Τα Airbnb έρχονται, οι μουσικοί φεύγουν: Μία καλλιτεχνική κοινότητα σε έξωση

Περπατώντας κάτω από τα άχαρα πολυώροφα κτίρια στη Βαλαωρίτου, στη Φράγκων, στα στενά πέριξ της Λαγκαδά, ίσως ακούσετε κάποια μελωδία να ξεφεύγει από τα ανοιχτά παράθυρα. Αν την πετύχετε, τεντώστε καλά τα αυτιά σας. Μόλις θα έχετε πετύχει κάτι ολοένα και πιο σπάνιο στους δρόμους του ιστορικού κέντρου.

Δεκαετίες τώρα, τα πρώην βιοτεχνικά κτίρια της Θεσσαλονίκης στέγασαν τα αυτοσχέδια στούντιο εκατοντάδων μουσικών, και μαζί με αυτά τις προσδοκίες και τη δημιουργικότητά τους. Πλέον, η ραγδαία άνοδος του Airbnb αλλάζει βίαια τα δεδομένα, με τους μουσικούς να χάνουν τους χώρους που νοίκιαζαν επί πολλά έτη και να αδυνατούν να βρουν καινούργιους.

Απόψε το απόγευμα, στο στενάκι της Εμπράρ, διοργανώνεται μία ανοιχτή συναυλία δρόμου για όλους αυτούς τους μουσικούς που έχασαν τις καλλιτεχνικές τους βάσεις, και μαζί με αυτές μία πολύτιμη κοιτίδα έκφρασης και κοινωνικής ζωής. Μιλήσαμε με την Αλεξάνδρα Καραμούτσιου, συνδιοργανώτρια της πρωτοβουλίας, για να μας μεταφέρει όσα οδήγησε σε αυτήν την απόφαση.

Τα προβάδικα έχουν ιστορία που μπορεί να καλύψει ολόκληρο διδακτορικό

Η Αλεξάνδρα πρωτοήρθε σε επαφή με τα αυτοσχέδια στούντιο στις αρχές της οικονομικής κρίσης, επειδή οι φίλοι της έκαναν πρόβες σε ένα τέτοιο. Όποτε πήγαινε να τους ακούσει, παρατηρούσε με ενδιαφέρον την περιοχή. Τα λουκέτα σε πρώην βιοτεχνίες αυξάνονταν εκθετικά, όμως το ίδιο συνέβαινε και με τα αυτοσχέδια στούντιο. «Γύρω στο 2012, άρχισα να πηγαίνω σε πολλά live στην ευρύτερη περιοχή του Φραγκομαχαλά. Παρατηρούσα ότι τα στούντιο γίνονταν όλο και περισσότερα. Άρχισα να πηγαίνω συχνά σε πρόβες, σε live. Σταδιακά κατάλαβα την αξία αυτών των στούντιο. Ήταν και είναι μία καλά κρυμμένη αλλά πολύτιμη κοιτίδα πολιτισμού για την πόλη. Και εκείνα τα χρόνια ήταν στο peak της», θυμάται.

Τα hotspots των στούντιο στη Θεσσαλονίκη —μέχρι στιγμής

Το ενδιαφέρον της Αλεξάνδρας κατέληξε τελικά σε ένα ολόκληρο διδακτορικό αφιερωμένο στα αυτοσχέδια μουσικά στούντιο. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς της, συνομίλησε με πάνω από 20 γνώστες της underground μουσικής σκηνής της πόλης από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και τη δεκαετία του 1990.

«Ήδη από τη δεκαετία του ‘70 μπορούμε να μιλάμε για αυτοσχέδια στούντιο στη Θεσσαλονίκη. Ειδικά από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80, παρατηρείται η συγκέντρωσή τους στο κέντρο, ιδίως σε κάποιες συγκεκριμένες πολυκατοικίες. Η επόμενη φάση άνθησης ήρθε από τη δεκαετία του 2000 μέχρι το 2020 περίπου», εξηγεί.

Ένα κτίριο-ορόσημο για την ιστορία πολλών ντόπιων μουσικών βρίσκεται στην οδό Δημητρίου Ολύμπιου. Έγινε γνωστό ως «Τσιγαρίδα», από το όνομα της ιδιοκτήτριάς του. «Η “Τσιγαρίδα” ήταν ίσως το πρώτο κτίριο στη Θεσσαλονίκη που μετατράπηκε απ’ άκρη σ’ άκρη σε χώρο για μουσικούς», αναφέρει η Αλεξάνδρα. «Οι πρώτες μπάντες εγκαταστάθηκαν σε αυτό ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και για ολόκληρες δεκαετίες φιλοξενούσε πάρα πολλά σχήματα», αναφέρει η Αλεξάνδρα.

