Θεσσαλονίκη, ηχώ από το Εβραϊκό παρελθόν

Μετάφραση: Παντελής Τριανταφύλλου

Σαλόνικα, η Θεσσαλονίκη στα ελληνικά, μας φάνηκε ως ο ιδανικός προορισμός για διακοπές: μία πτήση 2 μισή ωρών, σχετικά οικονομική, με kosher (επιτρεπτά στα Εβραϊκά) φαγητά ευρέως διαθέσιμα, με πολλά αξιοθέατα εντός της πόλης και επιλογές για ημερήσιες εκδρομές κοντά σε αυτή, καθώς και πλούσια Εβραϊκή ιστορία και παρελθόν. Για αυτούς τους λόγους λοιπόν αποφασίσαμε να περάσουμε μία εβδομάδα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας.

Οι πρώτοι Εβραίοι έφτασαν στην Θεσσαλονίκη τον 2ο αιώνα προ Χριστού από την Αλεξάνδρεια. Μία Εβραϊκή κοινότητα υπάρχει εκεί από την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Η πρώτη Εβραϊκή συναγωγή, η Ετζ Χαγίμ, χρονολογείται από εκείνη τη περίοδο και συνέχισε να υπάρχει έως και τον 20ο αιώνα.

Σύμφωνα με Χριστιανικές πηγές, ο Απόστολος Παύλος έκανε κήρυγμα στη συναγωγή της πόλης αλλά τα “καλά νέα” του δεν έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό και αναγκάστηκε να φύγει μετά από μόλις 3 εβδομάδες. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, με μόνο μία εξαίρεση, μαζί με τους Λατίνους διαδόχους τους ήταν εχθρικοί ενάντια στους Εβραίους υποτελείς τους.

Ο Βενιαμίν της Τουδέλας, διάσημος Εβραίος ταξιδιώτης, βρήκε 500 Εβραίους στην πόλη το 1169.

Η κατάκτηση της πόλης από τους Τούρκους το 1430 επέτρεψε σε πολλούς Εβραίους να μεταναστεύσουν εκεί, αλλά η εκδίωξη τους από την Ισπανία το 1492 είναι αυτή που έφερε μεγάλο αριθμό Εβραίων στη περιοχή. Αν και υπήρχαν Εβραϊκες κοινότητες που μιλούσαν Ελληνικά (οι λεγόμενοι Ρωμανιώτες) στην Θεσσαλονίκη από την αρχαιότητα, οι νεοφερμένοι ομιλητές της Ισπανοεβραϊκής γλώσσας, γνωστοί επίσης ως Λαντίνο ή Λαδίνο, έγιναν η πλειοψηφία.

Οι συναγωγές τους τιμούνται στους τοίχους του Γιάδ Λεζικαρόν, τη μόνη ενεργή συναγωγή της Θεσσαλονίκης. Εκεί μπορεί κανείς να διαβάσει τα ονόματα των περιοχών που προήλθαν, όπως η Αραγονία, Πορτογαλία, Απουλία, Καστίλλη, Λισαβόνα και Ιταλία.

Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Εβραίοι ήταν η μεγαλύτερη εθνότητα της πόλης. Τα Σάββατα και στις Εβραϊκές εκδηλώσεις, το εμπόριο σταματούσε και το κύριο λιμάνι της Θεσσαλονίκης ήταν κλειστό.

Ο θρυλικός δήμαρχος της Χάιφα, Abba Houshi, πρόσλαβε 300 Εβραίους λιμενεργάτες, ναύτες και τις οικογένειές τους από τη Θεσσαλονίκη στα μέσα του 1930 για να μετακομίσουν στη Χάιφα και να εργαστούν εκεί. Αυτό πιθανότατα τους έσωσε τη ζωή από τις φρίκες που ακολούθησαν.

Η Θεσσαλονίκη ήταν σπίτι και για διάφορες επιφανής ανθρώπους και οικογένειες, ανάμεσά τους ο Yaakov ibn Habib, συγγραφέας του Ein Ya’akov, ο συνθέτης του τραγουδιού “Lecha Dodi”, Shlomo Alkabetz και ο Samuel de Medina συγγραφέας πάνω από 1,000 Εβραϊκών κειμένων.

