Μια υπέροχη απογευματινή βόλτα στη Θεσσαλονίκη. Να την κάνεις οπωσδήποτε!
Μία διαδρομή γεμάτη ενέργεια, ιστορία και εικόνες μιας διαφορετικής Θεσσαλονίκης.
Εικόνες: Γιάννης Τριανταφυλλόπουλος
Μία διαφορετική βόλτα που μας ανεβάζει ψηλότερα της Θεσσαλονίκης στην ευρύτερη περιοχή της Ευαγγελίστριας. Πρόκειται για μια περιοχή συνολικής έκτασης 145 στρεμμάτων, που ορίζεται από το ανατολικό τείχος της πόλης, από τις οδούς Ολυμπιάδος και Αγίου Δημητρίου, καθώς και από τα διοικητικά όρια μεταξύ των δήμων Θεσσαλονίκης και Αγίου Παύλου και το ρέμα-χείμαρρο της Ευαγγελίστριας.
Εκτός από τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας εκεί βρίσκονται τα κοιμητήρια των Διαμαρτυρομένων και της Αρμενικής Κοινότητας, τα οποία είναι χαρακτηρισμένα ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, το νοσοκομείο “Άγιος Δημήτριος”, το οποίο είναι χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του, καθώς και οι “Κήποι του Πασά”, που έχουν χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο, αλλά και το Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Μία βόλτα που αξίζει να κάνετε και μία διαδρομή που αν έχετε χρόνο, αξίζει να τον αφιερώσετε για να την περπατήσετε. Τα διαφορετικά σημεία της ιστορίας στα οποία θα πέσετε επάνω, κουβαλώντας την δική τους αύρα και ενέργεια, θα σας συστήσουν άγνωστες πτυχές της παλιάς Θεσσαλονίκης η οποία στέκει αγέρωχα στον χρόνο με την προσμονή να ανακαλυφθεί από τους ανθρώπους της.
Πρώτη στάση: Κοιμητήρια Ευαγγελίστριας
Τα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, το παλιότερο διασωθέν νεκροταφείο της πόλης, πέρα από τον θρησκευτικό τους ρόλο, είναι μια κρύπτη της ιστορίας της πόλης, αφού μέσα στον έναν σχεδόν αιώνα της ύπαρξής τους καταγράφουν μνήμες από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, τουρκοκρατίας, του Αʼ Παγκοσμίου Πολέμου, των ταραχών αλλά και της λάμψης του Μεσοπολέμου, του Βʼ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, του Εμφυλίου και της χούντας.
Μια ιστορία που ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνει μέχρι τη δεκαετία του 70, οπότε και διεκόπη ο ενταφιασμός εκεί, λόγω κορεσμού του εδάφους και στενότητας του χώρου.
Δεύτερη στάση: Ισλαχανέ
Ανηφορίζοντας από το κέντρο προς τα Κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, στην αριστερή πλευρά της οδού Ελένης Ζωγράφου ακριβώς απέναντι από τα κοιμητήρια υψώνεται ένας λίθινος τοίχος που εμποδίζει τη θέα στο κτίριο που υπάρχει στην κορυφή του. Αν ανηφορίσετε στη συμβολή με την οδό Αγ. Δημητρίου, από ένα στενό μονοπατάκι, θα βρεθείτε σε μια περιοχή για την οποία λίγα γνωρίζουν οι Θεσσαλονικείς. Είναι η περιοχή εκτός των ανατολικών τειχών απέναντι και δυτικά από το νεκροταφείο Ευαγγελίστρια που ονομαζόταν Ισλαχανέ.
Το ΙΣΛΑΧΑΝΕ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ιδρύθηκε μεταξύ 1874-1876, στα πλαίσια των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που έλαβαν χώρα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Σκοπό είχε να στεγάσει και να εκπαιδεύσει ορφανά και άπορα παιδιά, δίνοντάς τους επαγγελματικά εφόδια για την συνέχεια της ζωή τους. Το κτηριακό συγκρότημα, περιελάμβανε κοιτώνες, αίθουσες διδασκαλίας, βοηθητικούς χώρους, ξυλουργεία, μηχανουργεία και σιδηρουργεία.
Μετά την απελευθέρωση το 1912 το συγκρότημα περιήλθε στην ΚΤΗΜΑΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ του δημοσίου και στέγασε οικογένειες προσφύγων. Αργότερα, μισθώθηκε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις με μακροβιότερη το ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΕΙΟ ΑΞΥΛΙΘΙΩΤΗ μέχρι τη δεκαετία του 1990. Από το συγκρότημα σώζεται μόνο το εκτός των τειχών κτήριο που φιλοξενούσε τα εργαστήρια της σχολής.
Στην βόρεια πλευρά του το Μηχανουργείο συνορεύει με το Ευαγγελικό και το Αρμένικο νεκροταφείο.
Τρίτη στάση: Αρμένικο νεκροταφείο
Ήταν το 1885, με το διορισμό από το Αρμενικό Αποστολικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, του πρώτου εφημέριου της Αρμενικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, του Μικαέλ Χοβανεσιάν, ξεκίνησαν οι τακτικές καταγραφές των γεννήσεων και των θανάτων των μελών της. Τα έτη 1887-1888 η Αρμενική κοινότητα κατόρθωσε να αποκτήσει το δικό της ιδιόκτητο κοιμητήριο στην περιοχή των Χριστιανικών κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας. Οι Αρμένιοι της Θεσσαλονίκης εξακολουθούν να θάβονται εκεί, ενώ οι εκταφές γίνονται στα 3 χρόνια και τα οστά μεταφέρονται σε τμήμα εντοιχισμένων κιβωτών.