Άλλα βασικά spots για τους απανταχού μουσικούς και μουσικόφιλους ήταν οδοί των Άνω Λαδάδικων, όπως Ορφανίδου, η Βαλαωρίτου, η Εμπράρ και η Φράγκων. Όμως, τα projects πολλών συγκροτημάτων έχει στεγάσει και η παλιά κλινική γωνία Λαγκαδά με Βάκχου, στο Βαρδάρη. Σύμφωνα με τη συνομιλήτριά μας, κάποια σποραδικά στούντιο λειτουργούν ακόμα και σήμερα στα Λαδάδικα κάτω από την Πολυτεχνείου, αν και εκεί η αλλαγή στο χαρακτήρα της περιοχής μετρά ήδη 30 χρόνια.

DIY διαρρυθμίσεις VS ακριβές ανακαινίσεις

Δύο βασικά χαρακτηριστικά που τονίζει συνεχώς η Αλεξάνδρα κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας είναι ο αυτοσχέδιος χαρακτήρας των στούντιο και το γεγονός ότι στεγάζονται ως επί το πλείστον σε κτίρια όπου δεν υπάρχουν κανονικά οι προδιαγραφές για οικιστική χρήση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες «πιάτσες» εντοπίζονται στο δυτικό κομμάτι του ιστορικού κέντρου, δηλαδή εκεί όπου κάποτε εντοπιζόταν η καρδιά της βιοτεχνικής Θεσσαλονίκης.

«Από τη δεκαετία του ‘90 άρχισαν να παρακμάζουν οι βιοτεχνίες και με την οικονομική κρίση δόθηκε το τελειωτικό χτύπημα. Χιλιάδες ακίνητα έμειναν αδιάθετα και μειώθηκε η αξία τους, μέχρι που τα πήραν μουσικοί, χορευτές, εικαστικοί και άλλοι καλλιτέχνες και τα ξαναγέμισαν», λέει. «Η διαμόρφωσή τους έγινε με DIY, συνεργατικό τρόπο. Μαζεύονταν δύο-τρεις μπάντες, κάναν ηχομονώσεις με απλά και καθημερινά υλικά, μετά φέρναν ο καθένας τον εξοπλισμό του και τον μοιράζονταν. Ένας θα έφερνε τα ντραμς του, ένας άλλο έναν ενισχυτή, ένας τρίτος μία κονσόλα».

Στον αντίποδα βρίσκεται η σημερινή διαχείριση των ίδιων ακινήτων, όταν είναι να μετατραπούν σε Airbnb. Τα κόστη μετατροπής πρώην βιοτεχνικών χώρων σε χώρους κατοικίας είναι μεγάλα, για αυτό και οι ιδιοκτήτες τούς πωλούν σε μεγάλα funds, που διαθέτουν τα απαραίτητα κεφάλαια για εκ βάθρων ανακαίνιση.

«Σήμερα όλο και περισσότεροι γνωστοί ή φίλοι μου μουσικοί λένε ότι το στούντιό τους κλείνει είτε γιατί ο ιδιοκτήτης το πουλά να γίνει Airbnb είτε γιατί δίπλα ανοίγει Airbnb και το στούντιο ενοχλεί», μεταφέρει η Αλεξάνδρα. «Βάσει της εμπειρίας μου, θα έλεγα ότι τα ακίνητα δίνονται συνήθως σε μεγάλες εταιρείες γιατί, για να γίνουν οι απαραίτητες μετατροπές απαιτούνται πολλά χρήματα. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ακίνητα που δεν έχουν καν δική τους τουαλέτα. 

» Συνήθως τα funds αγοράζουν Αλεξάνδρα Καραμούτσιου . Κάπως επιτυγχάνεται η αλλαγή του καταστατικού, ακόμα και αν δεν προβλέπει οικιστικές χρήσεις στο κτίριο. Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν πολλά Airbnbs σε κτίρια που, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι ασφαλή και κατάλληλα για οικιακή χρήση. Παρόλα αυτά, εντέλει εξασφαλίζονται οι απαραίτητες άδειες και λειτουργούν».

Μία ελπίδα στους μουσικούς είχε δημιουργήσει το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Τουρισμού για τη βραχυχρόνια μίσθωση, που τέθηκε σε διαβούλευση πριν μερικούς μήνες. Αρχικά, προβλεπόταν «κόφτης» από το καθεστώς βραχυχρόνιας μίσθωσης για όσα ακίνητα μετατράπηκαν σε κατοικίες μετά το 2011. Ωστόσο, τελικά το μέτρο ανεστάλη, μετά από πιέσεις εκπροσώπων του κλάδου.

«Δεν νοικιάζουμε σε μουσικούς»

Όμως, ακόμα και όταν δεν μετατρέπονται σε χώρους βραχυχρόνιους μίσθωσης οι χώροι των μουσικών εντέλει κλείνουν από τις συνεχόμενες καταγγελίες για το θόρυβο που προκαλούν. Το τελευταίο διάστημα, οι καταγγελίες στην αστυνομία έχουν αυξηθεί πολύ, όχι μόνο στα στούντιο για πρόβες, αλλά και σε νυχτερινά μαγαζιά. Αν και λειτουργούν σε περιοχές που κανονικά δεν προορίζονται, βάσει σχεδίου πόλης, για κατοικία, στην πράξη καταλήγουν να βρίσκονται ανάμεσα σε «κατοικίες», ακόμα και αν αυτές απευθύνονται σε τουρίστες.

