Το δαιδαλώδες ατέρμονο πέπλο
Ο Θ. Τερζόπουλος παρουσίασε μια Ορέστεια, στην οποία τα σώματα και η φωνή ήταν οι φορείς του Λόγου μέσα από συμβολικές ενανθρωπίσεις.
Λέξεις: Λαμπρινή Κουφάκη
Τι κοινό έχουν η αρχαία τραγωδία, το ορατόριο, το θέατρο Νο, η όπερα και τα μοιρολόγια;
Υπερβολή, φόρμα, ποιητικό λόγο, τελετουργία και συμβολισμό. Πώς μπορεί να αποδοθεί σκηνικά η ποιητική κωδικοποίηση των δυνάμεων και των μεγεθών που διέπουν την διαχρονική ανθρώπινη εμπειρία αν όχι μέσα από μεγέθη υπέρ-ανθρώπινα και παν-ανθρώπινα, από συμβολισμούς που δεν ταυτίζονται με κάποιον άνθρωπο αλλά με τον Άνθρωπο; Ο τραγικός ποιητής παίρνει ως πρώτη ύλη τον θάνατο, το δίκαιο, την εξουσία, τη βία, την ύβρη, τους δίνει ανθρώπινη μορφή και μέσα από δραματοποιημένες πράξεις και συγκρούσεις βοηθά τον άνθρωπο-θεατή να τα συλλάβει και να τα επεξεργαστεί.
Έτσι μας πρόσφερε την Ορέστεια η πρόταση του Θεόδωρου Τερζόπουλου και του Εθνικού. Με την άρνηση του μικροφώνου, η γυμνή φωνή γείωνε τον λόγο αλλά και τον από-γείωνε αναγκαστικά, με την αναπόφευκτη ηχηρότητα που απαιτούσε ο χώρος. Και αν αυτό κινδύνευε να θυμίζει έναν παλιοκαιρίσιο στόμφο, τα ανανεωμένα εκφραστικά μέσα με τον ήχο και την κίνηση αποκάλυπταν την αλήθεια που είχε αναλάβει να μεταφέρει αυτή η ηχηρότητα. Η μεγαλοπρέπεια του ορατόριου, η κραυγή του μοιρολογιού, η φόρμα της όπερας, το στυλιζάρισμα του Νο, όλα εκφέρονται μέσα από την μεγέθυνση: αυτή υπογραμμίζει τα υψηλά μεγέθη με τα οποία αναμετριέται ο Άνθρωπος και ταυτόχρονα, μέσω της υπερβολής, τα απομακρύνει μόνο και μόνο για να μπορέσουμε να δούμε από απόσταση με αυτόν τον μεγεθυντικό φακό το ταπεινό και το μεγαλειώδες της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα πρόσωπα της αισχύλειας τραγωδίας είναι βασιλείς και θεοί, τα μεγέθη είναι υπερφυσικά. Τα πρόσωπα δεν είναι χαρακτήρες, είναι προσωποποιημένες δυνάμεις, ο λόγος της τραγωδίας δεν είναι λόγια, είναι ερμηνεία του κόσμου. Και είναι λόγος ποιητικός. Δεν μπορείς να τον διαχειριστείς με την επιτηδευμένη -και γι’αυτό αφύσικη- φυσικότητα και τον ρεαλισμό που επιδιώκουν κάποιες σκηνοθεσίες. Τα υπαρξιακά μεγέθη που πραγματεύεται η αισχύλεια τραγωδία εξατμίζονται, όταν πρέπει να στριμωχτούν στο καθημερινό ανθρώπινο μέγεθος. Αντίστοιχα, η μεγαλοστομία που πάει να προσωποποιήσει στερεοτυπικά μια δραματική κατάσταση, που δεν πραγματεύεται υπαρξιακά μεγέθη και δεν βασίζεται σε πυρηνικές αλήθειες είναι απλή σαπουνόπερα. Τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι θεοί και βασιλείς με θεϊκή καταγωγή. Ανθρώπινοι αλλά και μη ανθρώπινοι συνάμα. Γι’ αυτό και ο λόγος και το σώμα, οι συμβολισμοί, έχουν πρωτοκαθεδρία σε σχέση με την «υπόθεση». Η «πλοκή» είναι το πρόσχημα για να διδαχθούμε αλήθειες. Θρησκευτικής προέλευσης η τραγωδία, διδάσκεται με σκοπό να διδάξει. Και το διδακτικό θέατρο απαιτεί, μάθαμε αιώνες μετά, αποστασιοποίηση.
Ο Τερζόπουλος παρουσίασε μια τέτοια Ορέστεια, στην οποία τα σώματα και η φωνή ήταν οι φορείς του Λόγου μέσα από συμβολικές ενανθρωπίσεις. Κίνηση και φωνή ύφαναν το δαιδαλώδες ατέρμονο πέπλο που συνθλίβει την ανθρώπινη ύπαρξη.
Και τι κίνηση και τι φωνή από όλους… Ένιωσα πως έπρεπε εγώ να υποκλιθώ στον θίασο. Ένα δεμένο, αφοσιωμένο σύνολο. Συγκλονιστική Κασσάνδρα η Evelyn Assouad, ανατριχιαστική Κλυταιμνήστρα η Σοφία Χιλλ.
3,5 ώρες είναι πολλές, ασφαλώς, και σε αυτές χωρούν και αδυναμίες. Αλλά 3.500 άνθρωποι σε αυτές τις 3,5 ώρες (παρ)ακολουθούσαν τον ήχο και τα σώματα δαμάζοντας το δικό τους σώμα κάτω από ένα εντυπωσιακό φεγγαρόφως στο θέατρο Δάσους. Κι αν το φινάλε προβληματίσει, ας θυμόμαστε ότι το καλό θέατρο δεν μας ορίζει τι να σκεφτούμε, μας προκαλεί όμως να σκεφτούμε. Και κάθε καινούριο ανέβασμα αποτελεί μια νέα ερμηνεία που μας προκαλεί να δώσουμε κι εμείς τη δική μας απάντηση.
*Ο τίτλος από τον στίχο της Ορέστειας, αναφέρεται στον χιτώνα με τον οποίο παγιδεύτηκε ο Αγαμέμνονας και οδηγήθηκε στον θάνατο.
**Η Λαμπρινή Κουφάκη είναι Φιλόλογος.
