Λειψυδρία: Ο νέος παγκόσμιος εφιάλτης – Ποιες χώρες απειλεί;

Την ώρα που οι λίμνες και τα φράγματα στερεύουν, η κλιματική αλλαγή και οι υψηλές θερμοκρασίες απειλούν παγκοσμίως, τα δελτία, οι λίστες αναμονής, τα μπιτόνια και οι ιδιωτικές δεξαμενές έχουν γίνει η νέα πραγματικότητα, με τον μισό πληθυσμό του πλανήτη να λέει το νερό… νεράκι.

Το φαινόμενο της λειψυδρίας ήρθε για να μείνει, σύμφωνα με τους ειδικούς. Όλο και περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη πλήττονται και κινδυνεύουν από το τρομακτικό φαινόμενο που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις τους τελευταίους μήνες. Μάλιστα, περίπου το 50% των ανθρώπων στη Γη αντιμετωπίζει τον κίνδυνο σοβαρής λειψυδρίας, τουλάχιστον για ένα μέρος του έτους.

Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα σε παγκόσμια κλίμακα και ποιες χώρες απειλεί; 

Τι είναι η λειψυδρία;

Σύμφωνα με την WWF, το νερό καλύπτει το 70% του πλανήτη και είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι θα είναι πάντα άφθονο. Ωστόσο, το γλυκό νερό – τα πράγματα με τα οποία πίνουμε, κάνουμε μπάνιο, ποτίζουμε τα χωράφια μας – είναι απίστευτα σπάνιο. Μόνο το 3% του παγκόσμιου νερού είναι γλυκό νερό και τα δύο τρίτα αυτού είναι κρυμμένα σε παγωμένους παγετώνες ή αλλιώς δεν είναι διαθέσιμα για χρήση.

Ως αποτέλεσμα, περίπου 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε νερό και συνολικά 2,7 δισεκατομμύρια βρίσκουν λειψυδρία για τουλάχιστον έναν μήνα το χρόνο. Η ανεπαρκής υγιεινή είναι επίσης πρόβλημα για 2,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους εκτίθενται σε ασθένειες, όπως η χολέρα και ο τυφοειδής πυρετός, και άλλες ασθένειες που μεταδίδονται μέσω του νερού. Δύο εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως παιδιά, πεθαίνουν κάθε χρόνο μόνο από διαρροϊκές ασθένειες.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η λειψυδρία συμβαίνει όταν η ζήτηση νερού υπερβαίνει την προσφορά, επειδή:

• οι οικονομικές δραστηριότητες επεκτείνονται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι υδάτινοι πόροι
• η ανάπτυξη της γης σφραγίζει τα εδάφη ώστε να μην απορροφούν πλέον τη βροχή
• η χημική ρύπανση υποβαθμίζει τα υπόγεια ύδατα και τα ποτάμια
• τα λύματα δεν καθαρίζονται για επαναχρησιμοποίηση
• εκτός από όλα αυτά, οι ξηρασίες εξαντλούν τους υδροφόρους ορίζοντες και τις δεξαμενές νερού

Η παγκόσμια απειλή – Οι χώρες που κινδυνεύουν

Εξαιτίας της παγκόσμιας αύξησης του πληθυσμού, της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης των θερμοκρασιών, «το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού εκτίθεται σε εξαιρετικά υψηλό υδάτινο κίνδυνο κάθε χρόνο», σύμφωνα με ετήσια έρευνα του World Resources Institute (2023).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου το 70% των αναλήψεων γλυκού νερού προορίζεται για τη γεωργία, ακολουθούμενο από τον βιομηχανικό τομέα (λίγο κάτω από το 20%) και τον οικιακό με 12%. Η κύρια αιτία της αύξησης της ζήτησης, που συγκεντρώνεται στις πόλεις – ιδιαίτερα στις αναδυόμενες οικονομίες – οφείλεται στις βιομηχανικές και οικιακές χρήσεις. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σχεδόν το 84% των μικροκαλλιεργητών σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δραστηριοποιούνται σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από λειψυδρία και λιγότερο από το ένα τρίτο έχουν πρόσβαση στην άρδευση.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΕ, η λειψυδρία επηρεάζει το 30% των Ευρωπαίων και το 20% της γης κάθε χρόνο, με το το 48% των Ευρωπαίων πιστεύει ότι η ξηρασία και η έλλειψη νερού είναι η κύρια απειλή για το νερό στη χώρα τους. Μάλιστα, κατά την άτυπη Σύνοδο των υπουργών περιβάλλοντος, υπό την ουγγρική Προεδρία, χώρες της ΕΕ κάλεσαν την εκτελεστική εξουσία να προβεί σε συγκεκριμένα μέτρα για την ανάπτυξη μιας «συνολικής προσέγγισης», σύμφωνα με τη Στρατηγική Ατζέντα, το έγγραφο καθοδήγησης πολιτικής του Συμβουλίου. Ανάμεσα σε αυτές τις χώρες ανήκουν η Ελλάδα, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος, η Δανία, η Εσθονία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Ισπανία. 