Τέταρτη στάση: Άγιος Δημήτριος νοσοκομείο
Το νοσοκομείο “Άγιος Δημήτριος” ανήκει στα νεότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Είναι διώροφο επίμηκες κτίριο, με τέσσερις πτέρυγες στα τέσσερα άκρα του. Η οργάνωση τόσο των όψεων όσο και της κάτοψης διέπεται από απόλυτη συμμετρία. Οι αυθεντικές αρχές είναι κλασικιστικές, ενώ χρησιμοποιούνται στοιχεία από τον Κλασικισμό και την Αναγέννηση. Ο αρχιτέκτονάς του δεν είναι γνωστός, πιθανολογείται όμως, λόγω της μεγάλης ομοιότητας με τα μορφολογικά στοιχεία του Γ΄ Σώματος Στρατού, ότι είναι ο ίδιος ο V.POSELLI.
Κατά τη μία εκδοχή κτίστηκε γύρω στο 1900-1901, την περίοδο της μεγάλης οικοδομικής δραστηριότητας της πόλης, όπως και τα κτίρια του Διοικητηρίου, του Γ΄ Σώματος Στρατού και της Φιλοσοφικής Σχολής. Κατά την άλλη εκδοχή η ανοικοδόμησή του τοποθετείται μεταξύ του 1902-1903. Κατά μία τρίτη εκδοχή αναφέρεται η ίδρυση Δημοτικού Νοσοκομείου στα 1875 από τον MIDHAT PASA, χωρίς να διευκρινίζεται αν πρόκειται για το ίδιο κτίριο.
Αρχικά τις εγκαταστάσεις του Νοσοκομείου περιτριγύριζε ένα οικόπεδο 54.043 τ.μ. με την έκταση του Λυσσιατρείου και έφερε το όνομα GUREBA HASTAHANESI (Νοσοκομείο Απόρων Ξένων) ή HAMIDIYE αργότερα BALEDIYE.
Mετά το 1912 ονομάστηκε Δημοτικό Νοσοκομείο, αφού περιήλθε στο Δήμο Θεσσαλονίκης από τον αντίστοιχο Τούρκικο και καταγράφηκε στα Δημοτικά κτηματολόγια σαν ιδιοκτησία του (λόγω χρησικτησίας) στις 8-7-1944. Το 1971 το Δημοτικό Συμβούλιο με απόφασή του το παραχώρησε κατά πλήρη κυριότητα στο Ελληνικό Δημόσιο και μετονομάστηκε σε Γ.Ν.Θ. «Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ», μ΄έναν περιβάλλοντα χώρο έκτασης 31.600 τ.μ. προκειμένου να κτισθεί μια νέα νοσοκομειακή μονάδα.
Μαζί με το Νοσοκομείο «Χιρς» αποτελούσαν στην αρχή του αιώνα τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της πόλης.
Πέμπτη στάση: Κήποι του Πασά
Πολλοί συνηθίζουν να τους αποκαλούν και «Δρακόσπιτα» ή «άντρο των δερβισάδων». Οι κήποι του Πασά ανήκουν στα παράξενα κομβικά μνημεία της Θεσσαλονίκης με την μυστικιστική ατμόσφαιρα και αποτελούν έναν από τους αστικούς της μύθους. Πρόκειται για ένα καταπράσινο πάρκο που το συναντάς ανεβαίνοντας ευθεία πάνω από την πλατεία Συντριβανίου, στην Άνω Πόλη, δίπλα από τα κάστρα. Είναι μια περιφραγμένη έκταση που βρίσκεται έξω από τα ανατολικά τείχη της πόλης ακριβώς πίσω από το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος».
Η περιοχή έξω από τα ανατολικά τείχη, που περιλαμβάνει το αγίασμα του Αγίου Παύλου, τα λατομεία και τον Κέδρινο λόφο είχε παραχωρηθεί στην εκκλησία, η οποία το 1875 εκχώρησε τα δικαιώματα στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα με την υποχρέωση να αναλάβει την ίδρυση και την συντήρηση νεκροταφείων.
Στα 1901 η περιοχή που ορίζεται από το αγίασμα του Αγ. Παύλου και την Ευαγγελίστρια καταλαμβάνεται από την Νομαρχία, που εκεί κτίζει το Νοσοκομείο Χαμιδιέ, αργότερα Ξένων, αργότερα Δημοτικό και μετά την Απελευθέρωση και μέχρι σήμερα Άγιος Δημήτριος. Στην ιδιοκτησία του νοσοκομείου ανήκουν σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκουμε εκεί οι κήποι και εκεί αναγράφεται και η ημερομηνία 1904.
Άρα η μόνη ιστορική εξήγηση της ύπαρξής τους είναι ότι κτίστηκαν για να κοσμήσουν το πίσω μέρος του Νοσοκομείου. Η έκταση που καταλαμβάνουν είναι περίπου 1.000 τ.μ. Κανένα ιστορικό στοιχείο δεν υπάρχει που να συνδέει αυτούς τους κήπους με κάποιον Πασά και η ονομασία μάλλον αποτελεί επινόηση των κατοίκων που ίσως να προέκυψε από τις ιστορίες που λένε πως το μέρος αυτό ήταν το ησυχαστήριο του Σεϊφουλάχ Πασά (Η Βίλλα Μορδόχ (Βασιλίσσης Όλγας 162), έργο του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, χτίστηκε επίσης το 1905 σαν κατοικία του Τούρκου μεράρχου Σεϊφουλάχ Πασά).