Στην τωρινή εποχή, ο ραβίνος Meir Uziel, ο οποίος έγινε αργότερα ο βασικός ραβίνος του Ισραήλ, υπηρέτησε ως ο βασικός ραβίνος της πόλης και ο Leon Recanati, ιδρυτής της τράπεζας Discount, κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη. Η γειτονιά Φλορεντίν στο Τελ Αβίβ χτίστηκε με πρωτοβουλία Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Pfizer Albert Bourla γεννήθηκε και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη. Ο διάσημος Εβραίος τραγουδιστής Yehudah Poliker έχει ρίζες από τη πόλη και έγραψε ένα τραγούδι για τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος που επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη: “Χλωμά πρόσωπα, τα απομεινάρια των ζωντανών, πρόσφυγες από τις πορείες θανάτου, κουρελιασμένοι και μπαλωμένοι, έρχονται να κλάψουν στους δρόμους σας.”

Η πόλη έχει γνωρίσει πολλές εβραϊκές τραγωδίες, μεταξύ των οποίων και η μεταστροφή στο Ισλάμ του Shabbtai Zvi, ενός χαρισματικού προσώπου που θεωρήθηκε ο Μεσσίας από πολλούς Εβραίους σε όλο τον κόσμο. Αρχικά, έλαβε θερμή υποδοχή όταν κήρυξε στη συναγωγή Σαλόμ, αλλά αφού τον άκουσαν να ανακοινώνει ότι ήταν ο “αληθινός λυτρωτής”, οι ραβίνοι της Σαλονίκης τον εκδίωξαν. Οι Μουσουλμανικές Τουρκικές αρχές, ανήσυχες για την αναστάτωση, τον φυλάκισαν το 1666 και του έδωσαν την επιλογή “μεταστροφή ή θάνατος”. Επέλεξε το πρώτο, και έτσι κατέρρευσε η υποστήριξη για το μεσσιανικό του κίνημα.

Αυτή η πανωλεθρία σόκαρε βαθιά τον Εβραϊκό κόσμο, αφήνοντας τους περισσότερους από τους πρώην οπαδούς του απογοητευμένους και πληγωμένους.

Αλλά περισσότερες από 300 Εβραϊκές οικογένειες της Θεσσαλονίκη έκαναν μεταστροφή στο Ισλάμ μαζί με τον Shabbtai Zvi και δημιούργησαν μια ξεχωριστή κοινότητα, οι αυτοαποκαλούμενοι Ma’aminim (“πιστοί”). Οι Μουσουλμάνοι τους αποκαλούσαν Donmeh (“αποστάτες”) και και οι ίδιοι οι Εβραίοι τους θεώρησαν το ίδιο. Διατηρούσαν τον δικό τους τέμενος, νεκροταφείο και παντρεύονταν μόνο μεταξύ τους. Ήταν κρυπτο-Εβραίοι, τηρώντας κάποιες εβραϊκές ιεροτελεστίες προσποιούμενοι ότι είναι πιστοί Μουσουλμάνοι, συνδυάζοντας παράλληλα Σουφιστικές και καμπαλιστικές διδασκαλίες.

Στις αρχές του 20ού αιώνα χτίσανε το Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη, ένα κτίριο – κατασκευασμένο σε ένα εκλεκτικό μοντέρνο Μαυριτανικό-Ευρωπαϊκο στυλ – που χρησιμοποιείται σήμερα ως αίθουσα εκθέσεων από τον Δήμο Θεσσαλονίκης.

Αυτή η κοινότητα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1923, στα πλαίσια ανταλλαγής Μουσουλμάνων με Έλληνες χριστιανούς, και εξακολουθεί να υπάρχει εκεί, πιο ενεργή σε αντισημιτικά φανταστικά σενάρια παρά στην πραγματικότητα.

Μία πυρκαγιά το 1917 κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των Εβραϊκών γειτονιών, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους άστεγους και προωθώντας την Εβραϊκή μετανάστευση.

