Ο αρχιτέκτονας που έδωσε έναν σύγχρονο αέρα (τότε) στο κέντρο της Θεσσαλονίκης
Βόλτα στα σπουδαία κτίρια που άφησε παρακαταθήκη στην πόλη ο Γιώργος Μανούσος
Στους βασικούς άξονες του κέντρου της πόλης αν σηκώσεις ψηλά το βλέμμα θα παρατηρήσεις κάποιες πολυκατοικίες που κρατούν την αίγλης της Παλιάς Θεσσαλονίκης.
Αξιοζήλευτες κάποιες έμειναν στον χρόνο, ενώ παλιότερα είχαν βιώσεις δόξες και κάποιες άλλες ερήμωσαν και ρήμαξαν. Μετά την πυρκαγιά του 1917 σπουδαίοι αρχιτέκτονες της τότε εποχής δημιούργησαν έργα που μας έμειναν παρακαταθήκη και αποτελούν καμβάδες ομορφιάς ανάμεσα στις πολυώροφες πολυκατοικίες που μας περιτριγυρίζουν.
Ένας από αυτούς ήταν και ο Γεώργιος Μανούσος. Ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας απόφοιτος του 1905 της Σχολής «Ωραίων Τεχνών» της Κωνσταντινούπολης.
Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, έρχεται στη Θεσσαλονίκη όπου μαζί με άλλους 10 πρόσφυγες αρχιτέκτονες, συγκροτούν το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κωνσταντινουπόλεως το 1924, με έδρα τη Θεσσαλονίκη και πρόεδρο τον Δημήτρη Καραγιαννάκη.
Η μεγάλη πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917 και οι αυξημένες ανάγκες για ανοικοδόμηση του δίνουν τη δυνατότητα να σχεδιάσει πολλά κτήρια στη Θεσσαλονίκη, αρχικά στην περιοχή της Πυρικαύστου και στη συνέχεια και σε άλλα σημεία του κέντρου της πόλης καθ’ όλη την διάρκεια της μεσοπολεμικής περιόδου.
Αρχικά, τη δεκαετία του 1920, το στυλ του Μανούσου ακολουθεί τα πρότυπα της εποχής, δηλαδή τον εκλεκτικισμό, ενώ από τη δεκαετία του 1930, υιοθετεί, όπως είναι άλλωστε η γενικότερη τάση της εποχής, στοιχεία μοντερνισμού και επιρροές αρτ ντεκό. Ο Γεώργιος Μανούσος μαζί με τον Μαξιμιλιανό Ρούμπενς αποτελούν ίσως τους πιο παραγωγικούς και δραστήριους αρχιτέκτονες της μεσοπολεμικής περιόδου στη Θεσσαλονίκη.
Πάμε λοιπόν μια βόλτα στα σπουδαία έργα του!
Mέγαρο Τυρολόη
Χτίστηκε το 1931, η εγχάρακτη, μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο αναφέρει “Ιωάννου Δημητριάδη”. Βάσει τυπολογίας και τοποθεσίας συμπεραίνουμε οτι πρόκειται για οικογενειακό μέγαρο κατοικιών, κάθετης ιδιοκτησίας. Στο εξαώροφο μέγαρο «Τυρολόη» κατοικούσαν κατά τη δεκαετία του 1930 πρόσωπα διακεκριμένα, όπως η οικογένεια Δημητριάδη, που συνέδεσε το όνομα της με την κατασκευή των εγκαταστάσεων της πρώτης ΔΕΘ, αλλά και ο μηχανικός Βάλβης που έχτισε την Εθνική Τράπεζα.
Εμβληματικό κτίριο, με θέα στην θάλασσα και τον Όλυμπο, χρησιμοποιήθηκε στα γυρίσματα της ταινίας “Μια αιωνιότητα και μια μέρα”. Μέχρι και σήμερα παραμένει κτίριο κατοικιών και στο ισόγειο και το πατάρι στεγάζει κατάστημα εστίασης. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983. Βρίσκεται στην γωνία Αγίας Σοφίας και Λεωφόρου Νίκης.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Εξαώροφη πολυκατοικία με ισόγειο διαμορφωμένο για εμπορική χρήση. Παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος όροφος μοιάζει παράταιρος και μας κάνει να υποψιαζόμαστε “πανωσήκωμα”, η αλήθεια είναι ότι στα αρχικά σχέδια του αρχιτέκτονα υπήρχε πρόβλεψη για έξτρα όροφο.
Χαρακτηριστική είναι ή όψη του κτιρίου, εκλεκτικιστικού ρυθμού με τις κορινθιακές κολόνες και τα κιονόκρανα, τα φουρούσια με τις φυτικές διακοσμήσεις, τις λεοντοκεφαλές και τις καμάρες. Κάθε όψη έχει 5 κάθετους άξονες, εκ των οποίων οι ακριανοί ξεχωρίζουν με ελαφριά προεξοχή και τριγωνική επίστεψη. Τα μπαλκόνια του πρώτου ορόφου είναι χτιστά με μπαλούστρα, του δεύτερου και του τρίτου χτιστά με σιδερένιο κιγκλίδωμα, του τέταρτου μόνο με σιδερένιο κιγκλίδωμα. Παρατηρούμε δηλαδή μια τάση προς ελαφρύτερα υλικά όσο μεγαλώνει το ύψος της κατασκευής. Οι δυο τελευταίοι όροφοι δεν κρατούν τους άξονες του υπόλοιπου κτιρίου, ούτε και το στυλ διακόσμησης.
