίες εδώ», λέει με μια μικρή κίνηση του κεφαλιού, «μας περιποιούνται πάρα πολύ, όλα είναι καλά».

Βρίσκεται στο Χαρίσειο μόλις δύο‑τρεις μήνες, κι όμως μοιάζει σαν να ήταν εδώ χρόνια. «Κατευθείαν βρήκα παρέα», εξηγεί. Μιλά για τα παιδιά της, που έρχονται και τη βλέπουν όσο συχνά μπορούν: «Έχω δύο παιδιά… έρχονται, με βλέπουν», λέει και χαμογελά.

Στην τραπεζαρία όλα είναι ήδη στη θέση τους, όπως κάθε μέρα: Ψωμί, νερό και σερβίτσια περιμένουν τους ηλικιωμένους να απολαύσουν το μεσημεριανό τους όσο το προσωπικό τακτοποιεί τις τελευταίες λεπτομέρειες πριν μοιράσει τα πιάτα.

«Περνάω τις μέρες μου ζωγραφίζοντας και το λατρεύω» – Ζωή, 82 ετών

Η κυρία Ζωή μετρά με ακρίβεια τον χρόνο της εκεί μέσα. «Έξι χρόνια και επτά μήνες». Κάθεται μπροστά από ένα χάρτινο μπλοκ ζωγραφικής. «Περνάω τις μέρες μου ζωγραφίζοντας… και το λατρεύω», εξηγεί, ενώ το βλέμμα της παραμένει καρφωμένο σε ένα σχέδιο που απομένουν οι τελευταίες πινελιές.

Το χέρι της, όμως, τρεμοπαίζει ελαφρά. «Το χέρι μου αρχίζει να πονάει τελευταία», παραδέχεται χαμηλόφωνα, χωρίς όμως να αφήσει τη φράση να ακουστεί σαν παράπονο. «Αλλά έχω υποσχεθεί μια ζωγραφιά που θέλω να κάνω… και θα την ολοκληρώσω. Μετά… θα σταματήσω για λίγο καιρό».

Λίγο πριν από το φαγητό, σε κάθε χώρο κάποιοι ξεκλέβουν ώρες με δραστηριότητες, περνώντας τον χρόνο τους όπως μπορούν και όπως τους ταιριάζει. Σε ένα τραπέζι είναι στημένο ένα τάβλι. Τρεις ηλικιωμένοι απολαμβάνουν την παρτίδα τους, και η ώρα μοιάζει να περνά σαν αστραπή.

Ο ένας κάθεται σε αναπηρικό αμαξίδιο, απέναντι ένας δεύτερος με ακουστικό βαρηκοΐας προσπαθεί να μην χάσει λέξη, ενώ ο τρίτος δείχνει λίγο πιο ζωηρός και ενεργός.

«Ευτυχώς είμαστε καλά και έχουμε καλή παρέα» – Νίκος, 94 ετών

Ο κύριος Νίκος κάθεται μπροστά στο τραπέζι του τάβλι πάνω στο αναπηρικό αμαξίδιο. Ο ήχος από τα ζάρια που πέφτουν στο ταμπλό γεμίζει τον χώρο. Οι κινήσεις του είναι αργές αλλά βέβαιες. «Την ημέρα μας την περνάμε με τάβλι, έχουμε καλή παρέα. Οι περισσότεροι εδώ έχουν άνοια, εμείς όμως καλά που ευτυχώς ασχολούμαστε, πότε με το ένα παιχνίδι, πότε με το άλλο. Αυτή είναι η καθημερινότητά μας».

Βρίσκεται στο Χαρίσειο εδώ και δεκαπέντε χρόνια. «Πριν έρθω εδώ έκανα πολλά και διάφορα», συνεχίζει, «μου άρεσαν οι τέχνες και το χέρι μου έπιανε…». Με κάθε ρίξιμο ζαριών, η παλιά του δεξιοτεχνία φαίνεται ακόμα.

Στον επάνω όροφο, πέντε-έξι ηλικιωμένες συζητούν. Άλλες με μπαστούνι, άλλες με πι—όλες όμως έχουν ένα κοινό: την ανάγκη για παρέα, την αγάπη και τη διάθεση να είναι η μία δίπλα στην άλλη. Ψίθυροι, γέλια από καρέκλα σε καρέκλα, ατέλειωτες κουβέντες.

 «Τα Χριστούγεννα με ενθουσιάζουν!» – Φωτεινή, 78 ετών

Η κυρία Φωτεινή, βρίσκεται στο Χαρίσειο εδώ και πέντε χρόνια. Καθώς μιλάει, κοιτάει την ψυχολόγο για να τη βοηθήσει να εκφράσει με σαφήνεια όσα θέλει. «Είμαι ενθουσιασμένη για τα Χριστούγεννα», λέει και το πρόσωπό της να φωτίζεται από χαρά. Μοιράζεται μια ανάμνηση που τη γεμίζει περηφάνια: «Πέρυσι ντύθηκα Άγιος Βασίλης και μου άρεσε πάρα πολύ, κανείς δεν με γνώρισε!».

Για φέτος κρατά το μυστικό της ενδυμασίας της: «Δεν θα πω τι θα ντυθώ… θα είναι έκπληξη», λέει με ένα πονηρό χαμόγελο, γεμάτη προσμονή για τη χαρά και τη διασκέδαση που φέρνουν οι γιορτές και κάθε λέξη της αποπνέει ενθουσιασμό.

Για πολλούς, το πιο συχνό χτύπημα της ηλικίας είναι η άνοια. Στο τάβλι, στο φαγητό, στις παρέες, ακόμη και στις συζητήσεις με το προσωπικό, συχνά ακούς τα ίδια λόγια να επαναλαμβάνονται.