Το μεγαλύτερο από τα τραγικά κεφάλαια στην ιστορία της πόλης διαδραματίστηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου του Ολοκαυτώματος, που ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη το 1941. Μέχρι το τέλος του πολέμου, η κοινότητα είχε σχεδόν εξοντωθεί. Το 95% της κοινότητας, που αριθμούσε συνολικά 43.850 Εβραίους, απελάθηκε. Μόνο 2.000 Εβραίοι παρέμειναν και αυτός ο αριθμός έχει μειωθεί σε περίπου 1.200 Εβραίους σήμερα. Η πόλη που κάποτε ήταν γνωστή ως “יir va’em b’Israel” (μια Εβραϊκή μητρόπολη), είναι πλέον πολύ διαφορετική.

Την περίοδο εκείνη, η συμπεριφορά του επίσημου προϊσταμένου ραβίνου της Θεσσαλονίκης, Tzvi Koretz, είναι βαθύτατα ανησυχητική και ρίχνει σκιά μέχρι και σήμερα. Καταγόταν από τη Γαλικία (Πολωνία), απόφοιτος Γερμανικού ραβινικού σεμιναρίου και του Ανωτάτου Ινστιτούτου Εβραϊκών Σπουδών στο Βερολίνο, ο Koretz ήταν αμφιλεγόμενο πρόσωπο από τότε που έφτασε στη Θεσσαλονίκη το 1933.

Αρχικά άσχετος με τη γλώσσα και τις θρησκευτικές παραδόσεις της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και φιλελεύθερος στις δικές του θρησκευτικές πρακτικές, ο Koretz ήταν μια περίεργη επιλογή. Ωστόσο, η κοινότητα απομακρυνόταν από την παράδοση και υπήρχε η αίσθηση ότι ένας δυτικός προϊστάμενος ραβίνος θα μπορούσε να δημιουργήσει πολύτιμες συμμαχίες με τις αρχές, ενώ οι τοπικοί ραβίνοι θα μπορούσαν να ασχολούνται με τα θρησκευτικά θέματα.

Ήταν πολύ επιτυχημένος στο να επεκτείνει την προσωπική του εξουσία και επιρροή, συναναστρεφόταν με πολιτικούς και βασιλικά πρόσωπα, ζώντας πολυτελώς και τελικά γίνοντας επικεφαλής της κοινότητας – μια θέση που πάντα είχε καταλαμβάνει άνδρας εκτός κλήρου – ελέγχοντας έτσι τα οικονομικά και τα περιουσιακά της στοιχεία, καθώς και εξυπηρετώντας ως αρχιραβίνος.

Οι Ναζί συνέλαβαν τον Koretz και τον φυλάκισαν στη Βιέννη υπό αισχρές συνθήκες. Αφού επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη μετά από σχεδόν ένα έτος στη φυλακή, ανέλαβε ξανά τα ραβινικά του καθήκοντα. Ως γερμανόφωνος, διορίστηκε επίσης επικεφαλής της Judenrat (Εβραϊκή κοινότητα) Θεσσαλονίκης και συνεχώς παρότρυνε τη συμμόρφωση με τους νόμους των Γερμανών.

Όταν του δόθηκε εντολή να παραδώσει λίστες με ονόματα Εβραίων και τις ιδιοκτησίες τους στις γερμανικές αρχές, το έκανε. Από την άλλη πλευρά, παρακάλεσε – με δάκρυα αλλά χωρίς επιτυχία – τον συνεργάτη με τους Γερμανούς πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ιωάννη Ράλλη, να αντισταθεί στην απέλαση των Εβραίων. Ο Koretz προσπάθησε επίσης να βελτιώσει την κατάσταση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Τελικά, απελάθηκε στο Bergen-Belsen και επέζησε μέχρι την απελευθέρωση, μόνο για να πεθάνει αμέσως μετά μετά από τύφο.

Ήταν προδότης ή θύμα της δικής του αδυναμίας και παρεξηγήσεων;

Αμέσως μετά τον πόλεμο, καταδικάστηκε σφοδρά, τόσο από επιζώντες Εβραίους όσο και από Έλληνες, αλλά αργότερα, άρχισαν να ακούγονται πιο πολυσχιδείς απόψεις. Στο πλαίσιο των φρικαλεοτήτων της εποχής, οι αυταπάτες του Koretz για τη δυνατότητα επιβίωσης μέσω της υπακοής άρχισαν να φαίνονται πιο κατανοητές.