Μέγαρο Φωτοπούλου
Χτίστηκε το 1929, και αποτέλεσε μέγαρο κατοικιών ιδιοκτησίας Κ. Φωτόπουλου. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1983.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Εξαιρετικό δείγμα εκλεκτικισμού με στοιχεία νεοκλασικά, ροκοκό και art deco. Αποτελείται από ισόγειο διαμορφωμένο σε καταστήματα και 4 ορόφους. Ο 4ος αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη, εντός σχεδίου ωστόσο, με τήρηση των μορφολογικών χαρακτηριστικών του κτιρίου. Χαρακτηριστική είναι η καμπύλη διαμόρφωση της γωνία των όψεων. Οι όψεις οργανώνονται με συμμετρικές κατακόρυφες και οριζόντιες σειρές ανοιγμάτων. Κεντρικό τμήμα είναι αυτό της καμπύλης, με τα δυο ακραία τμήματα του να προβάλλουν ελαφρά και να καταλήγουν σε τριγωνικό αέτωμα. Αυτό το τμήμα είναι και το πιο πλούσια διακοσμημένο, με φυτικά ανάγλυφα κοσμήματα, πεσσούς στους εξώστες και κορινθιακά κιονόκρανα. Και το υπόλοιπο κτίριο παρουσιάζει έντονη διακοσμητική διάθεση (χαρακτηριστικό του Γ. Μανούσου) με διακοσμητικές ταινίες που διατρέχουν τις όψεις, περίτεχνα κιγκλιδώματα, ανάγλυφα πλαίσια στα υπέρθυρα. Αξιόλογη επίσης είναι και η δίφυλλη, μεταλλική θύρα εισόδου.
Οικοδομή Θεωδορίδη-Ρωσσίδη
Χτίστηκε στο οικόπεδο 135/12 της Πυρίκαυστης ζώνης, το 1925. Παρόλο που η άδεια και τα σχέδια προέβλεπαν οικοδομή με ισόγειο και τρεις ορόφους, τελικά χτίστηκε μόνο μέχρι τον πρώτο. Τα τελευταία χρόνια ανακαινίστηκε και φιλοξενεί χώρους εστίασης και διασκέδασης.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και όροφο. Στην εξωτερική μορφολόγηση του κτιρίου διακρίνονται βάση, κορμός και στέψη. Η βάση αποτελείται από τα τρία ανοίγματα του ισογείου, και τους αντίστοιχους δίλοβους φεγγίτες με τοξωτό ανώφλι (τμήμα ημικυκλικού τόξου).Ο κεντρικός πεσσός κάθε δίλοβου φεγγίτη τονίζεται με επιμηκυμένο γεισίποδα που στηρίζει τον αντίστοιχο καμπυλωμένο εξώστη, από τους τρεις που διαμορφώνονται στον 1ο όροφο. Οι δίδυμες μπαλκονόπορτες περιγράφονται από πλαίσια με κεντρικά διακοσμητικά «κλειδιά» στο κέντρο κάθε ανοίγματος και κοσμήτες στο ύψος των φεγγιτών των κουφωμάτων. Η στέψη του κτιρίου τονίζεται με προστέγασμα με τρεις καμπυλωμένες προεξοχές (ένας πιθανός ενιαίος μελλοντικός εξώστης, σε περίπτωση προσθήκης ορόφου) και τρία αετώματα μέσα στα οποία εγγράφεται καμπυλωμένο τόξο με κεντρικό κλειδί.
Εσωτερικά, ο μεγάλος κατά μήκος διάδρομος του ισογείου φωτίζεται από υαλοσκέπαστο αίθριο. Διασώζονται τα εσωτερικά, ξύλινα κουφώματα, το κλιμακοστάσιο με το κιγκλίδωμα και την ξύλινη κουπαστή του.
Βαλαωρίτου και Ορφανίδου
Χτίστηκε το 1925 σε σχέδια του Γ. Μανούσου. Σε μια περιοχή που ήταν το επίκεντρο της εμπορικής δραστηριότητας της εποχής, και το κτίριο αυτό πιθανόν χτίστηκε για να στεγάσει γραφεία επιχειρήσεων και ελεύθερων επαγγελματιών. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από ισόγειο, δυο ορόφους, έναν ακόμα σε εσοχή και μια ακόμα κατασκευή, εν είδη τριπλής κατοικίας-αποθήκης πάνω από τον 3ο. Αυτή η προσθήκη είναι επίσης πλινθόκτιστη, με υψίκορμα ξύλινα κουφώματα, οπότε συμπεραίνουμε πως η προσθήκη δεν είναι πολύ μεταγενέστερη της αρχικής κατασκευής. Η όψη επί της οδού Βαλαωρίτου οργανώνεται συμμετρικά με κεντρικό έρκερ και ανοίγματα με κατακόρυφες στήλες εκατέρωθεν. Η όψη επί της οδού Ορφανίδου οργανώνεται επίσης συμμετρικά με δύο έρκερ που εναλλάσσονται με κατακόρυφες στήλες ανοιγμάτων και μικρών εξωστών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επεξεργασία των επιφανειών με διαφορετικές υφές στα επιχρίσματα και απλά γεωμετρικά διακοσμητικά στοιχεία. Το κλιμακοστάσιο φωτίζεται φυσικά με μεγάλα ανοίγματα που υπάρχουν στην πίσω όψη του κτιρίου. Ενδιαφέρον στοιχείο της κατασκευής αποτελεί το έντονα προεξέχον στέγαστρο από οπλισμένο σκυρόδεμα, το οποίο χωρίζει το ισόγειο από το πατάρι και τους ορόφους.
