Σαν σήμερα πριν πέντε χρόνια ο πρώτος θάνατος από Covid-19 στην Κίνα – Η κατάσταση με τον ιό σήμερα

Στις 10 Ιανουαρίου 2020 η Κίνα ανακοίνωσε τον πρώτο θάνατο από έναν άγνωστο μέχρι τότε κορονοϊό. Είχε προηγηθεί η ενημέρωση του ΠΟΥ από τις κινεζικές αρχές για κρούσματα λοίμωξης του αναπνευστικού στην επαρχία Χουμπέι.

Αυτή ήταν και η πρώτη αναφορά αυτού που λίγο αργότερα καταγράφηκε ως Covid-19 και προκάλεσε μία παγκόσμια πανδημία με δραματικές συνέπειες για την ανθρωπότητα.

Πέντε χρόνια μετά, μας ενημερώνει ρεπορτάζ της Φύλλιας Πολίτη στο In.gr, οι επίσημες καταγραφές μιλούν για 7,1 εκατομμύρια θάνατοι και πάνω από 777 εκατομμύρια μολύνσεις.

Ωστόσο οι πραγματικοί αριθμοί υπερβαίνουν κατά πολύ αυτά τα δεδομένα, με τον ΠΟΥ να εκτιμά ότι οι νεκροί έχουν ξεπεράσει τα 20 εκατομμύρια.

Το προσδόκιμο ζωής παγκοσμίως μειώθηκε κατά περίπου ενάμιση χρόνο κατά τα πρώτα στάδια της πανδημίας.

Ο κορονοϊός έφερε στο φως με μακάβριο τρόπο τις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών κρατών αλλά και τις ανισότητες εντός των ανεπτυγμένων χωρών.

Ανέδειξε ακόμα τη σημασία των δημόσιων συστημάτων Υγείας που αν και δοκιμάστηκαν σκληρά κατάφεραν να σταθούν όρθια, παρά τη συνεχή απαξίωση και υποχρηματοδότηση τους.

Αν και οι συνθήκες ήταν πρωτόγνωρες η επιστήμη έκανε άλματα και κατάφερε να παράγει εμβόλια σε σύντομο χρονικό διάστημα περιορίζοντας έτσι τη θνησιμότητα.

Το χρονικό

Κινέζοι αξιωματούχοι ανέφεραν στον ΠΟΥ στις 31 Δεκεμβρίου 2019, ότι πάνω από 40 περιπτώσεις πνευμονίας άγνωστης αιτίας είχαν εντοπιστεί στην πόλη Γουχάν.

Μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου, άτομα που είχαν μολυνθεί από τον ιό είχαν εντοπιστεί σε πολλές χώρες.

Το CDC ανέφερε ένα εργαστηριακά επιβεβαιωμένο κρούσμα στις ΗΠΑ στις 21 Ιανουαρίου 2020.

Ο SARS-CoV-2 συνέχισε να εξαπλώνεται. Χώρες σε όλο τον κόσμο άρχισαν να εφαρμόζουν ταξιδιωτικούς περιορισμούς.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την COVID-19 πανδημία στις 11 Μαρτίου 2020. Σχολεία, εστιατόρια και μπαρ έκλεισαν. Η εργασία από το σπίτι έγινε ο κανόνας για πολλούς ανθρώπους.

Επιβλήθηκαν lockdown και οι μεγαλουπόλεις ερήμωσαν.

Από πού προήλθε ο ιός SARS-CoV-2;

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι εμφανίστηκε σε νυχτερίδες, όπως πολλοί κορονοϊοί. Πιστεύουν ότι στη συνέχεια μολύνθηκε κάποιο άλλο είδος, πιθανότατα σκύλος, ρακούν, γάτες ή αρουραίους, τα οποία με τη σειρά τους μόλυναν ανθρώπους που χειρίζονταν ή έσφαζαν αυτά τα ζώα στην αγορά στη Γουχάν, όπου εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα σε ανθρώπους στα τέλη Νοεμβρίου 2019

Αυτή είναι μια γνωστή οδός για τη μετάδοση της νόσου και πιθανότατα πυροδότησε την πρώτη επιδημία ενός παρόμοιου ιού, γνωστού ως SARS. Αλλά αυτή η θεωρία δεν έχει αποδειχθεί για τον ιό που προκαλεί τον COVID-19. Η Γουχάν φιλοξενεί πολλά ερευνητικά εργαστήρια που ασχολούνται με τη συλλογή και τη μελέτη των κορονοϊών, τροφοδοτώντας τη συζήτηση για το αν ο ιός μπορεί αντ’ αυτού να έχει διαρρεύσει από ένα από αυτά.