Ακόμη πιο εξωφρενική ήταν η συμπεριφορά του επικεφαλής της εβραϊκής αστυνομίας στο γκέτο της Θεσσαλονίκης, Vital Hasson, ο μοναδικός Εβραίος που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε για ενεργό συμμετοχή στη δολοφονία των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Καταδικάστηκε και εκτελέστηκε από ένα ελληνικό δικαστήριο μετά τον πόλεμο, είχε προβεί στην απέλαση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του πατέρα του, και είχε προσωπικά διαπράξει σοκαριστικές πράξεις βίας που τρομοκρατούσαν τους συμπολίτες του.

Ακόμη και μετά την ανάγνωση για τα τραγικά γεγονότα που έπληξαν την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκη τον περασμένο αιώνα, δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για τη συγκίνηση και τη θλίψη που νιώσαμε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας. Αν και πλέον δεν υπάρχει ελπίδα ότι αυτή η κοινότητα θα αποκατασταθεί ξανά στο δοξαστικό παρελθόν της, υπάρχουν ορισμένα ενθαρρυντικά σημάδια ζωής στη σημερινή Εβραϊκή κοινότητα.

Τι Εβραϊκά αξιοθέατα μπορεί κανείς να δει στην Θεσσαλονίκη;

Επισκεφτήκαμε το Εβραϊκό Μουσείο (Οδός Αγίου Μηνά 11) που διαθέτει μία εντυπωσιακή συλλογή από τεχνουργήματα και διδακτικές παρουσιάσεις που δείχνουν παραστατικά της ιστορία της Εβραϊκής κοινότητας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Μάθαμε για αυτά που κάποτε υπήρχαν αλλά όχι πλέον: εβραϊκές εφημερίδες σε πολλές γλώσσες, εκπαιδευτικά ιδρύματα, φιλανθρωπικές οργανώσεις, αθλητικές ομάδες, Σιωνιστικούς συλλόγους, μια πλούσια θρησκευτική και πολιτιστική ζωή.

Κατόπιν αιτήματος, είναι δυνατή η επίσκεψη στη Συναγωγή Μοναστηριωτών (Συγγρού 35), το μοναδικό εβραϊκό θρησκευτικό μέρος που επέζησε από το Ολοκαύτωμα.

Χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό ως αποθήκη κατά τη διάρκεια του πολέμου και έτσι παρέμεινε ανέπαφο. Χτισμένη το 1927, ακολουθεί κλασσικές γραμμές με μια πινελιά Αρτ ντεκό και αρχικά χρησίμευε σε μια κοινότητα που εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Συνήθως είναι ανοιχτή μόνο για το Ρος Ασάνα και το Γιομ Κιπούρ, αλλά παρευρεθήκαμε στο Μπαρ Μίτσβα ενός νεαρού μέλους της κοινότητας. Ρωτήστε στο Εβραϊκό Μουσείο και κανονίστε την επίσκεψη.

Η συναγωγή που είναι ανοιχτή καθημερινά, Γιάδ Λεζικαρόν (Βασιλέως Ηρακλέους 26 – απέναντι από την αγορά Μοδιάνο), βρίσκεται στο κτίριο της Εβραϊκής Κοινότητας (χτισμένο το 1984). Η είσοδος στη συναγωγή δεν είναι ορατή από τον δρόμο – πρέπει να περάσετε από την κεντρική αίθουσα του κτιρίου για να δείτε το Εβραϊκό σήμα και την πόρτα στα αριστερά σας. Σημειώστε ότι θα χρειαστεί να εμφανίσετε το διαβατήριό σας και να υποβληθείτε σε έλεγχο ασφαλείας.

Για να παρακολουθήσετε τις υπηρεσίες του Σαμπάτ, θα πρέπει να στείλετε φωτογραφία του διαβατηρίου σας εκ των προτέρων στο [email protected] ή να φέρετε ένα φωτοαντίγραφο πριν το Σαμπάτ. Υπάρχουν θείες λειτουργίες καθημερινά, είτε υπάρχει minyan είτε όχι. Οι υπηρεσίες του Σαμπάτ το απόγευμα ήταν συγκινητικές για μας – τα παιδιά που σπουδάζουν στο εβραϊκό δημοτικό σχολείο ήρθαν προς το τέλος της λειτουργίας και ένωσαν τις φωνές τους με τον ραβίνο στο τραγούδι “Shalom Aleichem” και στην προσευχή του kiddush με πολύ ενθουσιασμό.

