5 υπόγειοι θησαυροί της πόλης που μπορείς να γνωρίσεις περπατώντας

Σ’ αυτήν την πόλη, που αποτελεί από μόνη της ένα ζωντανό Μουσείο, υπάρχουν τόσα πολλά κρυμμένα διαμάντια, για τα οποία οι περισσότεροι από εμάς δεν γνωρίζουμε καν. Κι ο λόγος είναι, καθώς αντί να γίνεται η ανάδειξη που τους αρμόζει, πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, αρχαία, και μνημεία παραμένουν κλειστά και μη προσβάσιμα στο κοινό, με το πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό της προσωρινής, κατά την ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ, κατάχωσης του ναού της Αφροδίτης στην οδό Αντιγονιδών, στην καρδιά του κέντρου της πόλης, όπου μαραζώνει εδώ και χρόνια.

Κι ενώ μια αρχαία πόλη ζει κάτω από την σημερινή Θεσσαλονίκη, αυτή παραμένει ένα μυστήριο για μας. Διαλέξαμε λοιπόν πέντε χώρους κάτω από τη γη, που σίγουρα προσπερνάτε συχνά, αγνοώντας την ιστορία και την σημασία τους. Καιρός να τους γνωρίσετε στα λόγια, και μετά στην πράξη. Επισκεφτείτε τους σε μια βόλτα στην πόλη!

O κρυμμένος ναός της Αφροδίτης της Πλατείας Αντιγονιδών

Πρόκειται για τον υστεροαρχαϊκό ναό της Θεσσαλονίκης, τον αποκαλούμενο Ναό της Αφροδίτης, που βρίσκεται στην πλατεία Αντιγονιδών. Ναός του 6ου π.Χ. αι., 150 χρόνια αρχαιότερος του Παρθενώνα, μεταφερμένος πιθανότατα από την αρχαία Αίνεια (σημερινή Μηχανιώνα), όπου υπήρχε το αρχαϊκό ιερό της Αφροδίτης, κι ανασυνθεμένος στο χώρο των Ιερών Θεσσαλονίκης(σημερινή περιοχή Διοικητηρίου) τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Ανακαλύφθηκε το 1936 όταν ξεκίνησε η ανέγερση διώροφης οικοδομής σε οικόπεδο των οδών Δημητρίου Καραολή 32 κι Αντιγονιδών 38, οπότε και γίνεται η εκσκαφή θεμελίων. Έτσι, η ύπαρξη του Ναού γίνεται γνωστή και ιωνικά αρχιτεκτονικά μέλη διασκορπίζονται στην πόλη. Το 2000 κατεδαφίζεται η προαναφερθείσα οικοδομή και έρχεται στο φως το ανατολικό μέρος της κρηπίδας του Ναού. Το ΚΑΣ βγάζει απόφαση προστασίας και ανάδειξής του, σε αντίθεση με την ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ (Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) που τάσσεται υπέρ της ανέγερσης οικοδομής στο υπόγειο της οποίας θα διατηρηθούν οι αρχαιότητες. Την άνοιξη του 2012 το μνημείο καθαρίζεται από εθελοντές για να τονισθεί η ύπαρξή του. Στις 18/9/2012 καταφθάνουν μπουλντόζες στο χώρο χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική απόφαση του ΚΑΣ και το ότι αυτή τη στιγμή το μνημείο υπάρχει ακόμη οφείλεται στην άμεση κινητοποίηση πολιτών και φορέων της πόλης. Το μνημείο όμως συνέχισε να κινδυνεύει λόγω της υπουργικής απόφασης απαλλοτρίωσης του οικοπέδου. Πρόσφατα ανακοινώθηκε από το ΥΠΠΟΑ πως πρόκειται να γίνει προσωρινή κατάχωση του ναού, καθώς αυτό “αποτελεί αναγκαίο στάδιο ώστε να αναδειχθεί το τμήμα ναού των ρωμαϊκών χρόνων που έχει έρθει στο φως και εικάζεται ότι ήταν αφιερωμένο στην θεά Αφροδίτη”.