Οι καλλιτέχνες πασχίζουν να ενοικιάσουν νέους χώρους, όμως αυτό γίνεται συνεχώς πιο δύσκολο. Σύμφωνα με την Αλεξάνδρα, όλο και περισσότεροι ιδιοκτήτες δηλώνουν ανοιχτά ότι δεν δίνουν τα ακίνητά τους σε μουσικούς, ακόμα και αν αυτοί δεσμευτούν να παίζουν μουσική μόνο εκτός ωρών κοινής ησυχίας.

Τελικά, η μοναδική διέξοδος βρίσκεται στα επί πληρωμή επαγγελματικά στούντιο, που έιναι κοστοβόρα και φυσικά δεν έχουν την ευελιξία που προσφέρει ένας προσωπικός χώρος.

Κάτι παραπάνω από χώροι για πρόβα

Ρωτάμε την Αλεξάνδρα τι κινδυνεύει να χάσει η Θεσσαλονίκη αλλά και κάθε πόλη από την κατάσταση που διαμορφώνεται. Χωρίς να το πολυσκεφτεί, απαντά: «Αυτό που μου έδειξε η έρευνά μου είναι ότι όποτε αναπτύσσεται μία ενεργή “κυψέλη” από αυτοσχέδιους καλλιτεχνικούς χώρους, μαθηματικά οδηγούμαστε και σε αξιοσημείωτη καλλιτεχνική παραγωγή, μέσα σε λίγα χρόνια. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι οι αρχές της κρίσης, που όπως είπα υπήρξε μεγάλη μουσική άνθηση. Πιστεύω ότι αυτή η άνθηση οφείλεται και στην παρουσία όλων αυτών των στούντιο από το 2000 και μετά. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, όπου το gentrification ήρθε πιο λίγο και πιο αργά από την Αθήνα, είδαμε έναν καταιγισμό από μουσικές για πολλές δεκαετίες, μέχρι και πριν λίγα χρόνια ουσιαστικά».

Το δεύτερο που κινδυνεύει να χαθεί είναι η αίσθηση της κοινωνικότητας, με την Αλεξάνδρα να σχολιάζει: «Μία μπάντα δεν είναι απλώς ένα σύνολο μουσικών. Είναι μια παρέα, συχνά με βαθιές φιλικές σχέσεις. Μέσα σε αυτά τα κτίρια έχουν δημιουργηθεί φιλίες, έρωτες, συνεργασίες. Ξέρω άνθρωπο που έμαθε να παίζει τύμπανα ακούγοντας μία ντράμερ από το διπλανό στούντιο. Οι κοινοί χωροχρόνοι δημιουργούν ζυμώσεις που δεν μπορούν να επιτευχθούν με άλλον τρόπο. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό που υπήρξε αυτή η κοιτίδα. Και πρέπει να την προστατεύσουμε».

DIY Live για τα DIY studios

Απόψε το βράδυ, λοιπόν, από τις 18:00 και μετά, η οδός Εμπράρ θα γεμίσει με συγκροτήματα της πόλης, που θα υπερασπιστούν, όσο ακόμα προλαβαίνουν, τις αξίες της δημιουργικότητας και της κοινωνικής ζύμωσης. «Εκτός από μένα, διοργανωτές της πρωτοβουλίας είναι ο Κωστής Βελουδάκης, δημιουργός του ντοκιμαντέρ “Εξευμενίζοντας τον Ήχο”, ο Γιάννης Δημητρούδης, ραδιοφωνικός παραγωγός και μουσικός που διατηρεί στούντιο στην περιοχή, και ο Φώτης Τρασανίδης, που μου έδωσε την αρχική ιδέα για όλο αυτό σε μία συνέντευξη που είχα μαζί του», λέει η Αλεξάνδρα. «Ήταν δύσκολη διαδικασία, καθώς θέλαμε να πάρουμε τις σχετικές άδειες από το Δήμο κτλ. Ελπίζω ότι αυτό το live δεν θα είναι το πρώτο. Θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν κοινό χωροχρόνο για το κοινό, τους μουσικούς, για όλους όσους αγαπάμε το κέντρο της Θεσσαλονίκης.

» Δεν ξέρω αν με αυτήν τη δράση μπορούμε να μιλάμε για “επανοικειοποίηση” μιας περιοχής που κάποτε ήταν η γειτονιά μας. Ξέρω, όμως, ότι θέλουμε μία πόλη που οι κάτοικοί της να τη ζουν με ελευθερία σε κάθε επίπεδο. Εξάλλου, για να είμαστε μια ενδιαφέρουσα πόλη και για τους τουρίστες, πρέπει πρώτα από όλα εμείς να ζούμε καλά εδώ πέρα».