Ο ραβίνος της κοινότητας, Αρχιραβίνος Aharon Israel, προέρχεται από την Χάιφα και διευθύνει επιδέξια τις προσευχές, διαβάζει το Τορά, κηρύττει και εξυπηρετεί ως μοέλ.

Στο πρωινό Σαμπάτ, όταν άνοιξε η κιβωτός, η συναγωγή τραγούδησε στα Λαδίνο: “Bendito Su nombre del Senhor del Mundo. Bendito Tu corona y Tu lugar. (“Ευλογημένο είναι το όνομα του Κυρίου του Κόσμου, ευλογημένη είναι η στέφανός Σου και η κατοικία Σου.”) Αυτή είναι μια ποιητική μετάφραση της παραδοσιακής αραμαϊκής προσευχής.

Το εστιατόριο Shalom του ξενοδοχείου Astoria στη Θεσσαλονίκη βρίσκεται υπό τη διεύθυνση του ραβίνου Yoel Kaplan του Chabad (αρχικά από τη Σαφέντ) και λειτουργεί ως έδρα του τοπικού Chabad House. Το επισκεφθήκαμε κατά τη διάρκεια της εβδομάδας και είχαμε εκεί το δείπνο μας για το Σαμπάτ. Γνωρίσαμε ταξιδιώτες – κυρίως από το Ισραήλ – και η ατμόσφαιρα ήταν φιλική και ζεστή. Το φαγητό ήταν ικανοποιητικό και υπάρχει η δυνατότητα αγοράς ψωμί κασέρ.

Καθώς ορισμένοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν αρκετά πλούσιοι στις αρχές του 20ού αιώνα, υπάρχει μεγάλος αριθμός βιλών – παλάτια που ήταν οι κατοικίες εβραϊκών οικογενειών, πολλές από τις οποίες χτίστηκαν μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 – όπως η Villa Morduch, η Villa Allatini, το συγκρότημα Ouziel και η Villa Modiano. Τώρα τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια είναι μουσεία ή δημόσια ιδρύματα.

Όχι πολύ μακριά από τη συναγωγή Γιάδ Λεζικαρόν, μπορείτε να δείτε το Yahudi Hamam του 16ου αιώνα (“Εβραϊκό Λουτρό”), που κάποτε ήταν λουτρό και μικβέ, σήμερα παραστατικό με μία αγορά λουλουδιών μπροστά.

Η Θεσσαλονίκη δεν υστερεί σε μνημεία του Ολοκαυτώματος. Ίσως αυτό να είναι αντίδραση στην αναφερόμενη τάση του τοπικού πληθυσμού να αγνοεί ή να ξεχνά το εβραϊκό παρελθόν της πόλης και τη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή αυτής της κοινότητας. Ενώ πολλοί Έλληνες έδειξαν συμπόνοια και ανησυχία – και μερικοί έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους – για τα θύματα, άλλοι που είχαν αγοράσει πρώην εβραϊκά σπίτια από τις γερμανικές αρχές άργησαν να τα παραχωρήσουν μετά τον πόλεμο. Δεν υπήρξαν επιθέσεις στους επιζώντες, όπως συνέβη σε άλλα μέρη, αλλά αυτή η λήθη αποτελεί ακόμα πρόβλημα.

Μπορείτε να βρείτε stolpersteine, κυριολεκτικά “πέτρες που πέφτουν,” πλάκες από ορείχαλκο ενσωματωμένες στο πεζοδρόμιο που μνημονεύουν τους Εβραίους που απελάθηκαν, στην περιοχή του λιμανιού και μπροστά από την πρώην τοποθεσία του εβραϊκού λυκείου.

Στην Πλατεία Ελευθερίας κατά μήκος του Λεωφόρου Νίκης, είδαμε ένα συγκινητικό μνημείο στους Εβραίους που απελάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σχεδιασμένο σαν μενόρα, αποτελείται από στριμωγμένες οδυνηρές μορφές ανθρώπων. Στο εβραϊκό νεκροταφείο της Σαλονίκης, το οποίο έχει πλέον απαλλοτριώθει και καταστραφεί, έχει το δικό του μνημείο για τα θύματα.