Πρόκειται για ένα δύσκολο επιστημονικό παζλ που γίνεται ακόμα δυσκολότερο εξαιτίας των ανταγωνισμών μεταξύ ισχυρών κρατών που έχουν βάλει επανειλημμένως σε δεύτερη μοίρα το συλλογικό συμφέρον της ανθρωπότητας, καθώς οι προτεραιότητές τους κρίνονται από βραχυπρόθεσμες πολιτικές σκοπιμότητες.

Η αληθινή προέλευση της πανδημίας δεν έχει γίνει ακόμα γνωστή και μπορεί να μην γίνει για πολλά ακόμα χρόνια.

Ο κορονοϊός είναι ακόμα μαζί μας, αλλά λιγότερο επικίνδυνος

Σήμερα ο αριθμός των νέων κρουσμάτων και των θανάτων ανά εβδομάδα είναι χαμηλός. Περίπου 50.000 κρούσματα και 500 θάνατοι αναφέρθηκαν από τον ΠΟΥ κατά την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου 2024.

Ο κορονοϊός δεν έχει εξαλειφθεί αλλά έχει γίνει ενδημικός, χωρίς να αποκλείονται κύματα έξαρσης.

Η εξέλιξη του SARS-CoV-2

Ο ιός SARS-CoV-2 έχει αλλάξει τα τελευταία πέντε χρόνια, όπως όλοι οι ιοί που παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό μετάλλαξης.

Οι παραλλαγές του ιού έχουν συνήθως κάποιο επιλεκτικό πλεονέκτημα και κυριαρχούν ξεπερνώντας τις προηγούμενες παραλλαγές. Για τον SARS-CoV-2, αυτά τα επιλεκτικά πλεονεκτήματα περιλαμβάνουν αυξημένη μεταδοτικότητα, ενισχυμένη διαφυγή του ανοσοποιητικού συστήματος και αυξημένη σοβαρότητα της νόσου.

Η αρχική μορφή του ιού γρήγορα αντικαταστάθηκε από τις παραλλαγές Άλφα και στη συνέχεια Δέλτα. Η παραλλαγή Όμικρον εντοπίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 2021 και από τότε παραμένει η κυρίαρχη παραλλαγή.

Κάθε παραλλαγή ήταν πιο μεταδοτική από τους προκατόχους της. Υποπαραλλαγές της Όμικρον, όπως η JN.1 , έχουν προκύψει, αλλά δεν έχει εντοπιστεί σημαντική απόκλιση από την παραλλαγή Όμικρον.

Εμβόλια κατά της COVID-19

Η τροχιά της πανδημίας άλλαξε στις 11 Δεκεμβρίου 2020, όταν ο FDA εξέδωσε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης για το εμβόλιο mRNA Pfizer-BioNTech. Μια εβδομάδα αργότερα, εκδόθηκε EUA για το εμβόλιο mRNA Moderna. Σε μεγάλες κλινικές δοκιμές, και τα δύο εμβόλια αποδείχθηκαν εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη της σοβαρής νόσησης και του θανάτου από COVID-19.

Επιπλέον, και τα δύο εμβόλια αποδείχθηκαν πολύ ασφαλή.

Μεταγενέστερη έρευνα έδειξε ότι η ανοσία που παρείχαν αυτά τα εμβόλια μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Επιπλέον, οι μεταλλάξεις που εμφανίστηκαν στον ιό μείωσαν την αποτελεσματικότητα των αρχικών εμβολίων.

Για τον κορονοϊό όπως και για την γρίπη συνίσταται η επανάληψη δόσεων ιδίως σε ευάλωτες ομάδες.

Παρά τη σημαντική επιστημονική επιτυχία, τα εμβόλια ήταν διαθέσιμα κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης με στόχο μάλιστα να καλύψουν όλο τον πληθυσμό και όχι μόνο τους ευάλωτους.

Εταιρείες και κράτη αγνόησαν επιδεικτικά τις εκκλήσεις του ΠΟΥ που προειδοποιούσε ότι εάν τα εμβόλια δεν είναι διαθέσιμα σε όλον τον πλανήτη δεν θα μπορέσει να υπάρξει ένα αποτελεσματικό τείχος ανοσίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατανόηση της επιστημονικής κοινότητας για τον COVID-19 και την ανάπτυξη των εμβολίων mRNA βασίστηκε σε δεκαετίες έρευνας.