Μέγαρο Ισάακ Ερρέρα
Χτίστηκε το στο οικόπεδο 133/3 της πυρικαύστου,. Ιδιοκτήτης ήταν η εταιρεία Ισαάκ Ερρέρα και Σία της οποίας η δραστηριότητα δεν εντοπίστηκε. Πρέπει να υπήρξε βραχύβια, τουλάχιστον με αυτήν την μορφή. Πιθανοί συνιδιοκτήτες, όπως προκύπτει από το φάκελο, ήταν ο Ιακώβ Ιεχεσκέλ, έμπορος εγχωρίων προϊόντων, και ο Ηλίας Κοένκα, αντιπρόσωπος ξένων οίκων. Σήμερα ανήκει στην Τράπεζα Πειραιώς, μετά την συγχώνευση της τελευταίας με την Τράπεζα Μακεδονίας Θράκης. Στο ισόγειο στεγάζει επιχείρηση εστίασης. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1996.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Η υπ. αριθ. 1280/27.10.1925 οικοδομική άδεια αφορά κτίριο με ισόγειο και δύο ορόφους. Από το φάκελο προκύπτει ότι αρχικά είχαν σχεδιαστεί τέσσερα καταστήματα στο ισόγειο, από τα οποία δύο είχαν πρόσοψη στο δρόμο μπροστά από το κτίριο, ενώ τα άλλα δύο είχαν πρόσβαση στο δρόμο μέσω του στενού κεντρικού διαδρόμου του ισογείου, στο ανατολικό άκρο του οποίου υπήρχε το κλιμακοστάσιο για τους ορόφους. Σε καθένα από τους ορόφους διαμορφώθηκαν έξι γραφεία. Η όψη του κτιρίου δεν υπάρχει στο φάκελο παρά μόνο ως προσχέδιο. Ωστόσο, από την εικόνα του υφιστάμενου κτιρίου αλλά και από ένα σκαρίφημα των θεμελίων –συνημμένου στις επιμετρήσεις του κτιρίου- γίνεται αντιληπτό ότι η εγκεκριμένη μελέτη τροποποιήθηκε κατά την κατασκευή. Έτσι κατασκευάστηκε ένα κτίριο διαιρεμένο σε τρείς ίσου πλάτους ζώνες από τις οποίες προέκυψε η υφιστάμενη όψη με στοιχεία art deco. Πολύ ιδιαίτερο κτίριο, με εντυπωσιακά ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία (όπως τα στρόγγυλα ανάγλυφα στα υπέρθυρα, τα καμπύλα γείσα των εξωστών, το ιδιαίτερο σχήμα των φεγγιτών, τα μεταλλικά φουρούσια που ανεβαίνουν και στο κιγκλίδωμα και γίνονται διακοσμητικό στοιχείο του εξώστη, η κορωνίδα κ.α)
Οικία Χασον-Ναχμιας
Χτίστηκε το 1928, σε σχέδια του Γ. Μανούσου, για λογαριασμό των Hasson και Nahmias. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Κτίριο της εποχής του μεσοπολέμου με στοιχεία εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής. Αποτελείται από ημιυπόγειο, ανώγειο και 2 ορόφους αρχικά, 4 σήμερα. Η διαμόρφωση της όψης επιτυγχάνεται με την διάκριση σε βάση, κορμό και στέψη, την ελαφριά προβολή των ακραίων τμημάτων της (έρκερ) στον 2ο και 3ο όροφο και την συνθετική οργάνωση των στοιχείων στο ενδιάμεσο τμήμα της όψης (εξωστόθυρες που αντιστοιχούν σε έναν μικρό εξώστη). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ο κεντρικός εξώστης του 3ου ορόφου με τα τρία ζεύγη κιόνων που υποστηρίζουν γείσο με γεισίποδες και διακοσμητική ταινία με σταγόνες. Αξιόλογα είναι και επιμέρους στοιχεία του κτιρίου όπως η ξύλινη θύρα εισόδου, με στοιχεία art deco, η διακοσμητική ταινία που χωρίζει τον ημιώροφο από τους ορόφους, τα γεωμετρικά διακοσμητικά πλαίσια στην ποδιά των παραθύρων του έρκερ, τα μεταλλικά κιγκλιδώματα των εξωστών.
Kινηματογράφος Μακεδονικόν
Χτίστηκε το 1930, σε σχέδια του Γ. Μανούσου. Λειτουργεί σαν κινηματογράφος από το 1951. Τα τελευταία 35 χρόνια ανήκει στον Γ. Ράππο που το λειτουργεί με μεράκι. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αυτό το κτίριο είναι το τεκτονικό μέγαρο της πόλης και είναι χώρος εργασιών της Τεκτονικής Στοάς. Επιπλέον, στεγάζει και τον κινηματογράφο «Μακεδονικόν». Είναι εκλεκτικιστικό κτίριο με έντονα αρ ντεκό στοιχεία. Τα κάθετα γραμμικά ανοίγματα με μεταλλικές νευρώσεις ενισχύουν τον κάθετο άξονα, με αποτέλεσμα να κάνουν το κτίριο πιο επιβλητικό. Ο φάρος στη δυτική πλευρά είναι χαρακτηριστικό σύμβολο της Τεκτονικής Στοάς. Στους σεισμούς του 1978, το κτίριο υπέστη ζημιές, αλλά αναστηλώθηκε αμέσως μετά. Το τμήμα του κτιρίου που φιλοξενεί τη Στοά αποτελείται από δύο μεγάλες αίθουσες. Ο διάκοσμός τους είναι πολύ πλούσιος, γεμάτος αρχαιοελληνικά και μεσαιωνικά σύμβολα. Στην πρώτη αίθουσα, δεσπόζει άγαλμα το οποίο συμβολίζει τους 3 τεκτονικούς βαθμούς: μαθητής- εταίρος- δάσκαλος. Στο χώρο υπάρχουν πολλά κειμήλια, μετάλλια, επιγραφές, πολυέλαιοι, καθρέπτες, πολυτελείς ξύλινες κατασκευές, έργα τέχνης, συμβολικοί αριθμοί και εικόνες γνωστών στην Ελλάδα προσωπικοτήτων. Στη δεύτερη -πιο μεγαλοπρεπή- αίθουσα, η επίπλωση είναι πολυτελής, υπάρχει επιγραφή με το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης (Ελευθερία- Ισότης- Αδελφότης), κιονόκρανα, βιβλιοθήκες και τα έντονα χρώματα στους τοίχους είναι μία αρ νουβώ αναφορά. Την προσοχή, ωστόσο, τραβάει ο έναστρος ουρανός με τους αστερισμούς και ο ζωδιακός κύκλος από βιτρό, περιμετρικά του θόλου. Επί Γερμανικής Κατοχής, το κτίριο λεηλατήθηκε, υπέστη καταστροφές και οι κατακτητές έκαψαν βιβλία.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αυστηρή γεωμετρία του κελύφους με εκλεκτικιστικές αναφορές και στοιχεία μοντερνισμού. Διακοσμητικά στοιχεία ποικίλων αναφορών (Art Deco, στοιχεία αναζήτησης της ελληνικότητας όπως μαίανδροι, καμάρες κλπ). Ο εσωστρεφής χαρακτήρας του κεντρικού χώρου εκφράζεται με τον σχεδιασμό επιβλητικών δομικών στοιχείων και συνθέσεων (γραμμικά ανοίγματα σε όλο το ύψος του κτιρίου πάνω από το ισόγειο, οριζόντιες ζώνες φεγγιτών, ογκώδεις πεσσοί με υπερυψωμένη απόληξη, που πλαισιώνουν το κεντρικό τμήμα της κάθε όψης κλπ).