Κι όμως, όσοι ακούν αντιδρούν κάθε φορά σαν να τα ακούνε πρώτη φορά. Ίσως το κάνουν από ενσυναίσθηση. Ίσως γιατί όντως, εκείνη τη στιγμή, νιώθουν πως ακούν κάτι ξανά, αλλά σαν καινούργιο. Ποιος ξέρει, ίσως, να μην το μάθουμε ποτέ.

«Μου αρέσει να κινούμαι, λατρεύω τις ελληνικές ταινίες» Σταυρούλα, 90 ετών

Η κυρία Σταυρούλα, 90 ετών, βρίσκεται στο Χαρίσειο μόλις μισό χρόνο, αλλά ήδη κινείται με άνεση στους διαδρόμους και τους χώρους του ιδρύματος. «Εγώ προσπαθώ να βγαίνω έξω», λέει και τα μάτια της να λάμπουν. «Μου αρέσει να περπατάω και γενικότερα γυρνάω σε όλους τους χώρους».

Οι μέρες της έχουν και στιγμές αναψυχής. «Λατρεύω τις ταινίες… οι ελληνικές, η Βουγιουκλάκη ας πούμε», προσθέτει, χαμογελώντας με ένα φως νοσταλγίας για τον κινηματογράφο μιας άλλης εποχής. Η κινητικότητα της όμως έχει τα όριά της· «Δεν μπορώ να κάνω πολλά», παραδέχεται ενώ ξεχωρίζει τις μέρες που έρχονται τα παιδιά της να την δουν.

Η ψυχολόγος Φένια Κυριάκου δίνει μια εικόνα για την καθημερινότητα των ηλικιωμένων

«Είμαι στο Χαρίσειο περίπου ενάμιση χρόνο και ένα μεγάλο ποσοστό των ηλικιωμένων είναι περπατητοί ή κινούνται με κάποιο βοηθητικό μέσο. Πολλοί αντιμετωπίζουν γνωστικές διαταραχές, όπως άνοια, ή κινητικές δυσκολίες. Κάθε μέρα γεμίζει με δραστηριότητες για την ψυχαγωγία τους· κάνουμε χειροτεχνίες, συζητήσεις, βλέπουμε ταινίες και συμμετέχουμε με εθελοντές σε πολλές δράσεις, από μαγειρική μέχρι μουσική. Πολλές φορές οι δραστηριότητες ξεκινούν από εμάς, όπως ασκήσεις ενδυνάμωσης της μνήμης, και τους αφήνουμε να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Η πλειοψηφία των ηλικιωμένων έχει επισκέψεις από δικούς τους ανθρώπους· λίγοι δεν έχουν κανέναν, αλλά εκείνοι αναπληρώνουν αυτή την έλλειψη δημιουργώντας παρέες μεταξύ τους.

Ένα κοινό στοιχείο για πολλούς είναι το πένθος, καθώς έχουν χάσει αγαπημένα πρόσωπα. Έτσι έρχονται πιο κοντά σε άλλους που έχουν βιώσει κάτι αντίστοιχο, μοιράζοντας την εμπειρία τους.

Δίνουμε μεγάλη σημασία στην εξωστρέφεια και τις εκδηλώσεις· για πολλούς οι γιορτές δεν είναι μοναχικές. Έρχονται σχολεία για να πουν τα κάλαντα, κάνουμε δραστηριότητες που τους κάνουν να νιώθουν όμορφα, και μερικοί παίρνουν άδεια για να γιορτάσουν μαζί με την οικογένειά τους. Κάθε μέρα προσπαθούμε να δημιουργούμε ένα καλό κλίμα, ώστε η ζωή εδώ να μην είναι απλώς καθημερινότητα, αλλά γεμάτη συντροφικότητα και μικρές χαρές».

Η ιστορία του Χαρίσειου Γηροκομείου

Το Χαρίσειο Γηροκομείο ξεκίνησε ουσιαστικά τη λειτουργία του το 1899, όταν συνεδρίασε για πρώτη φορά η Εφορεία του, και έναν χρόνο αργότερα, στις 25 Απριλίου 1900, υποδέχθηκε τους επτά πρώτους τροφίμους του.

Δημιουργήθηκε για να καλύψει ένα μεγάλο κοινωνικό κενό της εποχής, καθώς στις αρχές του 20ού αιώνα δεν υπήρχαν συντάξεις και πολλοί ηλικιωμένοι ζούσαν μόνο όσο μπορούσαν να εργάζονται.

Σκοπός του Ιδρύματος ήταν η φροντίδα υπέργηρων, αποδεδειγμένα ενδεών και ανίκανων για εργασία, οι οποίοι έπρεπε να είναι Έλληνες, Χριστιανοί Ορθόδοξοι και εγκατεστημένοι στη Θεσσαλονίκη.

Με την έλευση των προσφύγων η ανάγκη για ένα οργανωμένο γηροκομείο έγινε ακόμη πιο επιτακτική, ενώ η δράση του Χαρισείου σύντομα ξεπέρασε τη γηροκομία, επεκτεινόμενη και σε άλλες μορφές φιλανθρωπίας, όπως η περίθαλψη ορφανών, η στήριξη απροστάτευτων γυναικών και η σίτιση ενδεών.

*Απόψε το βράδυ η parallaxi μέσα από τη δράση της Η Θεσσαλονίκη Αλλιώς οργανώνει μια Χριστουγεννιάτικη βραδιά αγάπης για τους φιλοξενούμενους του Χαρίσειου Γηροκομείου