Παρένθετη μητρότητα: Η αμφιλεγόμενη πρακτική και ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» – Τι ισχύει στην Ελλάδα

Προς «παγκόσμια απαγόρευση» οδεύει η παρένθετη μητρότητα για τους Ιταλούς πολίτες, με την Πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι να υποστηρίζει σθεναρά τη νέα νομοθεσία που καθιστά, στην ουσία, «παγκόσμιο έγκλημα» την πρακτική αυτή τόσο στην Ιταλία -που ήδη είναι παράνομη- όσο και στο εξωτερικό και τους Ιταλούς που βρίσκονται εκεί και επιλέγουν αυτήν την οδό προς την γονεϊκότητα, σε χώρες που κάτι τέτοιο επιτρέπεται.

Η νέα νομοθεσία ψηφίστηκε στα μέσα του Οκτώβρη ενώ τέθηκε σε ισχύ την Δευτέρα, 25/11 με τη δημοσίευσή της στην Gazzetta Ufficiale.

Η τιμωρία που προβλέπεται για το νέο αυτό «παγκόσμιο έγκλημα» προβλέπει ποινές φυλάκισης από τρεις μήνες έως δύο χρόνια και πρόστιμα που κυμαίνονται από 600.000 ευρώ έως 1 εκατομμύριο ευρώ.

Ο νόμος αυτός δέχεται σφοδρή κριτική από την αντιπολίτευση και όχι μόνο, με τους ενάντιούς του να έχουν ως βασικά επιχειρήματα ότι η νομοθεσία είναι «αντισυνταγματική και μη πρακτική». Μάλιστα, η πιθανότητα να προσφύγουν στις δικαστικές Αρχές για αυτό το νομοσχέδιο είναι μεγάλη.

Από την άλλη, υπάρχουν και άλλοι ένθερμοι υποστηρικτές του. Πέραν της Μελόνι και του κόμματός της, ο νέος νόμος έχει και άλλους ένθερμους υποστηρικτές, όπως την Pro Vita & Famiglia, μη κερδοσκοπικό σύλλογο που εργάζεται για τα διακιώματα των παιδιών και των ετερόφυλων ζευγαριών. Ο πρόεδρος της οργάνωσης, Αντόνιο Μπράντι, χαρακτηρίζει τον νόμο ως ορόσημο που θα σημάνει το τέλος της «διεθνούς αγοράς παιδιών».

Ένας ορισμός και τι ισχύει με την παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα

Παρά το γεγονός ότι, όπως θα δούμε παρακάτω, η νομοθεσία στη χώρα χαρακτηρίζεται ευνοϊκή, η πραγματικότητα είναι πως δεν μας είναι ιδιαίτερα οικεία η ορολογία αυτή.

Έτσι, για να διευκολύνουμε τη συζήτηση, πρέπει να ορίσουμε την παρένεθτη μητρότητα πρώτα.

Η παρένθετη μητρότητα ή surrogacy στα αγγλικά είναι η  «υποκατάσταση, αναπλήρωση, αντικατάσταση». Σε επίπεδο εγκυμοσύνης, πρόκειται για την υποκατάσταση κύησης. Αποτελεί μία ρύθμιση υιοθεσίας η οποία συχνά υποστηρίζεται από μια νομική συμφωνία, σύμφωνα με την οποία μια γυναίκα συμφωνεί να γεννήσει για λογαριασμό άλλου ατόμου(ων) που θα γίνει ο γονέας(-είς) του παιδιού μετά τη γέννηση.

Οι άνθρωποι επιδιώκουν την παρένθετη μητρότητα για διάφορους λόγους, όπως η υπογονιμότητα, οι κίνδυνοι ή οι ανεπιθύμητοι παράγοντες της εγκυμοσύνης ή όταν η εγκυμοσύνη είναι ιατρικά αδύνατη.

Πολύς λόγος έγινε το προηγούμενο διάστημα με την παρένθετη μητρότητα, ενόψει του νομοσχεδίου που εν τέλει πέρασε και αφορούσε τον γάμο και την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια. Εν τέλει, για τα ομόφυλα ζευγάρια δεν επετράπη η απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης μητέρας.

Παρόλα αυτά, η ισχύουσα νομοθεσία για την παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό ευνοϊκή, και σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης.