Η άγνωστη “ρωγμή” στην πλατεία Παύλου Μελά

Το όρυγμα στις 40 Εκκλησιές αποτελεί μια «σκουληκότρυπα» επιμελώς κρυμμένη από τα αμύητα μάτια, μια «ρωγμή» στο αστικό περιβάλλον. Πλήθος θρύλων και αστικών μύθων δημιουργήθηκαν ανά τα χρόνια για την προέλευση του ορύγματος, για τους «ενοίκους» του και για το πού μπορεί να καταλήξει κανείς άπαξ και ακολουθήσει το μονοπάτι του. Εκεί ο υπο-μύθος του ορύγματος ενώνεται με την αγαπημένη περιοχή των ελαφρώς συνωμοσιολόγων περιηγητών, το Σέιχ Σου. Βέβαια η πραγματικότητα απέχει αρκετά από όλα τα σενάρια που έχουν κατασκευάσει κατά καιρούς οι περίοικοι ή οι επίδοξοι εξερευνητές του αγνώστου. Η «τρύπα» των 40 Εκκλησιών, στην πραγματικότητα είναι ένα καταφύγιο που διανοίχτηκε επί εποχής Μεταξά και χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο για προστασία κατά τους βομβαρδισμούς της πόλης. Το συνολικό μήκος του τεχνητού ορύγματος φτάνει τα 22 μέτρα μήκος και 2,5 μέτρα σε ύψος και πλάτος. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί σε ποιόν ανήκει το καταφύγιο αφού όλοι κρατικοί μηχανισμοί δηλώνουν άγνοια ύπαρξης του. Και μπορεί να παραμένει κλειστό, αλλά αξίζει ένα διερευνητικό πέρασμα αν βρεθείτε στην περιοχή, και φυσικά πάντα υπάρχει η ελπίδα να πραγματοποιηθεί ξανά εντός του δράση ώστε να ανοίξει έστω και για λίγο καιρό στο κοινό. Διαβάστε περισσότερα εδώ.

Μια άγνωστη μικρή διαδρομή ημιυπογείως της 3ης Σεπτεμβρίου

Περπατώντας τη Λεωφόρο Στρατού, μόλις φτάσεις στην κάτω πλευρά του Βελλίδειου στρίβεις δεξιά και παράλληλα με το κτίριο ανακαλύπτεις ένα περιποιημένο άγνωστο πλακόστρωτο δρομάκι να ανοίγεται αριστερά και κάτω από την 3ης Σεπτεμβρίου. Ελάχιστοι μάλλον θα το έχετε ήδη ανακαλύψει. Είναι το δρομάκι που σου επιτρέπει να ανηφορίσεις προς την Εγνατία χωρίς να αναγκαστείς να βαδίσεις στον άχαρο αυτοκινητόδρομο που δεν προσφέρεται για περπάτημα. Περπατώντας στο πλακόστρωτο κάτω από τα δέντρα, σε περιμένει άλλη μια έκπληξη. Μετά από λίγα μέτρα βρίσκεσαι να περπατάς παράλληλα με μια φροντισμένη περιοχή κάτω απ΄τον αυτοκινητόδρομο, πλήρως ανασκαμένη και επιμελημένη από τους αρχαιολόγους. Ένα συρματόπλεγμα σε χωρίζει από ένα ακόμη κομμάτι της ιστορίας της πόλης για το οποίο ίσως δεν γνωρίζεις και τίποτα. Περί τίνος πρόκειται; Κατά τη διάνοιξη της Γ’ Σεπτεμβρίου, πριν περίπου 35 χρόνια, τον Ιούνιο του 1980 ανακαλύφτηκαν κατά τις εσκαφές μια συστάδα καμαρόσκεπων τάφων μαζί με μια παλαιοχριστινική εκκλησία (περιοχή ανάμεσα στις εγκαταστάσεις της ΔΕΘ και το Γ’ Σώμα Στρατού. Αυτά τα ευρήματα είναι και ο λόγος που ανάγκασε τους κατασκευαστές του δρόμου να συνεχίσουν την διάνοιξη με υψομετρική διαφορά κατασκευάζοντας στο σημείο ανισόπεδη γέφυρα. Ο τόπος είναι κομμάτι του ανατολικού παλιοχριστιανικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, της ελληνιστικής και κυρίως της ρωμαϊκής εποχής. Το μεγαλύτερο μέρος του χριστιανικού εκτός των ανατολικών τειχών νεκροταφείου βρέθηκε στη περιοχή της Πανεπιστημιούπολης και του Νοσοκομείου Άγιος Δημήτριος. Η βυζαντινή εκκλησία έχει ιδιαίτερη αρχαιολογική αξία μια και είναι η μοναδική εκκλησία εκτός των τειχών που ανακαλύφθηκε αφού όλες είχαν καταστραφεί από επιδρομές ήδη από τον 7ο αιώνα. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους η ίδρυση ναού στο χώρο ενός νεκροταφείου συνδέεται με τη λατρεία μαρτύρων. Η ταυτότητα των νεκρών πρέπει να ανήκει σε μάρτυρες ή αρχιερείς. Διαβάστε περισσότερα εδώ.