Αλεξάνδρου Σβώλου 5
Χτίστηκε το 1934, σε σχέδια του Γ. Μανούσου για λογαριασμό του Κ. Τολιαδούρη. Κηρύχθηκε διατηρητέα το 2016 πλην της προσθήκης στο δώμα.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αξιόλογο κτίριο με ιδιαίτερα αξιόλογη οργάνωση δομικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών με στοιχεία του μοντερνισμού. Πολυκατοικία οριζόντιας ιδιοκτησίας, παρουσιάζει τυπικά επαναληπτικότητα ορόφου. Κυκλικά και ορθογώνια έρκερ, τα οποία σε συνδυασμό με τους καμπυλωμένους ή ορθογώνιους εξώστες και τα διακοσμητικά γραμμικά στοιχεία, δημιουργούν μια ιδιαίτερη ογκοπλασία οριζοντιότητας, κατακορυφότητας, αρμονικών αναλογιών και αισθητικής πρωτοτυπίας. Ενδιαφέρον διακοσμητικό στοιχείο αποτελεί η προεξέχουσα, διπλή, κατακόρυφη διακοσμητική ταινία στα κυκλικά έρκερ, η οποία στην απόληξή της τονίζεται με κυκλικό σχήμα. Αποτελεί σύνολο με άλλα αξιόλογα κτίρια της Αλ. Σβώλου.
Αλεξάνδρου Σβώλου 19
Χτίστηκε το 1937, για λογαριασμό των Σ. Παπαδήμα – Δ. Παπαμανώλη. Κηρύχθηκε διατηρητέα το 2016 πλην της προσθήκης πάνω από τον 6ο όροφο.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Εξαώροφο κτίριο με ιδιαίτερα αξιόλογη οργάνωση δομικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών με στοιχεία μοντερνισμού και Art Deco. Ογκοπλαστική διαμόρφωση της όψης και αισθητική πρωτοτυπία ως προς την μορφολογία και την τυπολογία της, αναδεικνύοντας νέες γεωμετρικές κυβιστικές εκφράσεις της Art Deco (κεντρική κατακόρυφη στενομέτωπη εσοχή με ημικυκλικούς εξώστες στο εσωτερικό της σε συνδυασμό με έρκερ και συνεχείς εξώστες εκατέρωθεν). Πόρτα εισόδου με τοξωτό, ημικυκλικό υπέρθυρο και διακοσμητικά μοτίβα με επιρροές Art Deco. Αποτελεί σύνολο με άλλα αξιόλογα κτίρια της Αλ. Σβώλου.
Στοά Καραπαναγιώτη
Χτίστηκε το 1925. Βρίσκεται στο παραδοσιακό κέντρο εμπορίου της πόλης και κατά πάσα πιθανότητα (δεν μπορούμε να το πούμε με σιγουριά καθώς ο χώρος είναι κλειστός εδώ και χρόνια) ανήκει στο είδος ενιαίου κτιρίου με ειδική διαμόρφωση ισογείου, αποκλειστικά για εμπορική χρήση. Το ισόγειο στέγαζε καταστήματα και οι όροφοι γραφεία και βιοτεχνίες. Την δεκαετία του 1990, με την σταδιακή παρακμή της αγοράς της περιοχής, έκλεισαν τα δυο τελευταία καταστήματα της (Πασσιάς αλλαντικά και Καπετάνιος χαλβάδες) και η στοά σφραγίστηκε. Ανήκει στον Ερυθρό Σταυρό και έχει κηρυχθεί διατηρητέο.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από ισόγειο με ανώγειο και δυο ορόφους. Παρατηρούμε τμήματα που προβάλουν και “σπάνε” τις γωνίες με καμπύλες, συμμετρία και ρυθμικότητα στα ανοίγματα. Μικροί εξώστες με μεταλλικά κιγκλιδώματα, στηριζόμενοι σε φουρούσια, υψίκορμα ανοίγματα με φεγγίτες. Τα ανοίγματα του ισογείου στέφονται από τους τοξωτούς φεγγίτες του ανωγείου κι εκείνοι με την σειρά τους με διακοσμητικά κλειδιά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το δαντελωτό προεξέχον γείσο καθώς και οι διακοσμητικές ταινίες με φυσικά μοτίβα (κάτω από το γείσο και κάτω από τα ανοίγματα του ανωγείου).