Συχνά ξεσπούν διαμάχες για τον έλεγχο του νερού σε περιόδους ξηρασίας: μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας, Υεμένης και Σαουδικής Αραβίας ή ακόμα και Συρίας και Ιράκ. Ακόμη και κοντά στις πύλες της Ευρώπης, καθώς από την έκρηξη του πολέμου στην Ουκρανία, το Κίεβο και η Μόσχα αλληλοκατηγορούνται συχνά για επιθέσεις σε εγκαταστάσεις νερού.

Περιοχές πολέμου όπως η Λωρίδα της Γάζας, η Ουκρανία και το Σουδάν επηρεάζονται ιδιαίτερα αυτήν τη στιγμή. Σύμφωνα με τη UNICEF, περίπου 19 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο εκεί, συμπεριλαμβανομένων 7,4 εκατομμυρίων παιδιών, δεν έχουν σήμερα ασφαλή πρόσβαση στο νερό. Το αποτέλεσμα: οι μολυσματικές ασθένειες εξαπλώνονται όλο και περισσότερο. Τα ύποπτα κρούσματα χολέρας στο Σουδάν έχουν υπερδιπλασιαστεί από τον Ιανουάριο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα που αντιμετωπίζει τις ακραίες επιπτώσεις του υπερτουρισμού και πλήττεται από τη λειψυδρία, είναι αυτό της Σικελίας. Οι λίμνες μπορεί να έχουν στερέψει, όμως το νερό συνεχίζει να ρέει άφθονο για τους τουρίστες. Όπως περιγράφει το Associated Press, όπως και σε πολλά νησιά της Μεσογείου, οι άνθρωποι στη Σικελία έχουν συνηθίσει σε μεγάλα διαστήματα χωρίς βροχή, αλλά η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο έχει κάνει τον καιρό πιο ασταθή και οι ξηρασίες μπορεί να είναι μεγαλύτερες και πιο συχνές. Οι κάτοικοι επιβιώνουν αποθηκεύοντας όσο περισσότερο μπορούν σε δεξαμενές και χρησιμοποιώντας βυτιοφόρα για την παροχή νερού – το κάνουν μάλιστα τόσο καλά που οι τουρίστες δεν αντιλαμβάνονται τη διαφορά. Φέτος, η ξηρασία έχει γίνει τόσο άσχημη που θέτει τους κατοίκους σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο, ακόμη και αν το νερό εξακολουθεί να ρέει στα ξενοδοχεία και τους τουριστικούς χώρους.

Η λειψυδρία δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς το έδαφος της νότιας Σικελίας δεν συγκρατεί πολύ νερό και τα υδραγωγεία έχουν διαρροές. Οι περισσότεροι κάτοικοι διαθέτουν μια ιδιωτική δεξαμενή που μπορεί να χωρέσει τουλάχιστον χίλια λίτρα (264 γαλόνια) νερού. Στις στέγες της πόλης υπάρχουν μεγάλες πλαστικές δεξαμενές, και εξίσου πολλές βρίσκονται υπόγεια και σε κήπους. Παρά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το νερό, οι τουρίστες συνεχίζουν να συρρέουν στις όμορφες παραλίες της νότιας Σικελίας και να σχηματίζουν ουρές για να θαυμάσουν τα απομεινάρια των αρχαίων ελληνικών αποικιών.

Οι μεγάλες οικονομίες της Ασίας, όπως η Κίνα και η Ινδία, θα πληγούν περισσότερο από την έλλειψη νερού στο μέλλον, με τους τομείς της γεωργίας, της μεταποίησης και της πράσινης ενέργειας να επηρεάζονται πιο πολύ από τη λειψυδρία. Στην Ινδία ζει το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού, ωστόσο οι υδάτινοι πόροι επαρκούν  μόνο για το 4% του εγχώριου πληθυσμού. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, είναι η πιο υποβαθμισμένη σε νερό χώρα παγκοσμίως. Εδώ και δεκαετίες η κάλυψη των αναγκών σε νερό στηρίζεται στην εποχή των μουσώνων. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η κλιματική αλλαγή προκαλεί περισσότερες πλημμύρες και ξηρασίες, έχοντας επιδεινώσει την έλλειψη νερού.