Η Κρήνη υπογείως της Εγνατίας

Στο βόρειο πεζοδρόμιο της Εγνατίας οδού (της σημερινής, που διατηρεί την ίδια ακριβώς χάραξη με την παλιά που βρίσκεται αρκετά μέτρα από κάτω της), νοτίως του Μπέη Χαμάμ – Λουτρά Παράδεισος, σε βαθύτερο επίπεδο και σε άμεση γειτνίαση με την παλιά κεντρική λεωφόρο της πόλης, την Decumanus Maximus, της οποίας τμήματα ανασκάφτηκαν κατά τη διάνοιξη του μετρό (Σταθμός Βενιζέλου και Σταθμός Αγίας Σοφίας), είναι απολύτως ορατά, αν χαμηλώσεις το βλέμμα, τα κατάλοιπα πολυτελούς κρήνης που χρονολογείται από τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. Ήταν διώροφη κατασκευή, σχήματος Π με ανοιχτά και επικαμπτόμενα σκέλη. Στον κάτω της όροφο υπήρχε ανοιχτή δεξαμενή με υδροροές για την παροχή νερού. Επάνω ήταν τέσσερις περίτεχνα διακοσμημένοι πεσσοί που ακουμπούσαν σε τοίχο, πιθανώς με κόγχες για την τοποθέτηση αγαλμάτων. Από την επιγραφή, ό,τι έχει απομείνει “…ΚΑΙ ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΕΡΓΟΝ Ο ΕΝΔΟΞΟΤΑΤΟΣ…”. Θα μαθαίναμε το όνομα του χρηματοδότη του Μνημείου αλλά δυστυχώς δεν σώθηκε. Όπως μας πληροφορεί η ενημερωτική πινακίδα μπροστά στην κρήνη, οι κρήνες ήταν δημόσια κτίσματα που κατασκευάζονταν συνήθως στην άκρη μεγάλων δρόμων και στις μεγάλες διασταυρώσεις και συνδύαζαν την μνημειακότητα με την παροχή νερού. Η παρουσία του νερού διατηρήθηκε στην περιοχή αφού δίπλα και επάνω κτίστηκε το Οθωμανικό Λουτρό που χρονολογείται από το 1444 μ.χ. και ήταν σε χρήση μέχρι την δεκαετία του 60. Αυτή η κρήνη είναι η πρώτη που αποκαλύφθηκε πριν ξεκινήσει το έργο του Μετρό. Άλλη μια ήρθε στο φως στον σταθμό Αγίας Σοφίας. Η Αρχαία οδός κάτω απ΄την Εγνατία συνεχίζεται και στα έγκατα ανάμεσα στους δύο σταθμούς και μέχρι την Πλατεία Δημοκρατίας. Διαβάστε περισσότερα ΕΔΩ.

