Το δέντρο είχε τη δική του ιστορία

Λέξεις: Γρηγόρης Σαρβάνης

Εικόνες: Χρυσόστομος Πίνδης

Καθώς το πρώτο κουδούνι της νέας σχολικής χρονιάς πλησιάζει, πληροφορούμαστε ότι μια από τις πρωτοβουλίες που προωθεί το Υπουργείο Παιδείας για το σχολικό έτος 2025-2026 είναι η λειτουργία λαχανόκηπων στα Δημοτικά Σχολεία και στα Νηπιαγωγεία. Άλλωστε, ήδη από το σχολικό έτος 2024-2025 εφαρμόζονται στα σχολεία «δράσεις ενεργού πολίτη», στο περιεχόμενο των οποίων συμπεριλαμβάνονται, ανάμεσα στα άλλα, δράσεις στην ευρύτερη κοινότητα, όπως φυτεύσεις δέντρων σε τοπικά πάρκα. Επιπλέον, μια ακόμη πρωτοβουλία που προωθείται για το νέο σχολικό έτος είναι η ενασχόληση των μαθητών με ζητήματα τοπικής ιστορίας και γεωγραφίας, στα πλαίσια των αντίστοιχων μαθημάτων του υποχρεωτικού προγράμματος.

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το θετικό πρόσημο όλων αυτών των αλλαγών. Είναι όμως άραγε όλα αυτά τόσο καινοτόμα; Την απάντηση θα μας δώσει το κυπαρίσσι που βρίσκεται στην είσοδο του 2ου Δημοτικού Σχολείου Επανομής. Πρόκειται για ένα δέντρο άμεσα συνυφασμένο με την ιστορία του διδακτηρίου, που «κυριαρχεί» στην κεντρική είσοδο του. Όπως σημειώνει μάλιστα η κυρία Ευαγγελία Ντονούτσιου, δασκάλα του σχολείου μαζί με τον σύζυγό της ήδη από τη δεκαετία του 1960, «είχε καρποφόρα δέντρα και το κυπαρίσσι ήταν πάντα εκεί».

Το δέντρο πιθανότατα φυτεύτηκε μαζί με άλλα κατά το διάστημα 1935-1940 από τους μαθητές τους σχολείου, οι οποίοι δεν φαντάζονταν ότι με αυτό τον τρόπο θα έγραφαν τη δική τους ιστορία. Τα χρόνια περνούσαν και το δέντρο γρήγορα «ξεπέρασε» σε ύψος το σχολείο, αν λάβει μάλιστα κανείς υπόψη ότι το – θεμελιωμένο στα 1930- 2ο Δημοτικό Σχολείο ήταν αρχικά μονοώροφο, με τον δεύτερο όροφο να προστίθεται στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Το κυπαρίσσι πάντως υπήρχε από τα πολύ πρώιμα στάδια λειτουργίας του σχολείου και σίγουρα πριν κατασκευαστεί ο δεύτερος όροφος, παραμένοντας στέρεο στη θέση του και σε όλες τις επόμενες φάσεις ανακοιδόμησης του κτίσματος.

Συνέχισε, λοιπόν, να μεγαλώνει, παραμένοντας ακούραστος φύλακας και μάρτυρας της ιστορίας. Αν πλησιάζαμε κοντά του, θα είχε να διηγηθεί πολλές ενδιαφέρουσες ιστορίες. Από αυτές ξεχωρίζει η ιστορία του Γιώργου, ο οποίος πήδηξε από το δέντρο και το έσκασε από το σχολείο, για να αποφύγει την τιμωρία του δασκάλου του.

Θα είχε επίσης να μας διηγηθεί την ιστορία ενός εμπνευσμένου εκπαιδευτικού, του Αθανάσιου Τσακνάκη. Ο άνθρωπος αυτός διατέλεσε δάσκαλος και πρώτος διευθυντής του σχολείου. Το εκπαιδευτικό του έργο είναι συνυφασμένο με μια σειρά από δράσεις με αποτύπωμα στην ευρύτερη κοινωνία. Όπως γράφει ο ίδιος, με δική του πρωτοβουλία και συνεργασία των μαθητών και των δασκάλων και των δύο σχολείων της Επανομής, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας, πραγματοποιήθηκε το 1933 η «πράσινη γιορτή», κατά τη διάρκεια της οποίας φυτεύτηκαν πεντακόσια περίπου δέντρα στην σημερινή Παραλία Επανομής, τα οποία υπάρχουν μέχρι και σήμερα.

Παράλληλα, με πρωτοβουλία του Τσακνάκη, φυτεύτηκαν και τα πρώτα δέντρα στις σημερινές κατασκηνώσεις της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, επίσης στην Παραλία Επανομής, οι οποίες τότε λειτουργούσαν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Αυτά τα δέντρα θα είχαν να μας διηγηθούν σήμερα μια θλιβερή ιστορία εγκατάλειψης, απαξίωσης και μαρασμού του χώρου, αφού η λεγόμενη «Παιδούπολη» δεν λειτουργεί πια εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια.