Στην ίδια κατάσταση βρίσκεται και η Κίνα. Σύμφωνα με στοιχεία από το think tank «Lowy Institute», περίπου το 80% έως 90% των υπόγειων υδάτων της Κίνας είναι ακατάλληλα για κατανάλωση λόγω της εκβιομηχάνισης, των εξορύξεων και των ορυχείων, ενώ οι μισοί υδροφόροι ορίζοντες είναι πολύ μολυσμένοι από μέταλλα για να χρησιμοποιηθούν στη γεωργία. Το 50% του νερού των ποταμών της χώρας είναι επίσης ακατάλληλο για κατανάλωση από τον άνθρωπο και το 25% δεν είναι ασφαλές για τη γεωργία.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Σε «κόκκινο συναγερμό» λόγω έντονης λειψυδρίας βρίσκονται 14 δήμοι της χώρας που έχουν κυρηχθεί από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Συγκεκριμένα πρόκειται για πέντε δήμους της Κρήτης, τη Σέριφο, τη Σίφνο, τη Λέρο, τον Πόρο, τις Σπέτσες, τον δήμο Σάμης στην Κεφαλονιά καθώς και περιοχές στην Κόρινθο, την Αλεξανδρούπολη και την Ξάνθη.

Και όλα αυτά την ώρα που η θερινή τουριστική περίοδος κορυφώνεται.

Στο σοβαρό πρόβλημα της λειψυδρίας που πλήττει τα ελληνικά νησιά εστιάζει σε δημοσίευμά του το πρακτορείο Reuters. 

Πρώτο παράδειγμα που φέρνει το Reuters είναι η Νάξος, η οποία αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση νερού, αφού ο μεγαλύτερος υδροταμιευτήρας του νησιού έχει στερέψει, και πλέον χρησιμεύει μόνο για τις χελώνες που περιφέρονται στις λασπώδεις ρηχές περιοχές του. Πιο κάτω, το θαλασσινό νερό έχει διεισδύσει σε άδεια πηγάδια άρδευσης, βλάπτοντας την πολύτιμη καλλιέργεια πατάτας του νησιού.

Νοτιότερα, στο νησί της Καρπάθου, οι αρχές έχουν επιβάλει περιορισμούς στην πλήρωση των πισινών, ενώ στη Θάσο, οι αρχές αναζητούν μια μονάδα αφαλάτωσης για να καταστήσουν το θαλασσινό νερό πόσιμο.

Όλα αυτά ενώ οι βροχές που σημειώθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας ήταν για μήνες από ελάχιστες έως καθόλου και τα ελληνικά νησιά ετοιμάζονται να φιλοξενήσουν αριθμό ρεκόρ τουριστών.

Με το πρόβλημα της λειψυδρίας έρχονται αντιμέτωποι και οι κάτοικοι της Χαλκιδικής, στην αιχμή της τουριστικής σεζόν. Περιοχές όπως το Πευκοχώρι, ήρθαν αντιμέτωπες με επαναλαμβανόμενες διακοπές νερού, συνθήκη η οποία εξουθένωσε τόσο τους κατοίκους των περιοχών, όσο και τους τουρίστες. Κάθε χρόνο, ωστόσο, παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, με τη φετινή χρονιά, να προκαλεί την αναχώρηση πολλών τουριστών από την περιοχή.

Γίνεται αντιληπτό, βέβαια, πως δεν πλήττεται μόνο η οικονομία της περιοχής, αλλά και ο υγειονομικός τομέας, με ευπαθείς ομάδες να κινδυνεύουν από πιθανές λοιμώξεις. Καταγγελίες, επίσης, έχουν γίνει, για υπέρμετρη χρήση νερού, με σκοπό το γέμισμα πισίνων αλλά και το αλόγιστο πότισμα ιδιωτικών κήπων.

Οι δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον

Σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις, η Ελλάδα προβλέπεται να ανεβάσει την κατά κεφαλή χρήση ύδατος από τα 1000 κυβικά μέτρα (ήδη υπερβολικά υψηλή) στα 1200, μέχρι το 2050.

Στη λίστα από έρευνα του Ινστιτούτου Διεθνών Πόρων (WRI, 2023) με τις 25 χώρες που κινδυνεύουν από τη λειψυδρία, που δημοσιεύθηκε από τη Washington Post, η Ελλάδα βρίσκεται στη 19η θέση, ενώ η Κύπρος μόλις στη 2η, ακολουθώντας την πρωτιά του Μπαχρέιν.

Σύμφωνα με την έρευνα, ο αυξανόμενος πληθυσμός και η άνοδος της θερμοκρασίας θα επιβαρύνουν τα αποθέματα γλυκού νερού στον κόσμο, μέσα στα επόμενα 30 χρόνια, θέτοντας σε κίνδυνο το διαθέσιμο νερό για πόση, μπάνιο και καλλιέργεια τροφίμων.

Η ανάλυση δείχνει ότι έως το 2050, επιπλέον ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα ζουν σε άνυδρες περιοχές και περιοχές με υψηλό «υδατικό στρες», όπου καταναλώνεται τουλάχιστον το 40% της παροχής ανανεώσιμου νερού κάθε χρόνο.

*Με πληροφορίες από cnn, insider.gr, wwf, abcnews.com, powergame.gr