Ο υπόγειος ναός και οι κατακόμβες του Αγίου Ιωάννη

Αφήνεις πίσω σου την μεγαλοπρεπή Αγία Σοφία και την δική της αυλή και κατεβαίνεις καμιά εικοσαριά σκαλοπάτια απέναντι, στην Μακένζι Κινγκ. Ο περίβολος αυτής της εκκλησίας που θαρρείς πως κρύβεται καλά από το χάος των δρόμων, είναι μια μικρή όαση πρασίνου στο κέντρο της πόλης. Ο Ιερός ναός του Τιμίου Προδρόμου είναι ένας πολιτιστικός θησαυρός όπου τα απομεινάρια της ιστορίας της πόλης μπλέκονται όμορφα με τις δυνατότητες που δίνει η σύγχρονη αρχιτεκτονική με μία αυλή-κήπο-αρχαιολογικό χώρο που αποτελεί αφορμή για περισυλλογή και διάβασμα. Κάποτε, το επίπεδο των δρόμων της πόλης βρισκόταν ακριβώς στο επίπεδο που βρίσκεται κι αυτός ο ναός, αυτό μάλιστα επιβεβαιώνεται παρατηρώντας πως σε αυτό το επίπεδο βρίσκονται κι άλλοι ναοί όπως η Αγία Σοφία κι η Παναγία Χαλκέων. Το 1932, όταν αποφασίστηκε να ανεγερθεί κτίριο στο συγκεκριμένο οικόπεδο, ξεκίνησαν οι χωματουργικές διαδικασίες, αποκαλύφθηκε η ύπαρξη σπάνιων, αρχαιολογικών θησαυρών. Έτσι, η ανέγερση διακόπηκε και οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν τις ανασκαφές και τη μελέτη, εντοπίζοντας τελικά πως στο χώρο βρισκόταν ένα παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο, πιθανότατα αυτό του ναού της Αγίας Σοφίας όπου λέγεται πως βαφτίστηκε κι ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος. Επιπλέον, βρέθηκε και μια κολόνα για την οποία κάποιοι πιστεύουν πως είναι κατάλοιπο των ρωμαϊκών λουτρών που υπήρχαν στην περιοχή, άποψη που ενισχύεται από την ύπαρξη άφθονου νερού στο χώρο της κατακόμβης. Ωστόσο, άλλοι λένε πως είναι κατάλοιπο του βαπτιστηρίου μιας κι έχει ένα σταυρό χαραγμένο πάνω της. Όταν έφτασε η στιγμή γύρω στο 1940, να γίνει η διαμόρφωση της οδού Μακένζι Κινγκ, στο σημείο αυτό κατασκευάστηκε ένας μικρός ναΐσκος του Τιμίου Προδρόμου (επειδή εκεί ήταν βαπτιστήριο εξέχουσας σημασίας και φυσικό ήταν να του δώσουν το όνομα του Βαπτιστή). Το 1990 ο πατέρας Θεόφιλος Τερεζάκης θέλησε να μεγαλώσει το μικρό ναό. Η κατεδάφιση ήταν απαραίτητη κι όταν ξηλώθηκε το δάπεδο βρέθηκε ένα διπλωμένο χαρτάκι. Επρόκειτο για τη βεβαίωση που μαρτυρούσε τα θυρανοίξια του ναού από το μητροπολίτη Γεννάδιο στις 28 Αυγούστου το 1940. Έπειτα, επειδή ο χώρος θεωρείται αρχαιολογικός, έπρεπε η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων να εγκρίνει την επέκταση του ναού, όπως κι έγινε. Έτσι, τοποθετήθηκε εξέδρα 44 καθισμάτων και σε όλο το νότιο τμήμα μπήκε μια γυάλινη κατασκευή, ώστε να επιτρέπει το φως του ήλιου να περνά, μα και να παρέχεται ανεμπόδιστα η θέα προς τον κήπο.

Στο χώρο της κατακόμβης βρέθηκαν παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, μα και ένα παλαιότερο δάπεδο το οποίο αφού αποκαλύφθηκε, καλύφθηκε με προστατευτικό γυαλί. Πριν την χρησιμοποίηση του από τους Χριστιανούς της εποχής ως λατρευτικές κατακόμβες, πιθανολογείται η ύπαρξη ενός προγενέστερου ναού στο ακριβώς ίδιο σημείο, αφιερωμένου ίσως σε κάποια αρχαία θεότητα καθώς υπήρξαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα και αντίστοιχες ενδείξεις, εκεί που μέχρι σήμερα αναβλύζει το αγίασμα, το γάργαρο νερό που υπόγεια έρχεται από τους χείμαρρους της πόλης. Για να μπορέσει κανείς να περάσει στους χώρους όπου βρίσκεται το αγίασμα, θα πρέπει να σκύψει αρκετά. Λέγεται ότι οι κατακόμβες του Αγίου Ιωάννη είχαν επικοινωνία με την Κρύπτη του Αγίου Δημητρίου με έναν υπόγειο δρόμο πάνω από 2 χιλιόμετρα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Η κατακόμβη του Αγίου Ιωάννη συνδεόταν με τον Ναό της Αγίας Σοφίας και του Αγίου Δημητρίου. Σήμερα η κατακόμβη είναι επισκέψιμη με συγκεκριμένο ωράριο, όμως η αυλή είναι ορθάνοιχτη για να την απολαύσετε.