Μέγαρο Κονιόρδου
Χτίστηκε το 1934, σε σχέδια του Γ. Μανούσου για λογαριασμό κάποιου από την οικογένεια Κονιόρδου. Οι Κονιόρδοι ήταν γνωστή οικογένεια οινοπαραγωγών της πόλης, με καταγωγή από την Κρήτη. Κάποια μέλη της συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις κατοχής ενώ ο Μανώλης Κονιόρδος υπήρξε ήρωας της αντίστασης και έσωσε πολλούς Εβραίους της πόλης αλλά και Βρετανούς στρατιώτες κρύβοντάς τους. Στην κατοχή επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και στέγαζε την Γερμανική στρατιωτική διοίκηση Θεσσαλονίκης –Αιγαίου και φυσικά τα γραφεία του Διοικητικού Συμβούλου της Στρατιωτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης- Αιγαίου, του διαβόητου Μαξ Μέρτεν. Αργότερα στέγασε το Goethe Institut. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Χαρακτηριστική πολυκατοικία οριζόντιας ιδιοκτησίας της δεκαετίας του ’30. Αποτελείται από ισόγειο με πατάρι και 5 ορόφους και η επιρροή της Art Deco είναι εμφανής στις καμπύλες των εξωστών, στα γεωμετρικά διακοσμητικά σχήματα της θύρας εισόδου και των στηθαίων, στα οριζόντια και κατακόρυφα διακοσμητικά στοιχεία. Υπέροχοι γεωμετρικοί όγκοι που προβάλλουν ή υποχωρούν, τέμνονται ή επικαλύπτονται δημιουργούν ένα πολύ ενδιαφέρον σύνολο. Οι δυο όψεις είναι απόλυτα ίδιες και είναι φανερή η επαναληπτικότητα του ορόφου για λόγους κοινωνικής ισότητας. Υπάρχει ανελκυστήρας και πιθανότατα και κεντρική θέρμανση, τυπικό χαρακτηριστικό των πολυκατοικιών της εποχής. Τα διαμερίσματα είναι ψηλοτάβανα, φωτεινά, με δρύινα πατώματα, χειροποίητα πλακάκια στους εξώστες και λιτές γύψινες διακοσμήσεις.
Ξενοδοχείο Ατλαντίς
Χτίστηκε το 1925, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μανούσου, με αρχική αλλά και σημερινή χρήση αυτή του ξενοδοχείου. Ιδιοκτήτες ήταν οι Χαΐμ Μπεράχα και Ισαάκ Ρέβαχ. Ο δεύτερος ήταν συνεταίρος στην επιχείρηση Γιουδά Μπίβας και Σία, η οποία εμπορευόταν ψιλικά και ψάθινα καπέλα. (136-10). Η επιχείρηση αυτή ήταν ο αρχικός αγοραστής του οικοπέδου και διατήρησε την ιδιοκτησιακή σχέση, διότι σε αίτηση της 16.1.1934 συνυπογράφουν -εκτός από τον Χαΐμ Μπεράχα και τη συγγενή του Ραχέλ Μπεράχα- ο Γιουδά Μπιβάς και οι συνέταιροί του Χαΐμ Ματαράσσο και Σαμουέλ Αρδίττι. Συνυπογράφει επίσης η Τράπεζα Αμάρ, πιθανώς ενυπόθηκος πιστωτής της επιχείρησηςΗ οικοδομική του άδεια αφορούσε κτίριο με υπόγειο, ισόγειο, μεσοπάτωμα και έναν όροφο, όπως δείχνει και το αρχιτεκτονικό σχέδιο. Η θέση του (δηλαδή το γεγονός ότι βρίσκεται στην Εγνατία) μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι δεν επρόκειτο για ένα ξενοδοχείο πολυτελείας ή Ά κατηγορίας. Παρόλα αυτά και πιθανώς χάρη στον πανέμορφο σχεδιασμό του και το ιδιαίτερα διακοσμημένο εσωτερικό, υπήρξε δημοφιλές και έχει φιλοξενήσει στο παρελθόν πλήθος διάσημων τραγουδιστών, ηθοποιών αλλά και δημοσιογράφων. Κατά τον Β Παγκόσμιο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς αλλά μετά τον πόλεμο επαναλειτούργησε σαν ξενοδοχείο. Το 1987 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Τρίωροφο κτίριο εκλεκτικιστικού ρυθμού. Συμμετρικό στην όψη του που χωρίζεται σε τρεις κάθετους άξονες. Ο κεντρικός άξονας τονίζεται με την ύπαρξη της κύριας εισόδου και με την ελαφρά προεξοχή του. Χαρακτηριστικοί είναι οι καμπύλοι φεγγίτες εκατέρωθεν των ανοιγμάτων του κεντρικού άξονα. Εμφανίζει αρκετά χαρακτηριστικά Art deco αλλά και νεοκλασικισμού (γραμμικές χαράξεις στο επίχρισμα, διακοσμητική ταινία με μαιάνδρους, γεισόποδες). Στο εσωτερικό, τα δωμάτια οργανώνονται γύρω από υαλοσκεπές αίθριο με εσωτερικό, περιμετρικό εξώστη. Διατηρούνται επίσης τα εσωτερικά, ξύλινα κουφώματα, τα αυθεντικά δάπεδα αλλά και οι εξαιρετικές, γύψινες διακοσμήσεις στις οροφές. Το Ατλαντίς, διέθετε κοινόχρηστο μπάνιο ανά όροφο και νιπτήρα ανά δωμάτιο όπως τα περισσότερα ξενοδοχεία της εποχής.
Η υπ. αριθ. 1125/17.3.1925 οικοδομική άδεια αφορούσε κτίριο αποτελούμενο από υπόγειο, ισόγειο, μεσοπάτωμα και έναν όροφο, σύμφωνα με το στέλεχός της, αλλά από τρεις ορόφους σύμφωνα με τα προσχέδια. Στο ισόγειο διαμορφώνονται τέσσερα καταστήματα και τρία γραφεία. Σε καθέναν από τους ορόφους οργανώνονται έξι γραφεία.