Το κυπαρίσσι του σχολείου θα είχε να μας διηγηθεί και αναμνήσεις από χειμωνιάτικα βράδια. Τότε την πόρτα του σχολείου περνούσαν γεροντάκια της Επανομής, άνδρες και γυναίκες, για να διηγηθούν στον δάσκαλο Τσακνάκη, ιστορίες, παραμύθια, τραγούδια, ήθη και έθιμα του τόπου. Το αποτέλεσμα αυτής της μακροχρόνιας προσπάθειας ήταν η έκδοση της πρώτης μονογραφίας για την Επανομή στα 1969 με τίτλο «Επανομή. Ιστορία-Λαογραφία», στα πλαίσια της ευρύτερης συλλογής με επωνυμία «Χρονικά της Χαλκιδικής». Πρόκειται για ένα έργο-θησαυρό, αφού, σύμφωνα με τον άλλο σπουδαίο μελετητή της ιστορίας της Επανομής καθηγητή Ιστορίας και Αρχαιολογίας Θεοχάρη Παζαρά, «μας δίνει, πέρα από το λαογραφικό υλικό, και αρκετά ακόμη στοιχεία για την κοινοτική οργάνωση και τη δημοτική εκπαίδευση της Επανομής στην περίοδο της τουρκοκρατίας, με κύρια πηγή πληροφόρησης την τότε ζώσα ακόμη προφορική παράδοση». Με απλά λόγια, αν δεν είχε γραφτεί αυτό το βιβλίο, ελάχιστα πράγματα θα γνωρίζαμε για την ιστορία, τη λαογραφία και την παράδοση της Επανομής, γεγονός που καθιστά την αξία του ανεκτίμητη.

Επειδή όμως την ιστορία δυστυχώς δεν την γράφουν τα δέντρα, αλλά οι άνθρωποι, ας γυρίσουμε στις αρχικές σκέψεις του άρθρου μας. Ο Αθανάσιος Τσακνάκης, ο οποίος το 1969 είχε ήδη συνταξιοδοτηθεί, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι δράσεις που πραγματοποίησε στη διδασκαλική του πορεία τόσο στο περιβαλλοντικό κομμάτι όσο και στο κομμάτι του εθελοντισμού και της τοπικής ιστορίας, θα ήταν εξαιρετικές επίκαιρες ακόμη και πολλές δεκαετίες μετά. Με το παράδειγμά του πάντως απέδειξε ότι ο δάσκαλος ήταν είναι και θα παραμείνει ο βασικός συντελεστής της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ψυχή του δασκάλου είναι σαν την ψυχή του ποιητή. Εμπνέεται και απογειώνεται από τη σχέση με της με τις νεανικές υπάρξεις. Πρόκειται για μια πνευματική σχέση όπου δάσκαλος και μαθητής δίνουν και παίρνουν, μεταγγίζοντας αμοιβαία τις ψυχές τους. Και μέσα από αυτή τη σχέση μορφώνεται στο είναι του νέου το ιδανικό ενός ανθρώπου ανώτερου, που πιστεύει στον εαυτό του και αγωνίζεται για το κοινό καλό. Προκειμένου, λοιπόν, να μη ξεχαστούν οι αγώνες αυτού του σπουδαίου αυτού ανθρώπου για το καλό του χωριού του, αλλά και για να αναδειχθεί η λησμομένη τοπική ιστορία της Επανομής, θα άξιζε να ανοίξει μια υπεύθυνη συζήτηση από όλους τους αρμόδιους φορείς, ώστε ο δάσκαλος Αθανάσιος Τσακνάκης να τιμηθεί όπως του πρέπει.

Καλή σχολική χρονιά!

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία

• https://www.esos.gr/arthra/94761/ti-allazei-sta-lykeia-gymnasia-kai-dimotika-apo-neo-sholiko-etos, τελευταία πρόσβαση στις 23/8/2025.
• https://www./esos.gr/arthra/91231/draseis-energoy-politi-o-odigos-ekpaideytikoy, τελευταία πρόσβαση στις 23/8/2025.
• https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/469100_sholeia-ti-allazei-sta-mathimata-istoria-kai-geografia-apo-sholiko-etos-2025/26, τελευταία πρόσβαση στις 23/8/2025.
• Από Στόμα σε Στόμα. Αρχιτεκτονήματα. Η Κοινότητα της Επανομής. Κτίρια και Διαδρομές, εκδ. Κτήμα Γεροβασιλείου, Θεσσαλονίκη 2025, σ. 44 & 142 (σημείωση 8).
• Αθ. Τσακνάκης, Χρονικά της Χαλκιδικής. Επανομή. Ιστορία-Λαογραφία, Περιοδική Έκδοσις Ιστορικής-Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής, τεύχος 17-18, εκδ. Μ. Τριανταφύλλου, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 5, 34 & 174.
• Θ. Παζαράς, Επανομή. Ιστορία-Μνημεία-Τοπογραφία, Μακεδονική Βιβλιοθήκη, αρ. 79, εκδ. Αθ. Αλτίντζη, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 7.
• Θερμές ευχαριστίες και στους συνταξιούχους εκπαιδευτικούς Σαρβάνη Δημόκριτο και Τσαξερλή Ευθαλία, που υπήρξαν βασικοί πληροφοριοδότες για τη συγγραφή του άρθρου.

*Ο Γρηγόρης Σαρβάνης είναι δάσκαλος, θεολόγος

**Ο Χρυσόστομος Πίνδης είναι ιστορικός