Η πόλη φιλοξενεί το εντυπωσιακό Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (με συλλογή αντικειμένων και συμφωνική αίθουσα), το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το MOMus, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, τον εμβληματικό Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης (που πλέον δεν είναι τόσο λευκός), μία πρώην τουρκική φυλακή που λειτουργεί πλέον ως μουσείο ιστορίας, την Αψίδα του Γαλερίου και τη Ροτόντα, την οποία κατά τον 4ο αιώνα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Γαλέριος χρησιμοποίησε ως μέρος μιας αυλής συνδεδεμένης με το παλάτι του.

Μία ρωμαϊκή αγορά ανασκάπτεται αυτή τη στιγμή λόγω της επέκτασης του υπόγειου μετρό. Κατά μήκος της παραλιακής, μπορείτε να δείτε την Πλατεία Αριστοτέλους, τον προαναφερθέν Λευκό Πύργο, το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μια μοντέρνα γλυπτική από αιωρούμενες ομπρέλες.

Τη νύχτα, οι ανοιχτές αγορές μετατρέπονται σε κέντρα νυχτερινής ζωής, εστιατόρια και μουσική. Οι ταβέρνες στις γειτονιές συχνά παρουσιάζουν τοπικούς τραγουδιστές και μουσικούς. Η Θεσσαλονίκη είναι η έδρα ενός διάσημου πανεπιστημίου και άλλων κέντρων μάθησης. Εκτός από τις καλοκαιρινές διακοπές, η πόλη σφύζει από νέους ανθρώπους και φιλοξενεί πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες και φεστιβάλ όλο το χρόνο.

Η Βόρεια Ελλάδα είναι γεμάτη με πολλά φυσικά αξιοθέατα και ιστορικούς χώρους εντός λίγων ωρών από τη Θεσσαλονίκη και καμία εκδρομή δεν είναι πλήρης χωρίς να δείτε τουλάχιστον μερικά από αυτά.

Πήγαμε σε μια οργανωμένη εκδρομή με λεωφορείο στα Μετέωρα, έναν τόπο με πελώριες πετρώματα που υψώνονται μέχρι και 300 μέτρα στον αέρα, πολλά από τα οποίες είναι αρκετά μεγάλες για να φιλοξενήσουν ολόκληρα μοναστήρια. Οι θερμές πηγές του Πόζαρ, οι καταρράκτες της Έδεσσας και οι παραλίες των χερσόνησών της Χαλκιδικής είναι γνωστές για την ευχάριστη εμπειρία που προσφέρουν.

Ο Όλυμπος και το εθνικό πάρκο του είναι φημισμένα μεταξύ των αναγνωστών της μυθολογίας, καθώς και των λάτρεων της χλωρίδας και πανίδας.

Ένα από τα πιο αξέχαστα σημεία της επίσκεψής μας ήταν μια ξενάγηση στην Πέλλα και τη Βεργίνα, πόλεις που σχετίζονται με τον Μέγα Αλέξανδρο και την οικογένειά του. Κοντά σε αυτά, επισκεφθήκαμε την πόλη της Βέροιας, η οποία διατηρεί ακόμα και σήμερα μία εβραϊκή γειτονιά και μία αποκατεστημένη συναγωγή, παρά την εξαφάνιση της τοπικής εβραϊκής κοινότητας.

Θα ήταν δύσκολο να γράψουμε για τη Θεσσαλονίκη χωρίς να αναφερθούμε στους ντόπιους που συναντήσαμε, τόσο Εβραίους όσο και όχι.

Τους βρήκα ευχάριστους και φιλόξενους, καθώς επίσης ζεστούς και εξυπηρετικούς. Έχουμε ήδη αναφερθεί στην εβραϊκή ιστορία στη Θεσσαλονίκη. Επιπλέον, όλοι οι κάτοικοί της έχουν περάσει δύσκολες περιόδους πρόσφατα: πολιτική αστάθεια, οικονομικά προβλήματα και τη πανδημία COVID.

Ωστόσο, υπάρχει μια αγάπη για τη ζωή που επικρατεί στην πόλη και την καθιστά έναν ελκυστικό προορισμό για τους επισκέπτες.

Πηγή: Salonika – Echoes from the Jewish past / The Jerusalem Post