Σύμφωνα με την εγκεκριμένη όψη το κτίριο οργανώνεται σε τρία κάθετα τμήματα. Στο κεντρικό τμήμα διαμορφώνεται η είσοδος εκατέρωθεν της οποίας οργανώνεται από ένα κατάστημα. Οι φεγγίτες στο επίπεδο του μεσοπατώματος λειτουργούν ως ενιαία ως ζώνη με το ανώφλι να διαμορφώνεται αψιδωτά. Τα πέντε σε παράταξη ανοίγματα των γραφείων του πρώτου ορόφου οδηγούν σε μικρούς εξώστες.
Η σημερινή εικόνα του κτιρίου δεν συνάδει με τα διασωθέντα σχέδια και από τα έγγραφα δεν προκύπτει ο λόγος και ο χρόνος τροποποίησής τους.
Κτίριο Μαϊσα
Χτίστηκε το 1930, στο οικόπεδο 11/7 της πυρίκαυστης ζώνης, σε σχέδια του Γ. Μανούσου. Ιδιοκτήτης ήταν ο εύπορος επιχειρηματίας Αβραάμ Μαΐσα. Κτίριο επαγγελματικών χρήσεων. Κατά την Κατοχή χρησιμοποιήθηκε ως το αρχηγείο και χώρος βασανιστηρίων του ταγματασφαλίτη Κισά Μπατζάκ.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Η εγκεκριμένη πρόσοψη απεικονίζει την μορφή του κτιρίου με τους πέντε επιτρεπόμενους ορόφους, με δύο μεγάλα καταστήματα στο ισόγειο και δώδεκα γραφεία σε κάθε όροφο. Στο στέλεχος της υπ. αρ. 99/18.4.1930 οικοδομικής αδείας αναφέρεται ότι ο ιδιοκτήτης σκόπευε να υλοποιήσει μόνον τους δύο ορόφους.
Η όψη του κτιρίου διαμορφώνεται με αδρές γεωμετρικές χαράξεις με καταγωγή από το κίνημα του ArtDeco.
Το 1956 εκδόθηκε άδεια συμπλήρωσης του πρώτου ορόφου και προσθήκης δεύτερου ορόφου από τους νέους χριστιανούς ιδιοκτήτες. Έκτοτε έχει δεχθεί κι άλλες προσθήκες, με την πιο πρόσφατη να είναι σε εσοχή και πάνω από το γείσο.
Μακεδονικό Μέγαρο – Ολύμπου 53
Χτίστηκε το 1930 σε σχέδια του Γ. Μανούσου. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Τετραώροφο κτίριο διαμερισμάτων με στοιχεία Art Deco. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πολυγωνική διαμόρφωση της γωνίας του κτιρίου, η διαμόρφωση της απόληξής της και ο καμπύλος εξώστης που προβάλλει από το επίπεδο της όψης σε όλους τους ορόφους. Χαρακτηριστικό είναι το έρκερ στην όψη επί της Ολύμπου και η συνολική διαμόρφωση των όψεων με την διακοσμητική χρήση γεωμετρικών γραμμών. Στο εσωτερικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δίφυλλες, ξύλινες πόρτες των διαμερισμάτων, το κλιμακοστάσιο με σιδηρό κιγκλίδωμα και ξύλινο χειρολισθήρα και τα παλιά, κεραμικά πλακίδια στον χώρο της κυρίας εισόδου.
Τετραώροφο κτίριο διαμερισμάτων με στοιχεία Art Deco. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πολυγωνική διαμόρφωση της γωνίας του κτιρίου, η διαμόρφωση της απόληξής της και ο καμπύλος εξώστης που προβάλλει από το επίπεδο της όψης σε όλους τους ορόφους. Χαρακτηριστικό είναι το έρκερ στην όψη επί της Ολύμπου και η συνολική διαμόρφωση των όψεων με την διακοσμητική χρήση γεωμετρικών γραμμών. Στο εσωτερικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δίφυλλες, ξύλινες πόρτες των διαμερισμάτων, το κλιμακοστάσιο με σιδηρό κιγκλίδωμα και ξύλινο χειρολισθήρα και τα παλιά, κεραμικά πλακίδια στον χώρο της κυρίας εισόδου.
Αγίου Δημητρίου 72
Χτίστηκε το 1937 σε σχέδια του Γ. Μανούσου. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αξιόλογο πολυώροφο κτίσμα με επιρροές Art Deco. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γεωμετρική και ογκοπλαστική διαμόρφωση της όψης με εξώστες που συνδυάζονται με το έρκερ σε μια ενιαία σύνθεση με τοξωτή διατομή και καμπύλη διαμόρφωση της γωνίας τους. Καθώς το έρκερ στον τελευταίο όροφο παρουσιάζει μικρότερη προεξοχή δημιουργείται στην στάθμη αυτή ενιαίος εξώστης που ακολουθεί την ίδια τοξωτή διατομή. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην διαμόρφωση του έρκερ του τελευταίου ορόφου, με ημικυκλική απόληξη του κεντρικού τμήματός του, ενώ όλη η σύνθεση τονίζεται με διακοσμητικό γραμμικό περίγραμμα. Οριζόντιες ζώνες με κιγκλιδώματα γεωμετρικής μορφής διασπούν τα κτιστά στηθαία των εξωστών. Χαρακτηριστική είναι η διακοσμητική χρήση της γραμμής στο έρκερ, στο άνω μέρος του στηθαίου των εξωστών και στην στέψη του κτιρίου που λειτουργεί ενοποιητικά για τα επιμέρους στοιχεία της όψης.