Όπως ορίζει ο νόμος, οι προϋποθέσεις για την παρένθετη μητρότητα και συγκεκριμένα για την παρένθετη μητέρα – κυοφόρο απαιτείται:

1. Ηλικία άνω των είκοσι πέντε (25) ετών και μέχρι πενήντα τεσσάρων (54) ετών. Για τις γυναίκες ηλικίας 50 ετών και μίας ημέρας μέχρι 54 ετών και 0 ημέρες απαιτείται κατ’ εξαίρεση σχετική άδεια της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
2. Να μην έχει υποβληθεί σε περισσότερες από δύο καισαρικές τομές.
3. Δεν υφίσταται χρονικός ή ποσοτικός περιορισμός ως προς τον αριθμό των εμβρυομεταφορών στις οποίες πρόκειται να υποβληθεί η υποψήφια κυοφόρος με την ίδια ή διαφορετική δικαστική απόφαση.
4. Για την απόδειξη της από το άρθρο 8 του ν. 3089/2002 προβλεπόμενης κατοικίας, ήτοι του κέντρου των βιοτικών σχέσεων, ή της προσωρινής διαμονής της αιτούσας ή εκείνης που θα κυοφορήσει το τέκνο, αρκεί οποιοδήποτε πρόσφορο αποδεικτικό μέσο, ακόμη και υπεύθυνη δήλωση του ενδιαφερομένου μέρους.

Ακόμη, για την γυναίκα που θέλει να γίνει μητέρα, οι προϋποθέσεις στηρίζονται στα εξής κριτήρια:

• Να είναι μικρότερη των 50 ετών
• Να έχει υποβληθεί τόσο εκείνη ο σύζυγός της στις υποχρεωτικές εκ του νόμου ιατρικές εξετάσεις
• O σύζυγός της θα πρέπει να είναι σύμφωνος με την παρένθετη μητρότητα.
• Να έχει αποδεδειγμένα προβλήματα υγείας που δεν της επιτρέπουν να κυοφορήσει.
• Θα πρέπει να δώσει τα ωάρια της στα πλαίσια θεραπείας με εξωσωματική γονιμοποίηση. Αν για κάποιο επιπλέον ιατρικό λόγο κρίνεται απαραίτητο, τότε μπορεί να κάνει χρήση και ωαρίων δότριας.
• Θα πρέπει μαζί με τον σύζυγό της να καλύψουν όλα τα έξοδα της παρένθετης μητέρας.

Βασικό στοιχείο που πρέπει να είναι γνωστό για την παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα είναι πως πρόκειται για μη εμπορική πράξη. Η παρένθετη μητρότητα είναι μια πράξη αλτρουιστική, χωρίς αντάλλαγμα και δεν επιτρέπεται δια νόμου η παροχή ανταλλάγματος από το ζευγάρι προς την παρένθετη πέρα από τις δαπάνες για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την ίδια την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και τη λοχεία, την αποζημίωση για την αποχή από την εργασία της αλλά και ένα ποσό για τη σωματική καταπόνησή της.

«Επίγειος παράδεισος» η Ελλάδα για την παρένθετη μητρότητα – Ο (άτυπος) ιατρικός τουρισμός

Το ευνοϊκό πλαίσιο που επικρατεί στη χώρα, έχει οδηγήσει σε μια συνθήκη όπου άνθρωποι από άλλες χώρες, από την Ευρώπη αλλά και εκτός, έρχονται στην Ελλάδα για να αποκτήσουν παιδί με αυτόν τον τρόπο. Σε χώρες, για παράδειγμα, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία- όπως αναφέραμε και πριν- η Πορτογαλία και η Ισπανία, δεν έχει θεσμοθετηθεί η παρένθετη μητρότητα.

Αντίθετα, στην Ελλάδα, ήδη από το 2002 έχει μπει το πρώτο «λιθαράκι», με τους νόμους  3089/2002 και 3305/2005 να δημιουργούν το πλαίσιο που περιγράψαμε παραπάνω. Με μια αναζήτηση «surrogacy in Greece, μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως ξένες ιστοσελίδες που ασχολούνται με θέματα οικογένειας, ακόμη και κυβερνητικές υπηρεσίες χωρών καθώς και αγγλικές ενότητες ελληνικών κέντρων που διευκρινίζουν τη νομιμότητα της πράξης στη χώρα.