Οι κορονοϊοί που μολύνουν για πρώτη φορά τους ανθρώπους εντοπίστηκαν τη δεκαετία του 1960. Αν και αυτοί οι ανθρώπινοι κορονοϊοί συσχετίστηκαν μόνο με το κοινό κρυολόγημα, έχουν μελετηθεί εκτενώς. Οι κορονοϊοί που μολύνουν ποντίκια, όπως ο ιός της ηπατίτιδας των ποντικών, έχουν επίσης μελετηθεί εκτενώς.

Αυτή η βασική έρευνα βοήθησε τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τις θεμελιώδεις πτυχές της παθογένεσης του ιού. Και αυτή η έρευνα τους προετοίμασε για τους SARS-CoV, MERS και SARS-CoV-2.

Δεκαετίες βασικής έρευνας προηγήθηκαν επίσης της ανάπτυξης των εμβολίων mRNA Pfizer και Moderna. Ποτέ πριν δεν είχαμε ανθρώπινα εμβόλια που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα mRNA, αλλά η ιδέα βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια. Πράγματι, οι Δρ. Η Katalin Karikó και ο Drew Weissman τιμήθηκαν με το Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής το 2023 για το έργο τους που οδήγησε στην ανάπτυξη αυτών των ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων.

Αλλά το σημαντικό έργο τους δημοσιεύτηκε το 2005, πολύ πριν από την πανδημία COVID-19. Και η έρευνά τους εξαρτιόταν από πειράματα που είχαν γίνει από άλλους επιστήμονες ακόμη νωρίτερα.

Το στίγμα και η παραπληροφόρηση επιδείνωσαν την κατάσταση

Κατά τις πρώτες ημέρες της πανδημίας, οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης συνήθως συνέδεαν τον ιό με ένα συγκεκριμένο μέρος και κατ΄επέκταση μία εθνικότητα. Ο κινεζικός κορονοϊός. Ο ιός της Γουχάν. Ο πρώην πρόεδρος Τραμπ χρησιμοποίησε υποτιμητικούς, ρατσιστικούς και εμπρηστικούς όρους.

Ακόμα ένα χαρακτηριστικό ήταν η παραπληροφόρηση και τα fake news. Κατά τη διάρκεια της Άνοιξης του 2020, για παράδειγμα, ο Ντόναλντ Τραμπ και άλλοι υποστήριξαν επανειλημμένα τη χρήση της υδροξυχλωροκίνης ως θεραπεία απέναντι στον COVID-19.

Αντίστοιχα fake news συνόδευσαν τις εκστρατείες εμβολιασμού και πυροδότησαν θεωρίες συνωμοσίες που ξεκινούσαν ενίοτε από πολύ ψηλά.

Ο κορονοϊός έφερε στο φως με μακάβριο τρόπο τις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών κρατών αλλά και τις ανισότητες εντός των ανεπτυγμένων χωρών.

Σε αυτό συνέβαλαν επίσης οι σκληρές πολιτικές διαχωρισμού που επέβαλαν οι κυβερνήσεις μεταξύ εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων, οι αυστηροί περιορισμοί στις ελευθερίες των πολιτών όπως τα σκληρά lockdown που έφταναν μέχρι την απαγόρευση κυκλοφορίας (όπως συνέβη και στην Ελλάδα) σε συνδυασμό με άστοχες έως προκλητικές ενέργειες των κυβερνόντων.

Η θεωρία της ατομικής ευθύνης, που με την πάροδο του χρόνου παρουσιάστηκε από την κυρίαρχη αφήγηση ως το μοναδικό εργαλείο αντιμετώπισης της COVID, η οικονομική κρίση που έπληξε κυρίως τα χαμηλότερα στρώματα, και οι πολιτικές που ενέτειναν τους κοινωνικούς διαχωρισμούς ήταν κοινά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου στις περισσότερες χώρες.

Οι κοινωνίες βγήκαν πιο πολωμένες από την πανδημία του COVID-19 αλλά οι πολιτικές ελίτ φαίνεται να μην έχουν λάβει τα απαραίτητα μαθήματα.

Ο COVID-19 έδειξε ότι οι πανδημίες δεν ανήκουν στο παρελθόν ούτε αποτελούν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Είναι προετοιμασμένη τώρα η ανθρωπότητα για την έλευση μίας νέας πανδημίας; Σε αυτό το ερώτημα ο επικεφαλής του ΠΟΥ απάντησε «ναι και όχι», αναφέροντας απλώς κάποιες βελτιώσεις που έχουν γίνει κυρίως σε θεσμικό επίπεδο.

Αλλά τα τεράστια κενά παραμένουν, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατάσταση των δημόσιων συστημάτων Υγείας που συνεχίζουν να υποφέρουν από υποστελέχωση και έλλειψη υποδομών.