Αντίστοιχα ο σχεδιασμός του εσωτερικού χώρου ακολουθεί παρόμοιες αρχές νεωτεριστικής διάθεσης εκφράζοντας έτσι μια συνθετική συνέπεια. Η οργάνωση του κλιμακοστασίου, της εισόδου και της πρόσβασης στα διαμερίσματα διέπεται από βασικές αρετές του σχεδιασμού για κατασκευαστική και αισθητική ποιότητα. Ενδεικτικά αναφέρεται ο εργονομικός σχεδιασμός του κλιμακοστασίου (κατάλληλα ύψη και πλάτη πατημάτων, ευρύ φανάρι κλπ) , ο φυσικός φωτισμός του με μεγάλα παράθυρα, τα διακοσμητικά πλακίδια με γεωμετρικά μοτίβα στα πλατύσκαλα, οι εξώθυρες με γεωμετρικές γραμμικές αναφορές, τα κιγκλιδώματα κ.α. Τα παραπάνω καθιστούν το κτίριο ένα ιδιαίτερα αξιόλογο παράδειγμα μοντερνισμού με ευρηματικούς χειρισμούς στοιχείων Art Deco.
Πολυκατοικία Βαφειάδη
Χτίστηκε το 1934, για λογαριασμό του Ο. Βαφειάδη. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αξιόλογη πολυκατοικία με επιρροές Art Deco και έμφαση στα γεωμετρικά σχήματα. Χαρακτηριστική η διπλή καμπυλότητα της γωνίας, στην συμβολή των οδών Εγνατίας και Εξαδακτύλου, στην οποία συνθέτονται το ημικυκλικό έρκερ και ο οριζόντιος εξώστης με την καμπυλοειδή διαμόρφωση της γωνίας του. Ορθογώνιες και καμπύλες επιφάνειες δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα ογκοπλασία.
Οικία Κουμπούλη
Χτίστηκε το 1928. Ανήκει στα οικογενειακά μέγαρα κατοικιών. Το 1983 χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης. Σήμερα χρησιμοποιείται για την στέγαση επιχειρήσεων. Βρίσκεται στην οδό Τσιμισκή 102.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Εκλεκτικιστικό, με στοιχεία Αρτ Νουβό, τετραώροφο κτίριο με κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο της όψης, τους ημικυκλικούς επάλληλους εξώστες που φέρουν τέσσερα διακοσμητικά κολωνάκια. Αξιόλογες είναι οι σιδεριές των μπαλκονιών και το περίτεχνο στέγαστρο της εισόδου με ημικυκλικό ανώφλι που φέρει ανάγλυφη φυτική διακόσμηση και ελλειπτικό φεγγίτη.
Κτίριο Αρδίττη-Περαγιά
Χτίστηκε στο οικόπεδο 137/2, με την αίτηση για την άδεια να κατατίθεται στις 7/11/1927 από τον αρχιτέκτονα Γ. Μανούσο. Ιδιοκτήτες δηλώνονται οι Αλβέρτος Αρδίττης και Γαβριέλ Περαγιά (έμπορος νημάτων). Το 1933 το ακίνητο ανήκε στον Λιάτση Χαΐμ Γιακάρ, έμπορο, συνέταιρο με τον Αριστείδη Κιτικίδη. Στον όροφο στεγάζεται τα τελευταία χρόνια (2020) ο πολυχώρος Ενώ. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1999.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο και όροφο, παρόλο που στα σχέδια προβλέπονταν δυο ακόμη όροφοι. Στο ισόγειο διαμορφώνονται 5 καταστήματα ενώ στον όροφο τα γραφεία οργανώνονται γύρω από έναν διάδρομο που φωτίζεται φυσικά από υαλοσκεπή φωταγωγό. Χαρακτηριστική είναι η απότμηση της γωνίας των όψεων, όπου τοποθετείται και η κεντρική είσοδος του κτιρίου καθώς και οι κυρτές πλαϊνές πλευρές των έρκερ. Διακοσμητική διάθεση που εκφράζεται με χαράξεις στο επίστρωμα, διακοσμητικές ταινίες με γεωμετρικά μοτίβα, μενταγιόν και περίτεχνα κιγκλιδώματα. Στα σχέδια υπήρχε πρόβλεψη για ενοποίηση και με το διπλανό οικόπεδο επί της Ερμού, η οποία όμως προφανώς δεν υλοποιήθηκε.
Πολυκατοικία Αφών Γεωργόπουλου
Χτίστηκε το 1935, ιδιοκτησίας των Αφών Γεωργόπουλου. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από ισόγειο και 5 ορόφους και φέρει στοιχεία μοντερνισμού και διακοσμητικής επιρροής Art Deco. Ιδιαίτερη ογκοπλαστική σύνθεση της όψης με κυρίαρχα στοιχεία το έρκερ στην μια άκρη και το στρογγυλό υποστύλωμα στην άλλη άκρη που διαπερνά τους επιμήκεις εξώστες. Κάθετα γραμμικά χτιστά στοιχεία οριοθετούν μπροστά από το έρκερ την άκρη των συμπαγών χτιστών στηθαίων των εξωστών και των άνωθεν κιγκλιδωμάτων τους. Τονισμός του άξονα της εισόδου με το έρκερ πάνω από αυτήν το οποίο καταλήγει σε κλιμακωτό γείσο σε ικανή προεξοχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι καμπύλες γωνίες του έρκερ, τα στρογγυλά ανοίγματα “φινιστρίνια” στην μια πλαϊνή του όψη, η διαμόρφωση της εισόδου σε εσοχή, το στέγαστρο πάνω από αυτή, η συνθετική επεξεργασία καμπύλων και ορθογωνικών σχημάτων, τα διακοσμητικά στοιχεία των κιγκλιδωμάτων και της πόρτας εισόδου, επιρροών Art Deco.