Βέβαια θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πρόκειται για άτυπο ιατρικό τουρισμό, ενώ ακόμη πρέπει να αναφερθεί πως δεν έχουμε γενικά πολλά στοιχεία και στατιστικά για την παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα.

Η αμφιλεγόμενη πρακτική και οι φόβοι για εκμετάλλευση – Ευρήματα

Η παρένθετη μητρότητα είναι αναμφισβήτητα ένα θέμα που έχει συζητηθεί έντονα στην κοινή γνώμη, με τις απόψεις να είναι συχνά αντικρουόμενες. Επί το πλείστον, είναι μια «υπόθεση εργασίας» που δεν έχει κάποιος εντελώς ξεκάθαρο τοπίο και όλοι έχουμε μικρούς προβληματισμούς. Αλλά, έχει ταυτόχρονα θερμούς υποστηρικτές και φανατικούς διώκτες.

Η συζήτηση στην Ελλάδα κορυφώθηκε με τον νόμο 5089/2024. Κοινώς, με την επέκταση του πολιτικού γάμου για ομόφυλα ζευγάρια καθώς και την δυνατότητα τεκνοθεσίας. Ακούστηκαν απόψεις ακραίες εκείνη την περίοδο.

Το ζήτημα πριν την ψήφιση του νόμου ήταν αν θα δοθεί στα ομόφυλα ζευγάρια η δυνατότητα απόκτησης παιδιού μέσω της παρένθετης μητρότητας. Και αφού ακούστηκαν απόψεις όπως «δυο άντρες θα αγοράζουν ό,τι παιδί θέλουν» και άλλα τέτοια, εν τέλει από το νομοσχέδιο δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο.

Κι ενώ υπήρξε μεγάλος φόβος για το αν τα ομόφυλα ζευγάρια θα εκμεταλλεύονταν αυτήν την πρακτική- για το οποίο δεν υπάρχει κάποια απόδειξη ή λογική συσχέτιση- φαίνεται ότι γενικότερα υπάρχει εκμετάλλευση της ανάγκης αλλά και των γυναικών γενικά.

Ευρήματα της αστυνομίας τον Αύγουστο το 2023 δείχνουν πως «εγκληματική οργάνωση εκμεταλλεύονταν γυναίκες που βρίσκονταν σε ευάλωτη θέση και τις χρησιμοποιούσαν ως δότριες ωαρίων και παρένθετες μητέρες, ενώ παράλληλα εξαπατούσαν ασθενείς μέσω εικονικών εμβρυομεταφορών (εξωσωματικές) και μεσολαβούσαν σε παράνομες υιοθεσίες.

Από τον Δεκέμβριο 2022 καταγράφηκαν τουλάχιστον 182 περιπτώσεις εκμετάλλευσης γυναικών στον τομέα της αφαίρεσης ωαρίων και παρένθετης μητρότητας ενώ εξιχνιάστηκαν περισσότερες από 400 περιπτώσεις εξαπάτησης μέσω εικονικών εξωσωματικών

Το όφελος που αποκόμιζε η εγκληματική οργάνωση ανά πρόγραμμα παρένθετης μητρότητας κυμαινόταν συνήθως από 70.000 έως 100.000 ευρώ ενώ σε κάποιες περιπτώσεις άγγιζε και τις 120.000 ευρώ».

Συγκεκριμένα, το Τμήμα Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος της Γενικής Περιφερειακής Αστυνομικής Διεύθυνσης Κρήτης, εξαρθρώσε εγκληματική οργάνωση, τα μέλη της οποίας δραστηριοποιούνταν στην κατ’ επάγγελμα εμπορία ανθρώπων μέσω της «βιομηχανοποίησης γεννήσεων».

Η ΕΛ.ΑΣ. προχώρησε σε συλλήψεις 8 ατόμων.

Δείτε εδώ αναλυτικά τα ευρήματα

Αλλά και πέραν αυτού, γίνονται πολλές παρατυπίες, όπου κόσμος προσεγγίζει γυναίκες και, έναντι χρημάτων, προχωρούν σε πρακτικές παρένθετης μητρότητας, «αγοράζοντας» μετά το παιδί.

Αυτή η εικόνα έχει ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις ανησυχίες για την πρακτική, που από ανάγκη έχει μετατραπεί σε «ηθικό δίλημμα» στον δημόσιο διάλογο…