Αμύντα 5 με Μητσαίων
Χτίστηκε το 1931. Αποτελεί ιδιοκτησία των Μ. Αρτοπούλου, Ε. Ιμιρτζόγλου και Ε. Ανδρίκου και είναι κτίριο κατοικιών. Αποτελεί αξιόλογο δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου στη Θεσσαλονίκη, γιατί εντάσσεται σε ομάδα αξιόλογων κτιρίων της πυρίκαυστης ζώνης και προστατεύεται με ΦΕΚ του 1986.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από ισόγειο και δύο ορόφους, οι όψεις του είναι όμοιες (συμμετρικές ως προς την ακμή της γωνίας του κτιρίου) στους δύο ορόφους πάνω από το ισόγειο. Τα διακοσμητικά στοιχεία των όψεων είναι λιτά γραμμικά και εντάσσουν το κτίριο στα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής. Στο εσωτερικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν η οροφή του χώρου εισόδου, με περίτεχνες γύψινες διακοσμήσεις, και το κεντρικό κλιμακοστάσιο με ελλειπτική κάτοψη. Ενδιαφέρουσα είναι η κάτοψη με δύο διαμερίσματα κατά όροφο εκατέρωθεν του διαγώνιου άξονα στο οποίο βρίσκεται το κλιμακοστάσιο.
Ερμού 50
Χτίστηκε το 1924. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2016.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αξιόλογο εκλεκτικιστικό κτίριο που αποτελείται από ισόγειο και τρεις ορόφους. Ψευδοπαραστάδες οργανώνουν τα μεσοδιαστήματα της όψης με τα ανοίγματα (εξωστόθυρες) σε 4 κατακόρυφες στήλες. Οι δυο κεντρικές στήλες ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες λόγω του μεγαλύτερου εύρους τους. Αξιόλογα επιμέρους διακοσμητικά στοιχεία, όπως τα κιγκλιδώματα των εξωστών, τα γραμμικά ανάγλυφα στοιχεία, τα φουρούσια των εξωστών, η διακοσμητική μετώπη κάτω από το γείσο του στηθαίου, τα έγχρωμα ανάγλυφα στοιχεία κλπ. Υψίκορμα ανοίγματα με φεγγίτες. Πρόκειται για δίδυμο κτίριο με δυο εισόδους και συμμετρικό ως προς τον άξονα που διέρχεται από το κέντρο της όψης. Πρόκειται για κτίριο με ένα διαμέρισμα κατ’οροφο (για κάθε μισό), δυο εισόδους και δυο κλιμακοστάσια. Αξιόλογη είναι η κατασκευή του κτιρίου, σύμμικτη με τοίχους από φέρουσα τοιχοποϊία, ξύλινα πατώματα και δάπεδα, οροφές από μπαγδατί επιχρισμένες και ξύλινη στέγη. Το κτίριο διατηρεί τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά του χαρακτηριστικά (κλιμακοστάσιο, δάπεδο, κουφώματα κ.α) αλλά είναι εγκαταλελειμμένο και άρα σε κακή κατάσταση εσωτερικά.
Μ. Σωτηροπούλου – Φιλίππου 43
Κτίστηκε το 1930 και αποτελεί κτίριο κατοικιών.
Αρχιτεκτονική του κτιρίου
Ανήκει στο κίνημα του εκλεκτικισμού, με έντονα στοιχεία μπαροκ αλλά και κλασσικά.
Οικία Μανζούκα
Χτίστηκε το 1933, σε σχέδια του Γ. Καμπανέλλου, με αρχικό ιδιοκτήτη τον Κ. Μανζούκα.. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο.
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αποτελείται από ημιυπόγειο, ισόγειο και 3 ορόφους. Χαρακτηριστική είναι η καμπυλότητα της στενής όψης, που ακολουθεί την γραμμή του οικοπέδου. Οι όψεις οργανώνονται με προβολές και εσοχές, με κατακόρυφες σειρές ανοιγμάτων και εξωστόθυρες με εξώστες. Περίτεχνα γεωμετρικά κιγκλιδώματα, απομίμηση ισόδομου στο ισόγειο, οριζόντια διακοσμητική ταινία στο ύψος του 3ου ορόφου που διατρέχει και τις δυο όψεις, ελαφρώς προεξέχοντα γείσα και χτιστό στηθαίο.
Πηγή σχεδίου: Θεσσαλονίκη, 1912-2012 Η αρχιτεκτονική μια εκατονταετίας – Βασίλης Κολώνας | ΥΠΕΧΩΔΕ Δ-734 α/ 28.11.1983 Η αρχιτεκτονικής μιας εκατονταετίας, Β. Κολώνας /
Αναστασία Βαλαβανίδου Η ανοικοδόμηση ενός οικοδομικού τετραγώνου, στο Φραγκομαχαλά της Θεσσαλονίκης, μέσα από τα αρχεία της Πυρικαύστου
Πηγή: Φ.Ε.Κ. 229/ΑΑΠ/04-11-2016
Πηγή: http://www.salonikajewisharchitecture.com/
Πηγή: ΕτΚ Τεύχος ΑΑΠ 229/04.11.2016
Πηγές: Κατεβαίνοντας από τ’αριστερά. Μια διαφορετική βόλτα. Περπατώντας στον Φραγκομαχαλά της Θεσσαλονίκης Ιωάννα Πετρίδου, Αρθρογράφος, huffingtonpost.gr | Διπλωματική εργασία Μετασχηματισμοί χώρων εμπορίου στην πόλη, Οι εμπορικές στοές της Θεσσαλονίκης, Μαρία Χρονοπούλου, Ιούνιος 2015
Πηγές: ΥΠΠΟ | http://www.salonikajewisharchitecture.com | https://diathrhtea.blogspot.com ;
Πηγή: ΕτΚ Τεύχος ΑΑΠ 229/04.11.2016
Πηγή: listedmonuments.culture.gr
